Από τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830) μέχρι σήμερα οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις πέρασαν από πολλές φάσεις και διακυμάνσεις, από περιόδους σύγκρουσης, έντασης, ύφεσης, αλλά και συνεργασίας.
Με το πλέγμα των Συμφωνιών της Λωζάννης (1923) τερματίσθηκε μία οδυνηρή, και για τον Ελληνισμό της Τουρκίας, δεκαετής πολεμική περίοδος. Το εν λόγω πλέγμα συμφωνιών, που συμπεριελάμβανε, μεταξύ άλλων, υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών, αποτελεί το βασικό θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις σχέσεις και το εδαφικό καθεστώς των δύο χωρών, αλλά και το καθεστώς της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη και των μειονοτήτων στην Τουρκία, μεταξύ αυτών και της ελληνικής σε Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο.
Η δεκαετία του ’30 χαρακτηρίζεται από τις εμπνευσμένες προσπάθειες των ηγετών των δύο χωρών, Ελευθερίου Βενιζέλου και Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, προς εγκαθίδρυση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.
Ωστόσο, από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 κυριάρχησαν στις σχέσεις των δύο χωρών αφενός το Κυπριακό και αφετέρου οι διωγμοί κατά της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία, με αποκορύφωμα τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1955 και τις μαζικές απελάσεις του 1964, που είχαν ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό της.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αρχίζει μια παρατεταμένη φάση έντασης στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις, που διαρκεί μέχρι σήμερα, με δύο κύριους άξονες:
- Την προσπάθεια αναθεώρησης και μεταβολής από την Τουρκία του εδαφικού status quo που αποκρυσταλλώθηκε στη Λωζάννη και σε άλλες διεθνείς συνθήκες και του νομικού καθεστώτος του θαλάσσιου και εναέριου χώρου που πηγάζει από το διεθνές δίκαιο, με την σε βάρος της κυριαρχίας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της δικαιοδοσίας της Ελλάδας, και
- την εισβολή στην Κύπρο και την κατοχή, με στρατιωτικές δυνάμεις, του βόρειου τμήματός της (Ιούλιος 1974), η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Έκτοτε, οι σχέσεις των δύο χωρών ακροβάτησαν ορισμένες φορές στο χείλος της ένοπλης σύγκρουσης (κρίση Μαρτίου 1987 και κρίση Ιμίων Ιανουαρίου 1996), με αφορμή τις αβάσιμες και αντίθετες με το Διεθνές Δίκαιο διεκδικήσεις και αμφισβητήσεις της Τουρκίας.
Το 1999, συνεκτιμώντας τα χρονίζοντα προβλήματα και με αφορμή τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν τις δύο χώρες, δρομολογήθηκε η διαδικασία της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης, η οποία στο διμερές επίπεδο κινήθηκε σε τρεις άξονες:
- Στην ανάπτυξη της διμερούς συνεργασίας στον τομέα της λεγόμενης «χαμηλής πολιτικής», δηλαδή εκεί όπου δεν υπάρχει αμφισβήτηση του status quo και των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων από την Άγκυρα (οικονομία και εμπόριο, τουρισμός, πολιτισμός, κοινωνία πολιτών κλπ.).
- Στη μείωση της έντασης, κυρίως της στρατιωτικής, με τη βελτίωση του ψυχολογικού κλίματος και των επαφών μεταξύ των Ενόπλων Δυνάμεων των δύο χωρών σε διάφορα επίπεδα, μέσω της σταδιακής υιοθέτησης Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (MOE).
- Στη διερεύνηση, μέσω Διερευνητικών Επαφών, των δυνατοτήτων για μια συμφωνημένη διευθέτηση του ζητήματος της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και, σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας, την παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Η διαδικασία προσέγγισης εκφράστηκε και στο πλαίσιο της σταθερής υποστήριξης της ευρωπαϊκής προοπτικής της γείτονος, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση της πλήρους εφαρμογής των κριτηρίων της ΕΕ.
Από τον Οκτώβριο του 2009, ξεκίνησε μια προσπάθεια αναζωογόνησης της διαδικασίας της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε το 2010 και ένας νέος μηχανισμός προώθησης και διάρθρωσης της συνεργασίας των δύο χωρών σε τομείς «χαμηλής πολιτικής», το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (High-Level Cooperation Council, HLCC), περί του οποίου ακολουθούν αναλυτικότερα στοιχεία.
Από ελληνικής πλευράς, επιδιώκεται συστηματικά και με συνέπεια η περαιτέρω εξομάλυνση των διμερών σχέσεων.
H Ελληνική Κυβέρνηση, αμέσως μετά την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος στη γείτονα στις 15 Ιουλίου 2016, εξέφρασε την υποστήριξή της προς τη δημοκρατικά εκλεγμένη τουρκική κυβέρνηση, καθώς και τις δημοκρατικές αρχές και το κράτος δικαίου στη γειτονική χώρα.
Οι συνεπείς προσπάθειες της ελληνικής πλευράς για την περαιτέρω ενίσχυση των διμερών σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας αντανακλώνται σε σειρά διμερών επισκέψεων και επαφών στο διάστημα 2017-2019 με πλέον σημαντική την επίσκεψη στη χώρα μας του Προέδρου της Δημοκρατίας της Τουρκίας R.T. Erdoğan, στις 7-8 Δεκεμβρίου 2017, την πρώτη επίσκεψη Αρχηγού Κράτους της γείτονος μετά από 65 έτη. Επίσης, στις 5-6 Φεβρουαρίου 2019, ο Πρωθυπουργός Α. Τσίπρας επισκέφθηκε Άγκυρα και Κωνσταντινούπολη όπου είχε συνάντηση με τον κ. Erdoğan.
Το 2020, οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις εισήλθαν σε περίοδο έντασης, αρχικά τον Φεβρουάριο, με την απόπειρα της τουρκικής πλευράς να προωθήσει μέσω των χερσαίων συνόρων στον Έβρο, δεκάδες χιλιάδες μετανάστες στην ελληνική επικράτεια, και εκ νέου κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020, με την έξοδο του τουρκικού σεισμογραφικού σκάφους Oruç Reis για έρευνες σε περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, πλησίον του Καστελλορίζου, της Ρόδου και της Καρπάθου.
Στο πλαίσιο διαδικασίας επαναπροσέγγισης Ελλάδος-Τουρκίας μετά την αποκλιμάκωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο, πραγματοποιήθηκαν στις 17 Μαρτίου 2021 πολιτικές διαβουλεύσεις μεταξύ των Υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών. Στις 15 Απριλίου 2021, ο Υπουργός Εξωτερικών Ν. Δένδιας επισκέφθηκε την Άγκυρα, όπου συναντήθηκε με τον Τούρκο ομόλογό του Μ. Çavuşoğlu, ο οποίος πραγματοποίησε ανταποδοτική επίσκεψη στην Αθήνα στις 31 Μαΐου 2021.
Κατά τη συνάντηση των δύο Υπουργών Εξωτερικών στην Άγκυρα (15.4.2021), συμφωνήθηκε η πραγματοποίηση διαβουλεύσεων για την εκπόνηση ενός θετικού θεματολογίου (λεγόμενη «Θετική Ατζέντα») επικεντρωμένου στις διμερείς οικονομικές και εμπορικές σχέσεις. Εντός του 2021 πραγματοποιήθηκαν δύο συναντήσεις μεταξύ του Υφυπουργού Εξωτερικών Κ. Φραγκογιάννη και του Τούρκου ΥΦΥΠΕΞ S. Önal στις 29 Μαΐου στην Καβάλα και στις 16 Ιουνίου στην Αττάλεια, ενώ η τρίτη συνάντηση έλαβε χώρα στις 21.02.2022 στην Αθήνα.
Στις 14 Ιουνίου 2021 συναντήθηκαν στο περιθώριο της Συνόδου του ΝΑΤΟ ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης και ο Τούρκος Πρόεδρος κ. Erdogan.
Παρά τις ενδείξεις αποκλιμάκωσης από την αρχή του 2021, η Τουρκία επανήλθε εκ νέου σε ενέργειες ευεπίφορες για την πρόκληση έντασης, όπως, κατά τον μήνα Σεπτέμβριο 2021, οι επανειλημμένες παρενοχλήσεις από τουρκικές φρεγάτες του ερευνητικού πλοίου Nautical Geo, το οποίο διενεργούσε έρευνες ανατολικά της Κρήτης, εντός οριοθετημένης ελληνικής ΑΟΖ (συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδος-Αιγύπτου 6.8.2020), στο πλαίσιο του προγράμματος υλοποίησης του αγωγού φυσικού αερίου EastMed.
Στις 13 Μαρτίου 2022, πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη και του Προέδρου Erdoğan, στην Κωνσταντινούπολη, κατά την οποία εκφράστηκε αμοιβαία βούληση για αποφυγή εντάσεων.
Εντούτοις, ακολούθησε μια περίοδος μέχρι τον Ιανουάριο 2023 η οποία χαρακτηρίστηκε από ποσοτική και ποιοτική κλιμάκωση της τουρκικής αεροναυτικής παραβατικότητας, επίσημη προβολή νομικά αβάσιμων και επικίνδυνων για τη σταθερότητα στην περιοχή αμφισβητήσεων της ελληνικής κυριαρχίας, και πρωτοφανή όξυνση της ρητορικής εκ μέρους της Άγκυρας.
Από το Φεβρουάριο 2023, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την Τουρκία και την άμεση επίδειξη αλληλεγγύης από ελληνικής πλευράς, κατεγράφη μια αποκλιμάκωση της κατά τα ανωτέρω τουρκικής παραβατικότητας και ρητορικής.
Ακολούθησε επανεκκίνηση των διμερών επαφών, με τη μετάβαση του Υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Δένδια, στις πληγείσες περιοχές και στη συνέχεια, την 4η συνάντηση για τη Θετική Ατζέντα που έλαβε χώρα στην Άγκυρα, στις 22 Μαρτίου 2023.
Ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, συναντήθηκε με τον Τούρκο Πρόεδρο στο περιθώριο Συνόδου του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, 12 Ιουλίου 2023, όπου επιβεβαιώθηκε η βούληση των δύο μερών για διατήρηση ανοικτών διαύλων επικοινωνίας και για την υλοποίηση ενός οδικού χάρτη διμερών επαφών. Η πορεία υλοποίησης του οδικού χάρτη εξετάσθηκε στη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη και Hakan Fidan, στην Άγκυρα (5 Σεπτεμβρίου 2023), η οποία προετοίμασε το έδαφος για τη νέα συνάντηση των ηγετών στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, 20 Σεπτεμβρίου 2023.
Σε υλοποίηση του οδικού χάρτη, πραγματοποιήθηκε, στις 16 Οκτωβρίου 2023, ο 5ος γύρος συνομιλιών για τη Θετική Ατζέντα και στις 17 Οκτωβρίου 2023 οι Πολιτικές Διαβουλεύσεις σε επίπεδο Υφυπουργών Εξωτερικών. Στις 13 Νοεμβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε συνάντηση στην Άγκυρα για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.
Επιστέγασμα των προσπαθειών των δύο πλευρών για επανεκκίνηση των διμερών σχέσεων ήταν η πραγματοποίηση του 5ου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας, στην Αθήνα, 7 Δεκεμβρίου 2023.
Η Ελλάδα τάσσεται παγίως υπέρ του διαλόγου με την Άγκυρα με στόχο την διευθέτηση της μοναδικής ελληνοτουρκικής διαφοράς σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αυτή της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Απαραίτητη προϋπόθεση, ωστόσο, για τη διεξαγωγή διαλόγου είναι η αποχή από προκλητικές κινήσεις με διάρκεια και συνέπεια, καθώς και δέσμευση για πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου και των αρχών καλής γειτονίας.
Στο περιθώριο της 79ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας, Recep Tayyip Erdoğan. Οι δύο ηγέτες ανέθεσαν στους Υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών, Γιώργο Γεραπετρίτη και Hakan Fidan, να αρχίσουν την προετοιμασία για τη σύγκληση του επόμενου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας- Τουρκίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Υπουργός Εξωτερικών συναντήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2024 στην Αθήνα με τον Υπουργό Εξωτερικών της Τουρκικής Δημοκρατίας. Συμφωνήθηκε ο επόμενος γύρος Πολιτικού Διαλόγου και Θετικής Ατζέντας να πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, 2-3 Δεκεμβρίου 2024 και το 6ο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας στις αρχές του 2025.
Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας
Το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) Ελλάδας-Τουρκίας εγκαθιδρύθηκε στις 14 Μαΐου 2010, στο πλαίσιο της επίσκεψης στην Αθήνα του κ. Erdoğan, υπό την ιδιότητά του, τότε, ως Πρωθυπουργού. Ακολούθησαν το 2ο ΑΣΣ στις 4 Μαρτίου 2013, στην Κωνσταντινούπολη, το 3ο στις 5 και 6 Δεκεμβρίου 2014, στην Αθήνα, και το 4ο στις 8 Μαρτίου 2016, στη Σμύρνη.
Στις 7 Δεκεμβρίου 2023, πραγματοποιήθηκε το 5ο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας στην Αθήνα. Στο πλαίσιο αυτό υπογράφηκε από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Προέδρο Recep Tayyip Erdoğan η «Διακήρυξη των Αθηνών περί Σχέσεων Φιλίας και Καλής Γειτονίας» (βλ. εδώ), καθώς και 15 συμφωνίες/μνημόνια κατανόησης/κοινές δηλώσεις μεταξύ υπουργείων και φορέων σε πεδία όπως ο τουρισμός, οι επενδύσεις, ο αθλητισμός, η επαγγελματική εκπαίδευση, η γεωργία, η επιστήμη και τεχνολογία, η συνεργασία μεταξύ τελωνείων, οι υποδομές, και οι κοινωνικές υπηρεσίες. Παράλληλα, συζητήθηκε σε επίπεδο αρμόδιων υπουργών η ενίσχυση της συνεργασίας προς αντιμετώπιση των παράνομων δικτύων διακινητών και ανάσχεση των παράτυπων μεταναστευτικών ροών. Επίσης, ανακοινώθηκε η εξασφάλιση έγκρισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δυνατότητα χορήγησης θεωρήσεων διάρκειας επτά ημερών σε πολίτες Τουρκίας στα σημεία εισόδου σε δέκα ελληνικά νησιά του Αν. Αιγαίου, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Για ειδικά θέματα εξωτερικής πολιτικής που αφορούν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αναζητήστε πληροφορίες εδώ