Ευρωπαϊκός Χώρος Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας

Η ανάπτυξη του τομέα Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔΕΥ) ως δυναμικού πεδίου πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές εξελίξεις της δεκαετίας του 1990. Η συνεργασία μεταξύ των Κρατών - Μελών (ΚΜ) της ΕΕ σε αυτό το πεδίο ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, εντός ατύπου και διακυβερνητικού πλαισίου και εκτός του κοινοτικού συστήματος λήψης αποφάσεων. Με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣυνθΕΕ, Συνθήκη του Μάαστριχτ) την 1 Νοεμβρίου 1993, η συνεργασία σε θέματα ΔΕΥ περιελήφθη στο πλαίσιο της Συνθήκης ΕΕ. Τα θέματα αυτά αποτέλεσαν τον «τρίτο πυλώνα» της Συνθήκης ΕΕ [Τίτλος I V].

Συνθήκη του Άμστερνταμ η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1 Μαΐου 1999 μετέβαλε την ανάπτυξη των πολιτικών της ΕΕ σε θέματα ΔΕΥ σε θεμελιακό στόχο, μέσω του άρθρου 2 της ΣυνθΕΕ που προβλέπει τη διατήρηση και την ανάπτυξη της ΕΕ ως "Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης" (Χώρος ΕΑΔ). Η Συνθήκη του Άμστερνταμ έκανε ένα σημαντικό βήμα προς την "κοινοτικοποίηση" των ζητημάτων ΔΕΥ δια της μεταφοράς στο νέο Τίτλο ΙV της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣυνθΕΚ), όλων των θεμάτων ασύλου, μετανάστευσης, ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα και δικαστικής συνεργασίας σε αστικά θέματα. Συνεπώς, οι προαναφερόμενες ενότητες πολιτικής μεταφέρθηκαν από τον τρίτο, στον πρώτο πυλώνα της ΕΕ. Μόνο τα ζητήματα δικαστικής συνεργασίας σε ποινικά θέματα και ο τομέας της αστυνομικής συνεργασίας παρέμειναν εντός του πλαισίου του Τίτλου VI της ΣυνθΕΕ ("τρίτος πυλώνας").

Η Συνθήκη του Άμστερνταμ επέβαλε ένα πενταετές χρονοδιάγραμμα με καταληκτική προθεσμία την 1η Μαΐου 2004 για την υιοθέτηση μίας δέσμης συγκεκριμένων μέτρων, με στόχο την εγκαθίδρυση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Σηματοδοτεί επίσης την αρχή του φιλόδοξου πενταετούς προγράμματος το οποίο συμφωνήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τάμπερε [15 Οκτωβρίου 1999]. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τάμπερε της Φινλανδίας προσδιόρισε μία σειρά από πολιτικές προτεραιότητες στις επιταγές των οποίων οι πολιτικές των Κ - Μ θα έπρεπε να συμμορφωθούν μέχρι τα τέλη του 2004, στους ακόλουθους τομείς:

• Χώρος Ελευθερίας: ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων σύμφωνα με το κεκτημένο Schengen, προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατάργηση των διακρίσεων κάθε μορφής.
• Χώρος Ασφάλειας: καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, κυρίως μέσω αστυνομικής και τελωνειακής συνεργασίας.
• Χώρος Δικαιοσύνης: βελτίωση της συνεργασίας ανάμεσα στις εθνικές δικαστικές αρχές και καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη από τους πολίτες της ΕΕ.
  

Ως σημαντικότερα ορόσημα στο πλαίσιο της υλοποίησης των Συμπερασμάτων του Συμβουλίου του Τάμπερε θεωρούνται τα ακόλουθα:

α) Το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (21 Σεπτεμβρίου 2001) που έλαβε χώρα αμέσως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο του οποίου δόθηκε έμφαση στη σημασία στην υλοποίηση των σχετικών με θέματα ασφάλειας συμπερασμάτων του Ε. Συμβουλίου του Τάμπερε.

β) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σεβίλλης (21-22 Ιουνίου 2002) όπου εκφράστηκε ικανοποίηση ως προς τα αποτελέσματα που επιτεύχθησαν στο πλαίσιο του συνολικού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης,

γ) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης (19 - 20 Ιουνίου 2003) με το οποίο προωθήθηκε και ενισχύθηκε περαιτέρω η διαδικασία δημιουργίας ενός Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης.