Ευρωπαϊκός Χώρος Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας

Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (2010 - 2014)

Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης το οποίο αντικαθιστά τα αντίστοιχα του Τάμπερε και της Χάγης υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Βρυξέλλες, 10-11.12.2009). Υπό το φως και της θέσεως σε ισχύ, από 1ης Δεκεμβρίου 2009, της Συνθήκης της Λισαβόνας, που επιφέρει σημαντικές τροποποιήσεις στις διατάξεις για το χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (Τίτλος V Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης), το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης καθορίζει το πλαίσιο της αστυνομικής και τελωνειακής συνεργασίας, των υπηρεσιών διάσωσης, της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, της πολιτικής για το άσυλο, τη μετανάστευση και τις θεωρήσεις, για την περίοδο από το 2010 έως το 2014.

Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης θέτει τις εξής προτεραιότητες: προώθηση των δικαιωμάτων των πολιτών της Ευρώπης, βελτίωση της καθημερινότητας, προστασία των πολιτών, πρόσβαση στον ευρωπαϊκό χώρο, αλληλεγγύη και εταιρική σχέση σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου καθώς και η εξωτερική διάσταση του τομέα Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης.

Ειδικότερα, ως προς την προώθηση των δικαιωμάτων των πολιτών της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση σχετικά με την επείγουσα προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Παράλληλα, καλεί τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να αξιοποιήσουν την πείρα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ενώ υπογραμμίζει πως η απόκτηση δικαιώματος διαμονής βάσει του δικαίου της ΕΕ για τους πολίτες της ΕΕ και τα μέλη των οικογενειών τους αποτελεί εγγενές πλεονέκτημα της άσκησης του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας. Τονίζεται δε, πως στόχος αυτού του δικαιώματος δεν είναι η καταστρατήγηση των κανόνων μετανάστευσης καθώς και πως η ελεύθερη κυκλοφορία δεν συνεπάγεται μόνον δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Όσον αφορά στην προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών στην κοινωνία της πληροφορίας, υπογραμμίζεται πως η ΕΕ πρέπει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη και στην προώθηση διεθνών προτύπων σε θέματα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ενώ, επισημαίνεται πως, ενόψει των ευρωπαϊκών εκλογών του 2014, θα πρέπει να εξετασθεί προσεκτικά το πώς θα ενθαρρυνθούν να ψηφίσουν οι πολίτες.

Σχετικά με τη δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις επισημαίνεται ότι η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών και λοιπών αποφάσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της δικαστικής συνεργασίας Ο ευρωπαϊκός δικαστικός χώρος πρέπει να επιτρέπει στους πολίτες να διεκδικούν τα δικαιώματά τους σε όλη την Ένωση με τη διευκόλυνση της πρόσβασής τους στη δικαιοσύνη. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα πρέπει να επιδιωχθεί περαιτέρω η δημιουργία ενός πλήρους συστήματος συγκέντρωσης αποδεικτικών στοιχείων στις υποθέσεις διασυνοριακού εγκλήματος ενώ, όσον αφορά στις αστικές υποθέσεις, η αμοιβαία αναγνώριση θα πρέπει να επεκταθεί σε τομείς όπως η κληρονομική διαδοχή, οι διαθήκες (θεσμός «Ευρωπαϊκού Κληρονομητηρίου» και του κοινοτικού «Μητρώου Διαθηκών»), οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων και οι περιουσιακές συνέπειες του χωρισμού ζευγαριών. Παράλληλα, η ηλεκτρονική δικαιοσύνη (e-Justice) υπογραμμίζεται ως εξαιρετική ευκαιρία για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη ενώ, γίνεται αναφορά στο σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική δικαιοσύνη 2008-2013, που αποτελεί το πλαίσιο για την ανάπτυξη σχετικών δραστηριοτήτων).

Αναφορικά με την προστασία των πολιτών της Ευρώπης, δίνεται έμφαση στον καθορισμό συνολικής στρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ, η παρακολούθηση και εφαρμογή της οποίας θα πρέπει να καταστεί ένα από τα κύρια καθήκοντα της Επιτροπής Εσωτερικής Ασφάλειας (ΕΕΑ). Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης υπογραμμίζει την ανάγκη δημιουργίας ευρωπαϊκής παιδείας επιβολής του δικαίου, ενίσχυσης του έργου του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, αντιμετώπισης θεμάτων «Δημοσίας Τάξης» και διαμόρφωσης μίας ενοποιημένης πολιτικής κατά της εμπορίας ανθρώπων. Επιπλέον, δίδεται έμφαση στη βελτίωση του επιπέδου συνεργασίας των αστυνομικών και δικαστικών αρχών των ΚΜ (EUROPOL και EUROJUST), στην καλύτερη αξιοποίηση του EUCPN (Ευρωπαϊκού Δικτύου Πρόληψης Εγκληματικότητας), της CEPOL (Ευρωπαϊκή Αστυνομική Ακαδημία) και του SitCen (Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων) καθώς και στην εφαρμογή του ECRIS (Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Ποινικού Μητρώου). Ειδική αναφορά δε, γίνεται και στη λήψη μέτρων κατά της παιδικής σεξουαλικής εκμετάλλευσης, του ηλεκτρονικού και οικονομικού εγκλήματος, των ναρκωτικών και της τρομοκρατίας.

Πρόσβαση στον ευρωπαϊκό χώρο: Η Ένωση πρέπει να συνεχίσει να διευκολύνει τη νόμιμη πρόσβαση στην επικράτεια των ΚΜ, λαμβάνοντας ταυτοχρόνως μέτρα για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και του διασυνοριακού εγκλήματος. Η ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει την πρόσβαση σε συστήματα προστασίας, σε άτομα που δικαιούνται να επωφελούνται από αυτά, και ιδίως σε άτομα και ομάδες που βρίσκονται σε ιδιαίτερα αδύναμη κατάσταση. Για το σκοπό αυτό το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου της FRONTEX (επεξεργασία σαφών κοινών επιχειρησιακών διαδικασιών για τις κοινές επιχειρήσεις στη θάλασσα, συνεργασία με χώρες προέλευσης και διέλευσης, κοινές πτήσεις επιστροφής) και του EUROSUR (Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιτήρησης Συνόρων). Επιπλέον, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην έναρξη λειτουργίας του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν SIS-II και στη σταδιακή λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS) που εξακολουθούν να αποτελούν πρωταρχικό στόχο.

Όσον αφορά στην αλληλεγγύη και στην εταιρική σχέση σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της μετανάστευσης σχετικά με την αγορά εργασίας και την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών. Η αναζήτηση πρακτικών λύσεων που θα αυξήσουν τη συνοχή μεταξύ της πολιτικής μετανάστευσης και άλλων πολιτικών (εμπορίου, απασχόλησης, υγείας και εκπαίδευσης) αναγνωρίζεται ως σημαντικός στόχος. Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης δίδει έμφαση στις αρχές που περιλαμβάνονται στην Σφαιρική Προσέγγιση της Μετανάστευσης καθώς και στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο ενώ, υπογραμμίζει την ανάγκη η μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ να αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Στοχεύοντας στην περαιτέρω διασύνδεση της μετανάστευσης με την ανάπτυξη, προτείνονται, επίσης, μέτρα για την ασφαλή και χαμηλού κόστους μεταφορά εμβασμάτων, για την ενεργότερη συνεργασία με εκπροσώπους της διασποράς καθώς και για τη διερεύνηση του ρόλου της κυκλικής μετανάστευσης. Ως προς τη νόμιμη μετανάστευση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνωρίζει ότι η μετανάστευση εργατικού δυναμικού προς μια περιοχή καθώς και η επιτυχημένη ένταξη των νομίμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών μπορεί να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη. Εξίσου σημαντική προτεραιότητα παραμένει η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η παράνομη μεταφορά μεταναστών και η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων ενώ, ως προς το άσυλο, η νεοσυσταθείσα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Στήριξης Ασύλου αναφέρεται ως εργαλείο για την ανάπτυξη και την εφαρμογή του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Καταληκτικά, σχετικά με την εξωτερική διάσταση του ασύλου τονίζεται η ανάγκη στενής συνεργασία με την UNHCR (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες) και τα Προγράμματα Περιφερειακής Προστασίας ενώ δίδεται έμφαση στην ενθάρρυνση της εθελοντικής συμμετοχής των ΚΜ στο κοινό πρόγραμμα επανεγκατάστασης της ΕΕ.

Στο τμήμα του προγράμματος της Στοκχόλμης που αναπτύσσεται η εξωτερική διάσταση του τομέα Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, επισημαίνεται η ανάγκη σύναψης συμφωνιών με τρίτες χώρες, ιδίως όσον αφορά στη δικαστική συνεργασία και στον τομέα του αστικού δικαίου. Ειδική αναφορά γίνεται, inter alia, στις εξελίξεις σε θέματα Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης αναφορικά με τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία ενώ, υπογραμμίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας προσφέρει στην Ένωση ευκαιρίες να ενεργήσει κατά συντονισμένο και αποτελεσματικό τρόπο. Επισημαίνεται, επίσης, το γεγονός ότι η ΕΕ θα εντατικοποιήσει τις προσπάθειές της για στήριξη της σταθερότητας και της ασφάλειας στην περιοχής του Ευξείνου Πόντου. Δίδεται τέλος έμφαση στην εντατικοποίηση των προσπαθειών για την ταχεία σύναψη συμφωνιών επανεισδοχής της ΕΕ με την Αλγερία, το Μαρόκο, την Αίγυπτο, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Μπαγκλαντές.