Εξωτερικές Σχέσεις – Διεύρυνση Ε.Ε.: μια επιτυχημένη πολιτική

Συνδεδεμένο μέλος από το 1963, η Τουρκία υπέγραψε, το 1995, Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε. και το 1999, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι, της παραχωρήθηκε καθεστώς υποψηφίας προς ένταξη χώρας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2004 αποφάσισε την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, καθώς κρίθηκε ότι η Τουρκία πληροί επαρκώς τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης, η ικανοποίηση των οποίων αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων.

Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις εκκίνησαν στις 3 Οκτωβρίου 2005. Το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο της Τουρκίας προβλέπει, πλην των κριτηρίων της Κοπεγχάγης, και επιπλέον κριτήρια βάσει των οποίων αξιολογείται η πρόοδός της στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, όπως η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας, η υποστήριξη των προσπαθειών για την επίλυση του Κυπριακού, η εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία και η πλήρης και χωρίς διακρίσεις εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στη Συμφωνία της Αγκύρας του 1963 (Πρωτόκολλο που επεκτείνει την Τελωνειακή Ένωση Ε.Ε.-Τουρκίας στα 10 νέα κράτη-μέλη της Ε.Ε. της Διεύρυνσης του 2004).

Σήμερα, επί συνόλου τριάντα πέντε Διαπραγματευτικών Κεφαλαίων του κοινοτικού κεκτημένου, έχουν ανοίξει δέκα έξι, εκ των οποίων έχει, προσωρινά, κλείσει ένα. Σε Διακυβερνητική Διάσκεψη στις Βρυξέλλες στις 14/12/2015, άνοιξε το Κεφάλαιο 17 «Οικονομική και νομισματική πολιτική», μετά από στασιμότητα δύο ετών στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Η μεγάλη καθυστέρηση οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συνεχιζόμενη άρνηση της Τουρκίας να εκπληρώσει τη συμβατική της υποχρέωση, έναντι της Ε.Ε. και των κρατών μελών της, για την πλήρη εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε., το Δεκέμβριο του 2006, αποφάσισε να επιβάλει στην Τουρκία συγκεκριμένες «κυρώσεις» (οκτώ Διαπραγματευτικά Κεφάλαια δεν ανοίγουν, κανένα δεν κλείνει), γεγονός που έχει άμεσες επιπτώσεις στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Περαιτέρω, η Τουρκία δεν έχει σημειώσει πρόοδο και ως προς την εκπλήρωση άλλων προαπαιτουμένων του Διαπραγματευτικού Πλαισίου, όπως η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας.

Επίσης, στο πλαίσιο της συνεργασίας Ε.Ε. – Τουρκίας για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής / προσφυγικής κρίσης και σε συνέχεια της Δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016, η οποία συμφωνήθηκε μετά από συνάντηση με τον τότε Τούρκο Πρωθυπουργό κ. Νταβούτογλου, άνοιξε επί Ολλανδικής Προεδρίας, στις 30 Ιουνίου 2016, το Κεφάλαιο 33 «Χρηματο-οικονομικές και δημοσιονομικές διατάξεις».

Στο Διευρυνσιακό Πακέτο της Ευρ. Επιτροπής (Στρατηγική για τη Διεύρυνση και Εκθέσεις Προόδου για τις υποψήφιες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Έκθεσης Προόδου για την Τουρκία), που δημοσιοποιήθηκε στις 10/11/2015, καταγράφεται, μεταξύ άλλων, οπισθοδρόμηση ως προς το σεβασμό των αρχών του κράτους δικαίου και θεμελιωδών δικαιωμάτων (ιδίως δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης και ελευθερίας του συνέρχεσθαι), ενώ η Τουρκία καλείται να ενισχύσει τις προσπάθειες για προστασία των μειονοτήτων.

Λόγω της συνεχιζόμενης προσφυγικής – μεταναστευτικής κρίσης, τα Συμπεράσματα Ευρ. Συμβουλίου της 15ης Οκτωβρίου 2015 έθεσαν το ζήτημα της αντιμετώπισης (μείωσης) των προσφυγικών – μεταναστευτικών ροών προς την Ε.Ε. ως παράγοντα που επηρεάζει πλέον την εξέλιξη των ευρω-τουρκικών σχέσεων. Παράλληλα, σημειώθηκε η ανάγκη επανενεργοποίησης των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο και τα συναφή Συμπεράσματα Συμβουλίου, τα οποία εξειδικεύουν τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Τα ζητήματα αυτά συζητήθηκαν και κατά τη Σύνοδο Κορυφής Ε.Ε. – Τουρκίας (Βρυξέλλες, 29/11/2015), όπου τέθηκε σε ισχύ το κοινό Σχέδιο Δράσης για τη μετανάστευση.

Με τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων (ΣΓΥ, 15 Δεκεμβρίου 2015), καθίσταται, για άλλη μία φορά, σαφές ότι ο ρυθμός προόδου των ενταξιακών διαπραγματεύσεων εξαρτάται από την ίδια την Τουρκία και την πλήρωση των προϋποθέσεων και των συμβατικών της υποχρεώσεων έναντι της Ε.Ε. Όσον αφορά θέματα που ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως τη χώρα μας συγκρατείται θετικά ότι, για άλλη μία φορά, ζητείται η δέσμευση της Τουρκίας για σχέσεις καλής γειτονίας και η αποφυγή απειλών ή πράξεων κατά κρατών-μελών της Ε.Ε., σε συνέχεια όσων καταγράφονται στην Έκθεση Προόδου της Ευρ. Επιτροπής. Η Τουρκία καλείται, επίσης, να σέβεται όλα τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών-μελών της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων του θαλασσίου και εναέριου χώρου τους, σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Υπογραμμίζεται, επίσης, η ανάγκη περαιτέρω μεταρρυθμίσεων σχετικά με τα δικαιώματα των μειονοτήτων και η ανάγκη συμμόρφωσης με τις Αποφάσεις του ΕΔΑΔ (άρθρο 46 ΕΣΔΑ).

Όσον αφορά την Κύπρο, η Τουρκία καλείται να εφαρμόσει το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Συμφωνία Σύνδεσης Ε.Ε. – Τουρκίας, καθώς και να εφαρμόσει έναντι όλων των κρατών-μελών, άρα και της Κύπρου, τη Συμφωνία Επανεισδοχής Ε.Ε. – Τουρκίας και τον Οδικό Χάρτη για τις θεωρήσεις, ενώ επιβεβαιώνεται το δικαίωμα εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών των κρατών-μελών της Ε.Ε. στα χωρικά τους ύδατα. Επίσης, η συμμόρφωση της Τουρκίας με τα ανωτέρω και η εξομάλυνση των σχέσεών της με την Κύπρο θα μπορούσε να δώσει ώθηση στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις.

Τα Συμπεράσματα ΣΓΥ προβλέπουν, επίσης, συνέχιση και ενίσχυση των τομεακών διαλόγων (πολιτικός, οικονομικός, ενεργειακός, για θέματα τρομοκρατίας και για απελευθέρωση θεωρήσεων) με την Τουρκία.

Η Ελλάδα υποστηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. υπό την προϋπόθεση της εκπλήρωσης όλων ανεξαιρέτως των προϋποθέσεων και προαπαιτουμένων. Θεωρούμε ότι μια ενεργός και αξιόπιστη ενταξιακή διαδικασία, με την προβλεπόμενη αιρεσιμότητα, συνιστά ισχυρό κίνητρο αλλαγών και το μοναδικό και καταλληλότερο πλαίσιο για τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται στην Τουρκία. Στηρίζουμε, συνεπώς, το όλο εγχείρημα, αναδεικνύοντας την ευρωπαϊκή διάσταση των θεμάτων ιδιαίτερου ενδιαφέροντός μας σε όλο το πλέγμα των σχέσεων Ε.Ε.-Τουρκίας (π.χ. Συμβούλιο Σύνδεσης) και, κυρίως, στα επί μέρους Διαπραγματευτικά Κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Στο πλαίσιο αυτό,,σημειώνεται ότι, στις 31/5/2016, συνεδρίασε η Επιτροπή Σύνδεσης Ε.Ε. – Τουρκίας, η οποία προετοιμάζει το ετήσιο Συμβούλιο Σύνδεσης.

Όπως προβλέπεται στο Διαπραγματευτικό Πλαίσιο, στις ετήσιες Εκθέσεις Προόδου, αλλά και σε σειρά Συμπερασμάτων του Ευρ. Συμβουλίου και του Συμβουλίου, ιδιαίτερη έμφαση αποδίδουμε (α) στο σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών-μελών να εξερευνούν και να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές, (β) στην άρση της απειλής πολέμου κατά της χώρας μας, (γ) στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Τουρκίας έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας (Πρόσθετο Πρωτόκολλο, Εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία), (δ) στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της, εξ ανατολών, παράνομης μετανάστευσης, (ε) στην προσχώρηση της Τουρκίας στη Σύμβαση Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αποτελεί κοινοτικό κεκτημένο, (στ) στην παραβατική συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο ως πρόβλημα που, μεταξύ άλλων, άπτεται και της ασφάλειας πτήσεων στην περιοχή, (ζ) στην προάσπιση των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία και του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στις 18 Ιουλίου 2016, το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων υιοθέτησε Συμπεράσματα σχετικά με τις εξελίξεις στην Τουρκία την επαύριον της απόπειρας πραξικοπήματος.