Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ)

ΚΕΠΠΑ

Α. Γενικό Πλαίσιο


Η προώθηση της διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης και οι διαρκώς αυξανόμενες εξωτερικές δράσεις της Ένωσης σε συνδυασμό με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση του διπολικού συστήματος, άνοιξαν νέους δρόμους στην Ε.Ε. και κατέδειξαν σαφώς την ανάγκη συμπλήρωσης της οικονομικής ενοποίησης με μια αντίστοιχη εξωτερική και αμυντική πολιτική.

Η κρίση στα Βαλκάνια κατά τη δεκαετία του ’90 και η αδυναμία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει την κατάσταση στον άμεσο περίγυρό της υπήρξε ο καταλύτης για την θεσμοθέτηση με την Συνθήκη του Maastricht (τέθηκε σε ισχύ το 1993) μίας Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ).

Σκοπός της ΚΕΠΠΑ είναι η διαφύλαξη των κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Ένωσης, η ενίσχυση της ασφάλειάς της, η διατήρηση της ειρήνης και η ενδυνάμωση της διεθνούς ασφάλειας σύμφωνα με τις αρχές του Χάρτη των Η.Ε., την Τελική Πράξη του Ελσίνκι και τους στόχους της Χάρτας των Παρισίων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν στα εξωτερικά σύνορα. Η δράση της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή στοχεύει στην προώθηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών και των αρχών της ισότητας και της αλληλεγγύης.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη Συνθήκη του Maastricht, η ΚΕΠΠΑ αναπτύχθηκε μέσω ενός εξειδικευμένου συστήματος οργάνων και συγκεκριμένων δράσεων.

Με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας (τέθηκε σε ισχύ το 2009), επήλθαν σημαντικές θεσμικές αλλαγές στον τομέα της ΚΕΠΠΑ. Ειδικότερα, αντικαταστάθηκε το σύστημα της εκ περιτροπής εξαμηνιαίας Προεδρίας από τα κράτη-μέλη, με μια μόνιμη Προεδρία υπό τον Ύπατο Εκπρόσωπο για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας, ο οποίος φέρει παράλληλα ιδιότητα Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για την συγκεκριμένη θέση επελέγη το 2009 η Βρετανή ΒαρώνηCatherineAshton (πρώην Επίτροπος για θέματα εμπορίου), την οποία διαδέχθηκε την 1 Νοεμβρίου 2014 η πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας κα FedericaMogherini. Ο/Η Ύπατος/η Εκπρόσωπος προεδρεύει του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. (συμπεριλαμβανομένων των συνθέσεων Υπουργών Άμυνας και Υπουργών Ανάπτυξης) και επικουρείται στην γενικότερη άσκηση των καθηκόντων του από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ). Η νέα αυτή Υπηρεσία στελεχώνεται από προσωπικό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου, καθώς και των διπλωματικών υπηρεσιών των κρατών-μελών.

Σημαντικό εργαλείο, στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ, για την προώθηση και τον συντονισμό της δράσης της Ε.Ε. σε γεωγραφικές και θεματικές περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος αποτελούν οι Ειδικοί Εκπρόσωποι (EU SpecialRepresentatives).

Ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ έχει η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής (άρθρο 42.7 Συνθήκης για την Ε.Ε.), κατά την οποία, σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης κατά της εδαφικής ακεραιότητας ενός κράτους-μέλους, τα λοιπά κράτη-μέλη της ΕΕ οφείλουν να συνδράμουν τον εταίρο που δέχθηκε επίθεση, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των Η.Ε.
Η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2015, όταν, την επαύριον της τρομοκρατικής επίθεσης στο Παρίσι, η Γαλλία έκανε επίκληση στο άρθρο 42.7.
Επίσης, με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας εισήχθη ρήτρα αλληλεγγύης (άρθρο 222 Συνθήκης για την Λειτουργία της Ε.Ε.), η οποία προβλέπει ότι, σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης κατά ενός κράτους-μέλους ή φυσικής ή άλλης καταστροφής, η Ένωση και τα κράτη-μέλη της θα δράσουν από κοινού «σε πνεύμα αλληλεγγύης», ακόμη και με στρατιωτικά τους μέσα.
Σημαντική εξέλιξη για την ΚΕΠΠΑ, αποτελεί η παρουσίαση της Παγκόσμιας Στρατηγικής επί θεμάτων Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας,από την ΥΕ/ΑΕ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιουνίου 2016. Το εν λόγω κείμενο εκπονήθηκε από την ΥΕ/ΑΕ, με την ενεργό συμμετοχή των κ-μ, σε συνέχεια της σχετικής εντολής που είχε λάβει από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιουνίου 2015. Στο παρόν στάδιο, αναμένεται η παρουσίαση χρονοδιαγράμματος για την εφαρμογή της Παγκόσμιας Στρατηγικής, επί τη βάσει ‘τομεακών στρατηγικών’, με έμφαση σε αυτή για την ασφάλεια και άμυνα, χωρίς να αποκλείονται όμως και άλλες τομεακές στρατηγικές, επί παραδείγματι για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, την Αναπτυξιακή Συνεργασία και το Μεταναστευτικό. Για τα ανωτέρω, η πολιτική κατεύθυνση θα δίδεται από το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων αλλά θα εμπλακούν και άλλοι σχηματισμοί του Συμβουλίου, ήτοι, ΣΕΥ Αμύνης και ΣΕΥ Αναπτυξιακής Συνεργασίας. Στόχος της ΥΕ/ΑΕ είναι η εκπόνηση των πρώτων τομεακών στρατηγικών να έχει ολοκληρωθεί το πρώτο εξάμηνο του 2017. (https://europa.eu/globalstrategy/en/global-strategy-foreign-and-security-policy-european-union)

Β. Η Ελλάδα και η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας

H Ελλάδα υπήρξε ανέκαθεν μεταξύ των χωρών που τάσσονται υπέρ της ανάπτυξης μίας Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της ανάδειξης μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας στον τομέα της άμυνας. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα υποστήριξε καθ' όλη τη διάρκεια της εξελικτικής διαδικασίας την ανάγκη ενίσχυσης της Ένωσης με μία αξιόπιστη και ισχυρή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, η οποία θα διαθέτει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, τη συνοχή και συνεκτικότητα, καθώς και τα επιχειρησιακά εργαλεία για την ανάδειξη του ρόλου της Ένωσης στην διεθνή σκηνή.

Η χώρα μας, με σταθερό πνεύμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, συμμετέχει στις πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ και συμβάλλει ουσιαστικά στην διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης, ιδιαίτερα σε περιοχές του γεωγραφικού της περίγυρου (Δυτικά Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Μεσόγειος, Βόρειος Αφρική, Νότιος Καύκασος), με στόχο την αντιμετώπιση των υφισταμένων εστιών συγκρούσεων, την εμπέδωση της ειρήνης και ασφάλειας, την ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας και την δημιουργία συνθηκών βιώσιμης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης μέσα σε ένα σταθερό περιφερειακό περιβάλλον.