Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (KΠΑΑ)

Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ)

Η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (όπως μετονομάστηκε η «Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας» με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας), αποτελεί τον επιχειρησιακό βραχίονα της ΚΕΠΠΑ. Στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ, η ΕΕ αποφασίζει την ανάπτυξη αποστολών διαχείρισης κρίσεων, με στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα, οι οποίες συμβάλλουν στην υλοποίηση των ευρύτερων στόχων της ΚΕΠΠΑ.


Σύντομο ιστορικό και τρέχουσες εξελίξεις της ΚΠΑΑ

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90, η Δυτικο-Ευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) αποτελούσε το μοναδικό πλαίσιο συνεργασίας ευρωπαϊκών χωρών στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας. Σταδιακά η ΔΕΕ εξελίχθηκε σε αμυντικό βραχίονα της ΕΕ και στη συνέχεια οι δραστηριότητές της απορροφήθηκαν πλήρως από την Ένωση.
Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) και τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) έγιναν τα πρώτα βήματα για την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, με απώτερο σκοπό τη διαμόρφωση ενός συστήματος κοινής αμυντικής πολιτικής, που μπορεί υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να οδηγήσει σε κοινή άμυνα. Στη Συνθήκη του Άμστερνταμ εξειδικεύθηκαν για πρώτη φορά οι αποστολές με χαρακτηριστικά ασφάλειας και άμυνας που θα μπορούσε να αναλάβει η ΕΕ, μέσω αναφοράς στα λεγόμενα «καθήκοντα Petersberg», δηλαδή ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διάσωσης, αποστολές διατήρησης της ειρήνης και επεμβάσεις μάχιμων δυνάμεων για διαχείριση κρίσεων, συμπεριλαμβανομένων αποστολών για την αποκατάσταση της ειρήνης.

Καθοριστική ώθηση στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας δόθηκε το 1998 με την γαλλο-βρετανική συνάντηση κορυφής (StMalo 4.12.98), κατά την οποία συμφωνήθηκε από τις δύο χώρες η δυνατότητα ανάπτυξης αυτόνομης δράσης στους τομείς αυτούς εκ μέρους της ΕΕ, στηριζόμενης σε αξιόπιστες στρατιωτικές δυνάμεις.

Με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας (υπεγράφη 13.12.2007, σε ισχύ 1.12.2009) υιοθετήθηκαν καινοτόμες διατάξεις που διευρύνουν και ενισχύουν τη δυνατότητα συνεργασίας των κρατών μελών στον αμυντικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα θεσμοθέτησης «μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας», δηλαδή ενισχυμένης μορφής συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ που πληρούν ορισμένα κριτήρια στον τομέα των στρατιωτικών δυνατοτήτων και επιχειρήσεων. Επίσης, προβλέπεται η δυνατότητα διεξαγωγής κοινής αποστολής από ομάδα κρατών μελών, διευρύνεται το φάσμα των αποστολών διαχείρισης κρίσεων και καθιερώνεται στη Συνθήκη ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (ΕΟΑ).


Για πρώτη φορά μετά το 2008, τα θέματα ασφάλειας και άμυνας συζητήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ) του Δεκεμβρίου 2013. Η συζήτηση εξελίχθηκε επί τη βάσει τριών θεματικών (clusters) ήτοι: α) τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ΚΠΑΑ, β) την προώθηση της ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ και γ) την ισχυροποίηση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Η διαδικασία εφαρμογής των Συμπερασμάτων του ΕΣ του Δεκεμβρίου 2013 βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ επισκόπηση της έως σήμερα προόδου πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2015, (http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/06/26-euco-conclusions/), σε συνέχεια και της συναφούς συζήτησης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων του Μαίου του ιδίου έτους (http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/05/18-council-conclusions-csdp/). Επισημαίνεται ότι το όλο θέμα παραμένει στην ημερήσια διάταξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Πλέον πρόσφατη εξέλιξη αποτελεί η παρουσίαση της Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ επί θεμάτων Εξωτερικής Πολιτική και Πολιτικής Ασφαλείας (EUGlobalStrategyonForeignandSecurityPolicy) στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιουνίου του 2016. Υπενθυμίζεται ότι η εκπόνηση της εν λόγω Στρατηγικής είχε ανατεθεί στην ΥΕ/ΑΕ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιουνίου 2015, επί τη βάσει προηγούμενης εκθέσεως της ΥΕ/ΑΕ που αποτύπωσε τις συνέπειες των αλλαγών στο παγκόσμιο περιβάλλον ασφαλείας και τις συνακόλουθες προκλήσεις για την ΕΕ. Αναφορικά με θέματα ασφάλειας και άμυνας, η Παγκόσμια Στρατηγική αποτυπώνει την ανάγκηενδυνάμωσης της αυτόνομης παρουσίας και δράσης της ΕΕ στη διεθνή σκηνή. Ειδικότερα ως προς την ΚΠΑΑ, προωθείται η ισόρροπη χρήση στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων για την διαχείριση κρίσεων, στο πλαίσιο της «συνολικής / συνεκτικής» προσέγγισης της ΕΕ. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην πρωτοβουλία “CapacityBuildingforSecurityandDevelopment”, η οποία αφορά στη συμπλήρωση της παρεχόμενης (από την ΕΕ) εκπαίδευσης και συμβουλών, με παροχή υλικής συνδρομής προκειμένου να καταστούν λειτουργικές οι δομές ασφαλείας τρίτων χωρών. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται επίσης στην αντιμετώπιση των εσωτερικών και εξωτερικών πτυχών της ασφάλειας και στην αποτελεσματικότερη διάδρασή τους, με έμφαση στους τομείς της τρομοκρατίας, υβριδικών απειλών, κυβερνοασφάλειας και μετανάστευσης.


Η συνεισφορά της Ελλάδας στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας & Άμυνας

Η συνεισφορά της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου στην εξέλιξη της ΚΠΑΑ:

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας της ΕΕ το 2003, υιοθετήθηκε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας (ΕΣΑ), στην οποία καταγράφηκαν οι απειλές και προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, καθώς και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι της στον τομέα της ΚΕΠΠΑ. Η εν λόγω Στρατηγική αποτέλεσε το πλαίσιο αναφοράς για την EΠΑΑ, καθώς και για τη διάδοχό της, ΚΠΑΑ, έως τον Ιούνιο του 2016 που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο η Παγκόσμια Στρατηγική της ΕΕ επί θεμάτων Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (EUGlobalStrategyonForeignandSecurityPolicy)

Πέραν της ΕΣΑ, κατά την Ελληνική Προεδρία του 2003 σημειώθηκαν καθοριστικές εξελίξεις σε πολλές πτυχές της (τότε) Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ): αποφασίσθηκε η ανάπτυξη της πρώτης μη στρατιωτικής αποστολής (αστυνομική αποστολή EUPM στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη) και της πρώτης στρατιωτικής επιχείρησης της ΕΕ (CONCORDIA στην πΓΔΜ), οριστικοποιήθηκε το θεσμικό πλαίσιο για τις σχέσεις ΕΕ - ΝΑΤΟ, διεξήχθησαν τα πρώτα εκπαιδευτικά προγράμματα σε θέματα ΚΠΑΑ και έγιναν σημαντικά βήματα για τη θέσπιση οργανισμού στον τομέα της αμυντικής συνεργασίας και των εξοπλισμών (του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας).

Στο πλαίσιο της πρόσφατης Ελληνικής Προεδρίας της Ε.Ε. (α’ εξάμηνο 2014), η χώρα μας διοργάνωσε ορισμένες υποστηρικτικές δράσεις στον τομέα της ΚΠΑΑ, όπως Άτυπες Συνόδους/συναντήσεις, ημερίδες, σεμινάρια με έμφαση σε θέματα θαλάσσιας ασφάλειας και επιτήρησης, ενίσχυσης στρατιωτικών δυνατοτήτων, κυβερνο-ασφάλειας και βιωσιμότητας της άμυνας. Σημειώνεται ότι μετά τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η Προεδρία στα θέματα ΚΕΠΠΑ/ΚΠΑΑ ασκείται από την Ύπατη Εκπρόσωπο και, συνεπώς, ο ρόλος των Προεδριών των κ-μ, στους συγκεκριμένους τομείς, περιορίζεται στη διοργάνωση υποστηρικτικών δράσεων.

Ελληνικές θέσεις και συμβολή στην ανάπτυξη δυνατοτήτων της ΚΠΑΑ

Η Ελλάδα τάσσεται υπέρ της συνολικής προσέγγισης στην αντιμετώπιση των κρίσεων σύμφωνα με την οποία οι δύο πτυχές της ΚΠΑΑ (στρατιωτική και μη-στρατιωτική) θα πρέπει να αναπτύσσονται παράλληλα και ισόρροπα, με συνεκτική χρήση όλων των εργαλείων που διαθέτει η ΕΕ.

Η συμβολή της Ελλάδας στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών στρατιωτικών και μη-στρατιωτικών δυνατοτήτων για τη διαχείριση κρίσεων είναι ουσιαστική και έχει κατατάξει τη χώρα μας μεταξύ των κυριοτέρων υποστηρικτών της ΚΠΑΑ. Η συνεισφορά μας αυτή δεν περιορίζει βεβαίως τις αμυντικές δυνατότητες της χώρας μας, αλλά αντίθετα συμβάλλει στην ενίσχυσή τους.

Στο πλαίσιο της συνεισφοράς της στην ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΕ, η χώρα μας έχει διαθέσει το Στρατηγείο της Λάρισας, για τη διεξαγωγή αυτόνομων στρατιωτικών επιχειρήσεων της ΕΕ. Σημειωτέον ότι το Στρατηγείο της Λάρισας αποτελεί ένα εκ των πέντε υποψηφίων Επιχειρησιακών Στρατηγείων (OHQs) των κρατών-μελών (μαζί με της Γαλλίας, Ιταλίας, Ην. Βασιλείου και Γερμανίας) προς –κατά περίπτωση- ενεργοποίηση, για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων ΚΠΑΑ. Επιπροσθέτως, η Ελλάδα ηγείται, ως έθνος – πλαίσιο, πολυεθνικού Τακτικού Σχηματισμού Μάχης (HELBROC Battlegroup) με δυνατότητα ταχείας αντίδρασης, με τη συμμετοχή της Κύπρου, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Ουκρανίας.

Η Ελλάδα συμβάλλει, επίσης, καθοριστικά στην επιχειρησιακή διάσταση της KΠΑΑ στη θάλασσα, έχοντας θέσει το Πολυεθνικό Συντονιστικό Κέντρο Στρατηγικών Θαλασσίων Μεταφορών (ΠΟΣΚΕΣΘΑΜ) του Πειραιά στη διάθεση της ΕΕ και των κρατών-μελών μετά την σύναψη σχετικών συμφωνιών.

Οι αποστολές και επιχειρήσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας και η ελληνική συμμετοχή

Από το 2003 που αποφασίσθηκε η πρώτη μη στρατιωτική αποστολή της ΕΕ στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων (αστυνομική αποστολή EUPM στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη), η δραστηριότητα της ΕΕ στον τομέα των επιχειρήσεων με στρατιωτικά ή μη στρατιωτικά μέσα διευρύνεται συνεχώς. Η πλειοψηφία των αποστολών είναι μη στρατιωτικού χαρακτήρα, κυρίως συμβουλευτικού χαρακτήρα με έμφαση σε θέματα ενδυνάμωσης του Κράτους Δικαίου και ενίσχυσης δυνατοτήτων (capacitybuilding).

Από τις 16 εν εξελίξει επιχειρήσεις/αποστολές ΚΠΑΑ (http://www.eeas.europa.eu/csdp/missions-and-operations/index_en.htm), η Ελλάδα συμμετέχει επί του παρόντος σε οκτώ (EUNAVFORMED/ Sophia, EUFOR Althea, EULEX Kosovo, EUMM Georgia, EUPOL Afghanistan, EUCAP Nestor, EUNAVFOR ATALANTA, EUAM Ukraine,).

Οι αποστολές και επιχειρήσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας και η ελληνική συμμετοχή

Από το 2003 που αποφασίσθηκε η πρώτη μη στρατιωτική αποστολή της ΕΕ στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων (αστυνομική αποστολή EUPM στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη), η δραστηριότητα της ΕΕ στον τομέα των επιχειρήσεων με στρατιωτικά ή μη στρατιωτικά μέσα διευρύνεται συνεχώς. Η πλειοψηφία των αποστολών είναι μη στρατιωτικού χαρακτήρα, κυρίως συμβουλευτικού χαρακτήρα με έμφαση σε θέματα ενδυνάμωσης του Κράτους Δικαίου και ενίσχυσης δυνατοτήτων (capacity building). Συνολικά από το 2003 μέχρι και σήμερα έχουν αναπτυχθεί 32 αποστολές στην Ευρώπη, την Αφρική, τη Μ. Ανατολή και την Ασία.

Από τις 16 εν εξελίξει επιχειρήσεις/αποστολές ΚΠΑΑ (http://www.eeas.europa.eu/csdp/missions-and-operations/index_en.htm), η Ελλάδα συμμετέχει επί του παρόντος σε οχτώ (EUFOR Althea, EULEX Kosovo, EUMM Georgia, EUPOL Afghanistan, EUCAP Nestor, EUNAVFOR ATALANTA, EUAM Ukraine, EUTM Mali)