Ομιλία του Υπουργού Εξωτερικών, Ν. Κοτζιά, στην Κινεζική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών (Πεκίνο, 28.08.2018)

« Ελλάδα και Κίνα : Παρελθόν και Μέλλον / Διαφορές και Κοινά »

Ελλάδα και Κίνα, δύο χώρες διαφορετικές σε μέγεθος και ρόλο στην σημερινή παγκοσμιοποίηση, με μεγάλη και οι δύο διαδρομή στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ο Ελληνικός πολιτισμός δίδασκε, ότι Έλληνας είναι όποιος έχει ελληνική παιδεία. Η μόρφωση, η αγάπη για τις επιστήμες και τις τέχνες, η πίστη στην Πόλη και την Πατρίδα, η προσπάθεια κατανόησης του άλλου χαρακτήριζαν τις ελληνικές πόλεις και τους πολίτες της. Σωκράτης και Αριστοτέλης, οι σχολές φιλοσοφίας και μαθηματικών, όλοι πίστευαν ότι η φύση του Ανθρώπου είναι καλή. Ότι η μόρφωση πρέπει να απελευθερώσει τις ικανότητες των ανθρώπων πολιτών και να τους κάνει χρήσιμους στην πόλη.

Οι μεγάλοι δάσκαλοι της Κίνας, και πάνω από όλα ο Κομφούκιος, με εξαίρεση τους κινέζους λεγκαλιστές, πίστευαν ότι η φύση των ανθρώπων είναι καλή. Αλλά προκειμένου αυτή να εκδηλωθεί και ξεδιπλωθεί χρειάζεται καλή εκπαίδευση.

Η ιστορία μας, είναι και για τους δύο μια ιστορία αγάπης στη μόρφωση, στην εκπαίδευση και στον σεβασμό στις επόμενες γενιές.

Όταν η τεχνολογία άρχιζε να επιταχύνει το κοινωνικό γίγνεσθαι, η Αθηναϊκή Κοινωνία έπαψε να πιστεύει ότι οι θεσμοί και οι κοινωνικές αλλαγές ήταν προϊόν της θέλησης σκοτεινών θεών και αυταρχικών αρχόντων. Η πύκνωση του χρόνου της έδωσε τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι οι θεσμοί κατασκευάστηκαν από ανθρώπους και μπορούν να αλλάξουν πάλι από ανθρώπους-πολίτες μιας δημοκρατικής πολιτείας. Όταν δεν γίνονται οι αλλαγές με το ρυθμό και στην κατεύθυνση που επιθυμεί η κοινωνία και η δημοκρατία δεν λειτουργεί, τότε στην αρχαία Ελλάδα προβλεπόταν το δικαίωμα της ανυπακοής στους άρχοντες, ακόμα και την ανατροπή τους.

Αν η αρχαία Ελλάδα γέννησε τη σκέψη και θεσμούς δημοκρατίας, η Κίνα γέννησε ουσιαστικά το σύγχρονο κράτος. Ένα κράτος με κατανομή λειτουργιών και με καλά εκπαιδευμένο προσωπικό, με ειδικές μορφωτικές διαδικασίες για όλες τις βαθμίδες. Η εκπαίδευση έγινε ο μηχανισμός κοινωνικής κινητικότητας και γέννησε την λειτουργική διοίκηση στη χώρα. Ανάλογα με τη δημοκρατία στην Ελλάδα, στην Κίνα γεννήθηκε η σκέψη για την ανάγκη της αρμονίας.

Της αρμονίας με τους ουρανούς. Και όταν αυτή η αρμονία διαταρασσόταν, ο λαός είχε το δικαίωμα της εξέγερσης για να αποκαταστήσει το δικαίωμα στην αρμονία.

Σε Κίνα και Ελλάδα αναπτύχθηκαν σχολές σκέψης που είχαν θέσει με τον ίδιο τρόπο, σε μεγάλο βαθμό, κοινά ερωτήματα. Και στις δύο χώρες τέθηκαν ερωτήματα που είναι μέχρι σήμερα επίκαιρα: τι είναι η ζωή, η σκέψη, η κοινωνία. Τι είναι το υπερφυσικό και τι το φυσικό. Ποιο είναι το νόημα της ζωής και ποια είναι η καλή, ορθή, δημιουργική ζωή. Ποιο είναι το χθες και το αύριο; Ποια πρέπει να είναι η στάση μας στα ηθικά προβλήματα; Ποιος ο ρόλος του ατόμου και της κοινωνίας, του μέρους και του όλου. Ποια η σχέση φύσης και ανθρώπου; Τι μας δίνει και ποια είναι τα καθήκοντά μας απέναντι της;

Οι Καρλ Μαρξ, η δεύτερη και Τρίτη διεθνή, εν μέρει και η αποκαλούμενη δυόμιση, ο Μάο Τσε Τουνγκ, Ο Τσου Εν Λάι και ο Τενγκ Σιαο Πιν, όπως σήμερα και ο πρόεδρος Ξι, έθεσαν τα ερωτήματα και έδωσαν απαντήσεις για το τι είναι ο καπιταλισμός, τι είναι σοσιαλισμός, πώς γίνεται το πέρασμα σε αυτόν.

Τα ερωτήματα και οι απαντήσεις του έχουν μια επικαιρότητα για μια ολόκληρη εποχή. Απαντάνε για το δύο συστήματα και ένα έθνος, τη σημασία των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνολογίας.

Όμως, οι φιλόσοφοι και οι σοφοί μας έθεσαν πριν χιλιάδες έτη ερωτήματα πολύ πιο θεμελιακά. Δεν αφορούσαν μια μόνο περίοδο της ανθρωπότητας, αλλά την ίδια την ύπαρξή της. Και για αυτό μπορούν να είναι πάντα επίκαιρα, πριν από τον καπιταλισμό, στον καπιταλισμό, στον σοσιαλισμό και πιθανά μετά και από αυτόν.

Έθεσαν τα θεμελιακά ερωτήματα της ύπαρξης μας, διότι ένιωθαν ότι ήταν κομμάτι μιας μεγάλης πολιτιστικής-πολιτισμικής, πολιτικής, οντότητας, ενός έθνους. Όχι με τη σύγχρονη έννοια του μαζικού έθνους, αλλά σίγουρα με τη συνείδηση ενός ιστορικού έθνους τουλάχιστον από πλευράς πολιτικών, διανοητικών και κοινωνικών ελίτ. Για αυτό είναι βαθιά πεποίθησή μου ότι είναι λάθος να ταυτίζεται η έννοια του έθνους μονοσήμαντα με τα μαζικά έθνη της εποχής του καπιταλισμού. Μια τέτοια προσέγγιση δεν μπορεί να κατανοήσει ούτε την ιστορία της Κίνας, ούτε την ιστορία των αρχαίων πόλεων της Ελλάδας που είχαν ισχυρότατη την αίσθηση ότι ανήκουν σε ένα κοινό έθνος.

Οι δύο χώρες μας μεγαλούργησαν: στην ανάπτυξη των τεχνών, η ελληνική τραγωδία έχει πολλά κοινά με την κινέζικη όπερα, στην ανάπτυξη των επιστημών, από μαθηματικά και φυσική μέχρι την παραγωγή πάπυρου και πολύχρωμου χαρτιού. Από το μπαρούτι και την πυξίδα μέχρι την τέχνη της επεξεργασίας του σίδηρου στη φωτιά.

Οι πολιτισμοί μας, η ιστορία μας, τα επιτεύγματα των λαών μας, μας έδωσαν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Ό,τι είναι η Κίνα για την Ν.Α. Ασία, είναι η Ελλάδα για την Ευρώπη. Μεγαλώσαμε και μεγαλουργήσαμε παράλληλα.

Όμως, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά, το μεγαλείο της Αθήνας, της Αρχαίας και Βυζαντινής Ελλάδας διαχύθηκε σε όλο τον δυτικό κόσμο, αλλά η Ελλάδα και οι πόλεις της έπαψαν να είναι το κέντρο του δυτικού πολιτισμού. Αντίθετα η Λ. Δ. Κίνας έχει μια συνεχή παρουσία ως περιφερειακή ή/ και παγκόσμια δύναμη. Πέραν του Αιώνα της ταπείνωσης υπήρξε και είναι μια δύναμη υψηλής τεχνολογικής αιχμής, μεγάλων σχεδίων, σημαντικού ρόλου, υψηλής παραγωγικότητας, μεγάλης οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης.

Με αυτά τα κοινά ιστορικά σημεία και τις μεγάλες αποκλίσεις στη συνέχεια το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει, είναι τι το κοινό μπορεί να έχει η αναδυόμενη ισχυρήδύναμη της ΛΔ της Κίνας με την μικρή αλλά περήφανη Ελλάδα;

Νομίζω ότι η απάντηση είναι εύκολη διότι το έχει αποδείξει η πρακτική των τελευταίων δεκαετιών. Η Ελλάδα και η Κίνα ενδιαφέρονται για έναν κόσμο που ζει ειρηνικά και αρμονικά. Που σκέφτεται περισσότερο πριν δράσει. Που αναστοχάζεται και δεν θέλει να διαταράξει με τρόπο άγαρμπο έναν κόσμο που αλλάζει. Αλλά και οι δύο κατανοούν ότι αυτός ο κόσμος αλλάζει. Και πρέπει να συμβάλλουν η αλλαγή του να γίνει με όσο λιγότερους κλυδωνισμούς και αταξία / αναρχία.

Ασφαλώς ο ρόλος τους δεν είναι ο ίδιος. Η Κίνα έχει βάρος στην ΝΑ Ασία, στην πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη και ενδυναμωμένη περιοχή, καθώς και Παγκοσμίως, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με την Ελλάδα, τόσο από σκοπιά διαστάσεων, όσο και βάρους. Η Ελλάδα είναι πολύ μικρή για την παγκόσμια πολιτική. Μικρομεσαία για την Ευρωπαϊκή, αλλά σχετικά μεγάλη για τα Βαλκάνια. Τα Βαλκάνια, μια περιοχή γεωστρατηγικής σημασίας, θαλάσσια πόρτα για την Ευρώπη και πηγή πολλών δεινών στην σύγχρονη ιστορία.

Η Κίνα είναι μια μεγάλη δύναμη σας τέτοια. Η Ελλάδα ανήκει σε μια μεγάλη δύναμη, όπως είναι η ΕΕ. Δεν έχει τους ανταγωνισμούς με την Κίνα που έχουν ορισμένοι ισχυροί στην ΕΕ. Επιπλέον χάρη στην αίσθηση που έχει για την ιστορία, μπορεί και επιδιώκει να μεσολαβεί ανάμεσα στην ΕΕ ως σύνολο και την ΛΔ της Κίνας. Είναι ο καλύτερος και πιο παλιός φίλος της σε αυτήν.

Σήμερα ζούμε το παράδοξο, οι δύο μεγαλύτερες δυνάμεις της εποχής μας να έχουν μια παντελώς διαφορετική σχέση με την ιστορία, το χρόνο, την επιτάχυνση. Η μία, οι ΗΠΑ, είναι ένα από τα νεότερα κράτη και έθνη. Δεν νιώθουν πάνω τους το βάρος της ιστορίας και για αυτό έχουν μια ισχυρά θετική διάθεση προς το καινούργιο, λαμβάνουν σχετικά γρήγορα αποφάσεις και δρούσαν τις τελευταίες δεκαετίες με επιτάχυνση. Αυτό το πλεονέκτημά τους συνοδεύεται από το μειονέκτημα ότι δεν έχουν μια πραγματική αίσθηση της ιστορίας ή τη σοφία που δίνει η πείρα. Είναι, σχετικά ιστορικά, μια νεανική δύναμη που έχει δυναμισμό, καθαρή σκέψη και δεν είναι φυλακισμένη της ιστορίας.

Δεν φοβάται και δεν έχει αναστολές.

Η άλλη είναι η Κίνα, μια χώρα με τη μακρότερη ιστορία πολιτισμού στην συνειδητή περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας. Κατά καιρούς, όπως και εμείς οι Έλληνες, κινδυνεύει να γίνει φυλακισμένη της ιστορίας. Διαθέτει, όμως, από την άλλη την πείρα της ιστορίας. Να μην είναι βιαστική. Δεν αδημονεί. Έχει υπομονή, νηφαλιότητα, σοφία.

Η ΕΕ βρίσκεται ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, όσον αφορά το θέμα που εξετάζουμε εδώ. Η ίδια είναι κατά πολύ νεότερη του. Τα περισσότερα κράτη-μέλη της, όμως, είναι κατά πολύ παλαιότερά του, ορισμένων, μάλιστα, ο πολιτισμός τους φτάνει μέχρι τις περιόδους λαμπρότητας του κινέζικου πολιτισμού.

Συνολικά, πρώτη φορά στην ιστορία συναντιόνται τέτοιες δυνάμεις με διαφορετική ιστορική καταγωγή, βαθμό εμπειρίας, είδος δυναμικότητας, συνδυασμού νεανικού ενθουσιασμού και πείρας.

Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα. Διαθέτει σε αυτό το μικρό μέγεθος πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα όλων των πλευρών. Μπορεί να τις καταλάβει καλά. Νιώθει και εκείνη το βάρος της ιστορίας, την πείρα και τη σοφία. Είναι συχνά και ισχυρά φυλακισμένη της ίδιας της ιστορίας της, αλλά, ταυτόχρονα διδάσκεται από αυτή.

Ανήκει στη Δύση, αλλά από τη σκοπιά του πολιτισμού είναι σε θέση να καταλάβει την υπομονή της Κίνας, να αντιληφθεί την ιστορική σημασία των μεγάλων έργων που ενσωματώνονται στο «μια ζώνη, ένας δρόμος». Είναι όπως και η Κίνα δράστης της ιστορίας. Μικρή δίδυμη της Κίνας. Μεγάλωσε την ίδια περίοδο, με ανάλογη σοφία και αντίστοιχα ερωτήματα όπως εκείνη.

Εξαιτίας αυτής της παράλληλης ηλικίας και πολιτισμού, η μεγάλη σήμερα Κίνα μπορεί να κατανοήσει τη σημασία της ιστορικότητας των Ελλήνων, την προσφορά τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, ακόμα και τον σημερινό. Η Κίνα σέβεται και συνεργάζεται με τη μικρή Ελλάδα. Μαζί φτιάξαμε το φόρουμ των αρχαίων πολιτισμών που έχουν επίδραση και στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Μια διεθνή πρωτοβουλία που εκτείνεται σε 4 ηπείρους.

Η Ελλάδα, από την άλλη, μπορεί να κατανοήσει γιατί η Κίνα δεν θεωρεί ότι κάθε τι το δυτικό είναι και οικουμενικό. Ότι η οικουμενικότητα γεννιέται μέσα από την κατανόηση. Ότι η ύπαρξη διαφορετικότητας είναι οικουμενικό φαινόμενο. Οι αξίες του δυτικού διαφωτισμού δεν είναι εξ’ ορισμού, συχνά κάθε άλλο, ανώτερες των ασιατικών αξιών, ή των αξιών του Κομφούκιου και του Μάο.

Ο παγκόσμιος πολιτισμός υπάρχει μέσα στην παγκοσμιότητα του συμπεριλαμβάνοντας κάθε εθνική και περιοχική διαφορετικότητα. Καθότι, κάθε βήμα παγκόσμιας ενοποίησης μπορεί να συνοδεύεται με την ενοποίηση ως αναγνώριση της διαφορετικότητας.

Η Κίνα πέρασε ένα μεγάλο διάστημα στη διάρκεια του οποίο αμιγώς επαναστατικές δυνάμεις και δυνάμεις που επεδίωκαν μεταρρυθμίσεις έπρεπε να βρουν έναν τρόπο να συνυπάρξουν, να δημιουργήσουν ένα αμάλγαμα κινέζικού σοσιαλιστικού εκσυγχρονισμού. Γεγονός και ιστορική ανάγκη που εκφράστηκε μέσα από την πολιτική του σοσιαλιστικού εκσυγχρονισμού του Ντενγκ Σιαο Πινγκ και της πολιτικής ένα κράτος / έθνος δύο συστήματα.

Και η Ελλάδα πέρασε μια μεγάλη κρίση, εκείνη που προκάλεσε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η ανάγκη ορισμένων αλλαγών στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σύστημα της. Η υλοποίηση αυτής της ανάγκης, δυσκολεύτηκε, όμως, από το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των αλλαγών επιβλήθηκαν από τα απέξω, από μια νεοφιλελεύθερη πλειοψηφία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΔΝΤ.

Οι αλλαγές που έγιναν τα πρώτα έξη χρόνια (2008-2014) είχαν αντικοινωνικό χαρακτήρα, ενώ στη συνέχεια αυτές οι αλλαγές που επιβλήθηκαν προκειμένου να σωθούν οι Γαλλικές και Γερμανικές τράπεζες, συνοδεύτηκαν από ένα παράλληλο πρόγραμμα της κυβέρνησης μας. Ένα πρόγραμμα ανακούφισης των μεσαίων και φτωχών λαϊκών στρωμάτων της χώρας, αναβάθμισης και πάλι της Ελλάδας στο περιφερειακό και παγκόσμιο στερέωμα.

Η Ελλάδα τα τρία και μισό χρόνια που πέρασαν μπόρεσε να βγει από την κρίση. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν επιβιώνουν στοιχεία αυτής της πολύπλευρης κρίσης στο εσωτερικό της. Μπόρεσε να μπει και πάλι σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, έχοντας στο εντωμεταξύ χάσει την τελευταία οκταετία πάνω από το 27% του ΑΕΠ της. Η Ελλάδα είναι η χώρα που πλήρωσε κατά τον πιο ακριβό και ακραίο τρόπο την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και την κρίση ταυτότητας της ΕΕ.

Η Ελλάδα ακολουθεί μια ενεργητική πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, όπως, εξάλλου, με τον δικό της ασφαλώς τρόπο και η Κίνα. Στα τέσσερα τελευταία χρόνια με πρωτοβουλία μας συγκροτήθηκαν στην περιοχή της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου 16 νέες μορφοποιήσεις περιφερειακών-διεθνών συνεργασιών που αποτελούν ένα νέο δίκτυο συνεργασίας, φιλίας και ειρηνικής αλληλοκατανόησης στην περιοχή. Περιεχόμενό τους είναι η ασφάλεια και η σταθερότητα αυτών των δύο υπό-περιοχών. Η από κοινού οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ανάπτυξη που βοηθιέται και από την εξωστρέφεια της σύγχρονης Κίνας.

Η Ελλάδα ως η Νοτιοανατολική είσοδος της ΕΕ, ως η νότια θαλάσσια πόρτα για την Ευρώπη, ιδιαίτερα την κεντρική και ανατολική, έγινε και μπορεί να είναι, ο σύνδεσμος ανάμεσα στον κόσμο της Κίνας και εκείνον της ΕΕ. Είναι η χώρα που κατανοεί και τις δύο πλευρές. Με τη μία έχει μια παράλληλη πολιτισμική πορεία εδώ και χιλιάδες χρόνια, στην άλλη είναι ενταγμένη. Είναι η χώρα που μπορεί να βοηθήσει, και βοηθά στην αλληλοκατανόηση ανάμεσα σε δύο κόσμους που εκσυγχρονίστηκαν και οφείλουν να εκσυγχρονιστούν ακόμα περισσότερο.

Η Ελλάδα και η Κίνα έχουν τις δικές τους παραδόσεις, ιστορία, πολιτισμό. Έχουν πολλές διαφορές καθότι το κέντρο βάρος τους, Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειο από τη μια και ΝΑ Ασία από την άλλη έχουν μεγάλες διαφορές μεγέθους, αυτοπροσδιορισμού, συνηθειών και κατανόησης πολλών ζητημάτων. Έχουν, όμως, και κοινές αντιλήψεις για τα μεγάλα πανανθρώπινα ερωτήματα. Έχουν και πολλές κοινές δομές.

Ανάμεσα σε αυτές θα ξεχώριζα την παρουσία και στις δύο χώρες ομάδων μουσουλμάνων, βεβαρημένο παρελθόν με γείτονες που τις κατέλαβαν και εγκλημάτησαν πάνω στο σώμα των δύο χωρών και λαών μας, μεγάλες θάλασσες στις οποίες το διεθνές δίκαιο και η παράδοση παίζουν ισχυρό ρόλο.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ελληνισμού είναι η Κύπρος. Η παράνομη κατοχή του βόρειου τμήματός της από τρίτες δυνάμεις. Η προσπάθεια ταϊβανοποίησης αυτού του τμήματος, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που προσπάθησε η Δύση μέσα από πολλαπλές κατακτήσεις, παλαιότερα της Ιαπωνίας και της Πορτογαλίας, να σπάσει την μία Κίνα σε δύο οντότητες.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα και η Κίνα είναι από τους πλέον συνεπείς υπερασπιστές της κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας των κρατών. Της ανεξαρτησίας τους και της αποτροπής πολιτικών ταπείνωσης κρατών μελών του ΟΗΕ. Για αυτό αποδίδουν μεγάλη σημασία στη τήρηση των διεθνών συμφωνιών και κανόνων. Ότι αυτοί πρέπει να είναι αποτέλεσμα ισότιμης συμμετοχής όλων των πλευρών.

Οι κοινές αναζητήσεις απαντήσεων στα πανανθρώπινα ερωτήματα. Η ανάγκη να μελετηθεί ορθά η ιστορία που είναι το σχολείο και των δύο εθνών μας, τα σύγχρονα γεωπολιτικά ζητήματα, αλλά και προβλήματα εφαρμογής του διεθνούς δικαίου, στοιχεία των πολιτισμών μας, από τον ρουχισμό μέχρι την κουζίνα, το θέατρο και τις επιστήμες, τους θεσμούς και το δικαίωμα ενός λαού για αρμονία με τον ουρανό, είναι πεδία που έχουμε ισχυρές και διεθνώς αναγνωρισμένες θετικές ιδιαιτερότητες αποτελούν κοινό πεδίο μελέτης ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις μας, ινστιτούτα και κέντρα σπουδών, πανεπιστημίων. Η από κοινού μελέτη τέτοιων ζητημάτων πρέπει να ενισχυθεί.

Η συνεργασία ανάμεσα στην Κίνα και την ΕΕ, με την αξιοποίηση του ιδιαίτερου ρόλου της Ελλάδας στην αρμονία ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους, αποτελεί άλλο ένα μεγάλο και ιδιαίτερο πεδίο δράσης των δύο κρατών και των λαών μας. Χάρη στην αναπτυσσόμενη πορεία των οικονομιών μας, με διαφορετικά βέβαια μεγέθη και ρυθμούς, μας δίνει μια δυνατότητα να αναπτύξουμε ακόμα καλύτερα τις οικονομικές και κοινωνικές επαφές των κρατών και κοινωνιών μας.

Οι κινέζικες επενδύσεις με κορυφαία εκείνη στο Λιμάνι του Πειραιά από την Cosco, η ανάπτυξη του εμπορίου, όπου νομίζω τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα μπορούν να προωθηθούν πολύ πιο οργανωμένα στην Κίνα, η ανταλλαγή τεχνολογίας και η συνεργασία ανάμεσα σε νέες εταιρείες, η ναυτιλία όπου η Ελλάδα είναι μία από τις ισχυρότερες χώρες στον κόσμο με μεγάλη παράδοση και ο τουρισμός είναι μερικοί από τους τομείς παραπέρα ανάπτυξης των σχέσεων των δύο κρατών μας.

Για την ακόμα πιο ουσιαστική ανάπτυξη των σχέσεων μας, είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι πολιτιστικές και μορφωτικές ανταλλαγές. Να αναπτυχθούν οι συγκριτικές μελέτες του παράλληλου παρελθόντος και να προωθηθούν συγκριτικές μελέτες για σύγχρονα προβλήματα. Να ενισχυθούν οι επαφές στους τομείς των σύγχρονων θετικών επιστημών.

Η πρόσκλησή σας, αποτελεί μια μεγάλη τιμή για έναν φίλο της ΛΔ της Κίνας και του κινέζικου πολιτισμού. Είναι ένα μικρό πετραδάκι στο τεράστιο οίκημα φιλίας που φτιάχνουμε ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς μας.

Σας ευχαριστώ, σιέ-σιέ