Ευχαριστώ τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας που πάντα με τη σοφία του συμβάλλει στη διεύρυνση της δικής μας σκέψης.
Ευχαριστώ όλες τις αντιπροσωπείες που δέχτηκαν την πρόσκλησή μας, της Κίνας και της Ελλάδας, να έρθουν σε αυτό το χώρο.
Είμαστε και ζούμε σε μια εποχή που αναπτύσσονται οι διεθνείς σχέσεις χωρίς αυτό να μειώνει το ρόλο του εθνικού κράτους και των πολιτισμών. Κάθε άλλο.
Είμαστε όμως σε μια περίοδο που κυριαρχείται από τις οικονομικές και αμυντικές πολιτικές και στην οποία πρέπει να ξεκινήσουμε να προβάλλουμε, ακόμα πιο έντονα, πιο συντονισμένα και την πολιτιστική διάσταση των διεθνών σχέσεων.
Η πρωτοβουλία που ξεκινάμε σήμερα είναι συνδεδεμένη με το έργο του ΟΗΕ και της UNESCO και με τις αρχές τους. Και για αυτό ελπίζουμε στο επόμενο φόρουμ να συμφωνήσουμε να καλέσουμε και τους δυο αυτούς οργανισμούς.
Ζούμε σε μια εποχή αστάθειας. Σε αυτή την εποχή ο πολιτισμός και ιδιαίτερα οι αρχαίοι πολιτισμοί δίνουν συνέχεια και σταθερότητα. Με τη σοφία που μας κληροδότησαν, μας δίνουν κριτήρια για τη λύση σύγχρονων προβλημάτων.
Μας διευκολύνουν στο να διατυπώσουμε σχέδια. Σχέδια με τα οποία θα ενσωματώσουμε όλες τις πλευρές της ανθρωπότητας, θα αποκτήσουμε περισσότερη κατανόηση για το διαφορετικό και θα το δούμε ως πλούτο. Θα μας προτρέψει για περισσότερη ανεκτικότητα σε αυτό το διαφορετικό, αλλά ακόμα περισσότερο για την αφομοίωσή του.
Οι πολιτισμοί μας -και αυτή είναι η τύχη και των 10 κρατών που κλήθηκαν σε αυτό το φόρουμ- είναι πολιτισμοί που αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά. Είναι πολιτισμοί που αποτελούν συνέχεια εποχών πριν καν εμφανιστεί η παγκοσμιοποίηση.
Ξεκινάμε με το φόρουμ που από τις πρώτες μας συζητήσεις έχουμε συμφωνήσει να συνεχίσουμε, να το διατηρήσουμε και να μετακινηθεί από πόλη σε πόλη και από πρωτεύουσα σε πρωτεύουσα. Ξεκινάμε αυτό το φόρουμ από την Αθήνα που είναι κατά κάποιο τρόπο και αυτή πρωτεύουσα πολιτισμού.
Ξέρουμε ότι στη σύγχρονη εποχή κυριαρχεί η σκληρή ισχύς. Αλλά τελικά, και αυτή είναι η γνώμη μου, κερδίζουν εκείνοι που μιλούν με τη γλώσσα της ήπιας ισχύος. Εκείνοι που πείθουν, που αποτελούν παράδειγμα που στηρίζεται σε αρχές και αξίες και διαθέτουν οράματα. Που με άλλα λόγια έχουν πολιτισμό.
Πολιτισμό και με τις δυο τις έννοιες. Πολιτισμό “civilization” που λέμε ως τρόπο ζωής, ως δημιουργία μορφών ύπαρξης και του πολιτισμού “culture” ως δημιουργικό, αναπαραγωγικό και παρακινητικό παράγοντα μορφών και δομών ζωής.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξαν οι πιο διαφορετικοί πολιτισμοί. Πολλοί χάθηκαν, άλλοι ενσωματώθηκαν σε τρίτους, αρκετοί άντεξαν στο χρόνο και παίζουν σημαντικό ρόλο ακόμα και σήμερα.
Υπήρξαν αρχαίοι πολιτισμοί με μεγάλο υλικό και άυλο έργο που τα μηνύματά τους, αλλά και οι μορφές των επιτευγμάτων τους πνευματικών και υλικών, επιβίωσαν μέχρι σήμερα και με μια έννοια είναι επίκαιροι μέχρι σήμερα.
Είναι σπουδαίο, θα σας το εξομολογηθώ, να πηγαίνει κανείς κάθε πρωί στη δουλειά του και να βλέπει την Ακρόπολη και να θυμάται και να αναστοχάζεται αυτό που συμπυκνώνει την τραγωδία, το αρχαιοελληνικό θέατρο, την Πνύκα, τη συνέλευση του Δήμου, τη δημοκρατία. Όλες αυτές τις αρχές και αξίες που είναι και μητέρες της νεωτερικότητας.
Αλλά πρέπει να το πούμε και να το εξομολογηθούμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός δεν θα είχε επιβιώσει χωρίς τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αυτή τη μητέρα των πολυεθνικών πολιτικών οντοτήτων που διέχυσε τα δικαιώματα της έννοιας του πολίτη και της διοίκησης σε όλη τη Μεσόγειο και παραπέρα.
Και δεν θα είχε επιβιώσει ίσως με τον τρόπο που επιβίωσε ο ελληνικός πολιτισμός αν δεν είχε μεταλαμπαδευτεί από τους ανθρώπους του πνεύματος του αραβικού κόσμου. Ενός κόσμου που στις περιοχές που αναπτύχθηκε παρήγαγε σπουδαίους πολιτισμούς. Στη Βαβυλωνία, στη Μεσοποταμία, στην Αίγυπτο. Και δίπλα τους είχαν αυτό το σπουδαίο πολιτισμό του αρχαίου Ιράν για τον οποίο διαθέτουμε μια αδυναμία όσοι παίζουμε σκάκι μέχρι σήμερα.
Σε αυτό τον κόσμο, λοιπόν, αυτών των περιοχών οφείλουμε την τέχνη του διοικείν, τα νοητικά παιχνίδια όπως το σκάκι. Τη θέαση των ουρανών σαν το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας.
Οφείλουμε καταπληκτικές πόλεις όπως είναι οι πόλεις του Ιράν, αλλά και οι τρομερές Πυραμίδες της Αιγύπτου. Με έναν τρόπο πυραμίδες είχαμε και στην άλλη πλευρά του κόσμου, στην κεντρική και στη λατινική Αμερική. Σε μια πλευρά που διαθέτει μεγάλους πνευματικούς πολιτισμούς Περού, Βολιβία και το μεγάλο Μεξικό των πολιτισμών της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής.
Είναι αυτοί που αναζήτησαν στην άλλη πλευρά της γης την αρμονία με τους ουρανούς. Αν η Μεσοποταμία, η Αίγυπτος, ο Ινδικός πολιτισμός, η Ελλάδα και η Ρώμη είναι η μεγάλη γραμμή του δυτικού πολιτισμού μαζί με τον πολιτισμό των αυτοχθόνων της Αμερικής, η άλλη γραμμή εξίσου σπουδαία και με τεράστια επιτεύγματα ήταν ο σπουδαίος κινέζικος πολιτισμός των μεγάλων ανακαλύψεων. Από το χαρτί και την τυπογραφία μέχρι την πυξίδα, την πορσελάνη και πάνω από όλα την ίδια τη δομή της κρατικής υπόστασης.
Και δίπλα σε αυτόν τον πολιτισμό υπήρξε ένας άλλος σπουδαίος που μας τίμησε εμάς, του ελληνικού πολιτισμού, που συνέθεσε πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς και παρήγαγε τον ινδικό πολιτισμό των πολύχρονων και πολύχρωμων εμφανίσεων. Των ανθρωπόμορφων, όπως στην Αρχαία Ελλάδα, Θεών και των μεγάλων μαθηματικών που ανακάλυψαν το 0 και τους αρνητικούς αριθμούς.
Όλοι αυτοί οι πολιτισμοί που είμαστε παρόντες σήμερα εδώ και που θύμισα απλώς μερικά μικρά χαρακτηριστικά τους, μεγάλοι και μικροί σε διαφορετικό βαθμό, συνέβαλαν στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου.
Αναπτύχθηκαν σε μια περιοχή όχι αμελητέα. Το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αυτήν. Οι πολιτισμοί αυτοί που εκπροσωπούνται εδώ σήμερα είναι ζωντανοί. Υπάρχουν τόσο στην αυτόνομη συνέχειά τους, όσο και στην ενσωματωμένη παρουσία τους στο σύγχρονο παγκόσμιο πολιτισμό.
Υπάρχουν στα γράμματα, στις τέχνες, στην τεχνολογία και στον πολιτικό πολιτισμό. Εμπεριέχουν όλοι τους την αρμονία με τους ουρανούς, το δικαίωμα της αντίστασης, νέους τρόπους οργάνωσης και όλοι τους -και αυτό είναι κοινό στοιχείο τους, επιτρέψτε μου να το πω ως μελετητής- έθεσαν εξίσου καίρια ερωτήματα από τον Κομφούκιο και τους ταοϊστές μέχρι τον Σωκράτη και τον Αριστοτέλη. Από τους μεγάλους ποιητές του Ιράν και της Ινδίας, τα μεγάλα ποιήματα, μέχρι τον πνευματικό κόσμο της κεντρικής και λατινικής Αμερικής.
Από τους μελετητές του θεού Ήλιου στην Αίγυπτο, στη Βολιβία και στο Περού. Από τη μεγάλη ρωμαϊκή πολιτική φιλοσοφική παράδοση έχουμε τα ίδια πανανθρώπινα ερωτήματα, που είναι ζωντανά μέχρι σήμερα.
Τι ρωτήσανε οι πρόγονοί μας πριν από 6.000, 7.000, 3.000 χρόνια; Ρωτήσανε: τι είναι η ζωή; Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου; Ποια είναι η σχέση του με τη φύση; Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία; Και ποια η σχέση ανάμεσα στον πολίτη και στην εξουσία;
Δεν υπάρχει κανένα σύγχρονο ρεύμα φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, ανθρωπολογίας που να μην θέτει αυτά τα ερωτήματα που τέθηκαν εδώ και χιλιάδες χρόνια στους πολιτισμούς μας. Ήταν και είναι σπουδαίοι οι πολιτισμοί μας. Δεν μας ανήκουν όμως, ανήκουν σε όλη την ανθρωπότητα.
Οι πολιτισμοί μας είναι, λοιπόν, επίκαιροι και αυτό είναι το πρώτο σημείο. Το δεύτερο είναι ότι ο πολιτισμός για εμάς είναι ισχύς, ήπια ισχύς, soft power. Εξίσου αποτελεσματική κατά τη γνώμη μας με την στρατιωτική υπεροπλία ή την οικονομική ηγεμονία. Γιατί ο πολιτισμός κερδίζει το νου και τις καρδιές των ανθρώπων.
Αλλά ακόμα και στον ίδιο το σκληρό πυρήνα της πολιτικής χρειαζόμαστε αυτό που ονομάζουμε πολιτικό πολιτισμό. Χρειαζόμαστε δηλαδή ανεκτικότητα προς τον άλλον. Σεβασμό της γνώμης του και της ύπαρξής του. Χρειαζόμαστε -και πολλές χώρες το έχουν ξεχάσει- κουλτούρα συναίνεσης και συμβιβασμού. Παρρησία και σθένος. Αντίσταση και ικανότητα μάχης για τα δίκαια και τη δικαιοσύνη.
Ο πολιτισμός, λοιπόν, βοηθάει στην ανάπτυξη των σχέσεων βασιζόμενη σε αξίες και σε αρχές. Φέρνει κοντά το διαφορετικό. Και μάλιστα όχι μόνο το φέρνει κοντά, αλλά το θεωρεί πλούτο, δεν το θεωρεί κάτι το εχθρικό.
Και υπάρχει και η τρίτη του πλευρά. Ο πολιτισμός είναι σήμερα παγκόσμια ισχύς και οικονομική, διότι κάθε πολιτισμός παράγει ιδιαίτερα αγαθά, τα αναπαράγει και τα διαχέει.
Ο πολιτισμός σήμερα και αυτό που ονομάζουμε «βιομηχανία του πολιτισμού» παράγει ακόμα και θέσεις εργασίας. Θέλετε να σκεφτείτε την έρευνα και την εκπαίδευση; Το σύγχρονο design; Τον τουρισμό που συνδέεται με τις πολιτιστικές κατακτήσεις;
Και αυτά τα τρία στοιχεία του πολιτισμού, η επικαιρότητά του, η οικονομική του ισχύς, η δυνατότητα να συνδέσει και να σταθεροποιήσει τον κόσμο σε μια ασταθή περίοδο, συνδέονται και με τις νέες δυνατότητες που φέρνει αυτό που ονομάζεται η 4η βιομηχανική επανάσταση, η 2η εποχή των μηχανών.
Συνδέεται και πρέπει να το συνδέσουμε σαν φόρουμ με την αξιοποίηση του διαδικτύου, με την ανάπτυξη εφαρμογών στο κινητό τηλέφωνο όπως θα ήταν οι περιηγήσεις σε αρχαία μνημεία, οι περιηγήσεις σε πόλεις μας που έχουν μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά. Με την αναπαραγωγή ακόμα και αναμνηστικών σε τρισδιάστατες μορφές από τους νέους τρισδιάστατους εκτυπωτές.
Μπορούμε να αναπτύξουμε από κοινού από βιντεοπαιχνίδια μέχρι και ταινίες κινηματογράφου. Μας δίνουν όλες αυτές οι νέες τεχνολογίες δυνατότητα συνεργασίας και προώθησης κοινών αξιών και αρχών. Μπορούμε επίσης να αναπτύξουμε τις διαπολιτισμικές μας σχέσεις. Δίκτυα μνημείων και πόλεων.
Αγαπητέ μου Πρόεδρε, αγαπητές μου φίλες και φίλοι που και πάλι σας ευχαριστώ που ήρθατε στην Αθήνα, δουλέψαμε πάνω από 1,5 χρόνο, 2 χρόνια θα έλεγα, μια ιδέα που υπάρχει από τη δεκαετία του ’90 για να φτάσουμε μέχρι εδώ.
Το κύριο ζήτημα σχετικά με αυτό το φόρουμ, από την δική μας σκοπιά, είναι ότι αποτελεί στοιχείο μιας συγκεκριμένης αντίληψης που έχουμε για τις διεθνείς σχέσεις. Είναι ένα στοιχείο της θετικής ατζέντας γιατί πάρα πολύ συχνά με τις συγκρούσεις, τους πολέμους, τις εμφύλιες συρράξεις, κυριαρχεί στην διεθνή ατζέντα η αρνητικότητα, η δυσκολία. Πρέπει να αναπτύξουμε μια θετική ατζέντα όπως είναι αυτή της συνεργασίας των πολιτισμών μας στα πλαίσια πολλαπλών συνεργασιών σε όλους τους τομείς.
Σήμερα, με πρωτοβουλία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και της Ελλάδας, συγκεντρωθήκαμε με στόχο να διαμορφώσουμε μια συνεργασία με έναν τρόπο, όχι νομικό βέβαια, μία ένωση των κρατών με μεγάλο αρχαίο πολιτισμό που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο μέχρι σήμερα.
Είμαστε χώρες κοιτίδες και συνεχιστές πολιτισμών με ιστορία χιλιάδων ετών. Είμαστε πολιτισμοί που συνδιαμορφώσαμε κατά τον καλύτερο τρόπο το σημερινό κόσμο μας.
Θέλουμε να συνεργαστούμε για το κοινό καλό, για την κοινή ευημερία, όχι για να διαχωρίσουμε τον εαυτό μας από τους άλλους, αλλά για να κάνουμε ακόμα πιο ισχυρό το μήνυμα της ειρήνης που εκπέμπει ο πολιτισμός.
Και η κοινή μας πρόσκληση προς εσάς, με το φίλο Υπουργό Εξωτερικών τον Γουάνγκ Γι της Κίνας, δεν ήταν τυχαία. Έχουμε μια ιδιόμορφη ιστορική σχέση με την Κίνα που βασίζεται στον αλληλοσεβασμό και στην κατανόηση του κόσμου που ζούμε. Και έχουμε το κοινό ερώτημα: πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα στοιχεία του πολιτισμού μας με τρόπο ωφέλιμο, παραγωγικό για εμάς όλους και την ανθρωπότητα;
Είμαστε -και πρέπει να τα σκεφτόμαστε αυτά- συνεχιστές ενός πνεύματος χιλιάδων ετών που στο επίκεντρό τους βρέθηκε η έννοια άνθρωπος. Αν βρούμε αυτό που μας ενώνει και το αντιληφθούμε, τότε θα έχουμε κάνει ένα σημαντικό βήμα για να προάγουμε την ειρήνη και τη συνεργασία στον κόσμο.
Όλοι μας ξέρουμε ότι τις χώρες μας τις επισκέπτονται δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων. Φέτος μόνο στην Ελλάδα θα έρθουν 30.000.000 τουρίστες. Οι οποίοι στέκονται με μεγάλο σεβασμό, καμιά φορά με μεγαλύτερο από ότι εμείς οι ίδιοι που ζούμε σε αυτές τις χώρες, απέναντι στα επιτεύγματα του πολιτισμού μας.
Και όλοι διαπιστώνουμε ότι η ανθρώπινη διάνοια μπόρεσε να παράξει μεγάλα έργα και να μας οδηγούν στο ερώτημα πώς τα κατάφεραν χωρίς να έχουν τις τεχνολογίες που διαθέτουμε σήμερα;
Νομίζω ότι τα κατάφεραν γιατί ο ανθρώπινος νους και οι δυνατότητές του δεν γνωρίζουν όρια. Μπορούμε κάθε φορά να ξεπερνάμε τα όρια που μας συγκρατούν. Αυτός ο πολιτισμός δεν έχει καμία σχέση ούτε με το χρώμα του δέρματος, ούτε με την προέλευση την κοινωνική, ούτε με την εθνική του ιδιότητα.
Αλλά έχει σχέση με ένα απλό στοιχείο μεγαλείου της ανθρώπινης ζωής. Όπου χτυπάει η ανθρώπινη καρδιά και ο νους εκεί παράγεται και πολιτισμός ή πρέπει να παράγεται. Και είναι στο χέρι όλων μας και στο χέρι κάθε ανθρώπου να παράγεται θετικός πολιτισμός, θετική ατζέντα στις διεθνείς σχέσεις. Να χρησιμοποιούμε τη δύναμη του μυαλού μας για το καλό, την ειρήνη και την πρόοδο.
Η συνεργασία αυτών των πολιτισμών -και το δείχνει και το σήμα του αστερισμού μας- δείχνει ότι πρέπει και μπορούμε να ενώσουμε τις πολιτιστικές μας κληρονομιές και να συμβάλουμε, έστω και κατά λίγο, σε μια καλύτερη ανθρωπότητα.
Μέσα από το φόρουμ μας καλούμαστε να εκθειάσουμε το παρελθόν για να δημιουργήσουμε ένα θετικό μέλλον.
Τέλος, νιώθω την ανάγκη πέρα από τις ευχαριστίες προς το φίλο, καλό φίλο, Πρόεδρο της Δημοκρατίας και σε όλους εσάς -πολλοί από τους οποίους είναι πολύχρονοι φίλοι μου- να ευχαριστήσω και όλους αυτούς τους παράγοντες και συνεργάτες στο Υπουργείο Εξωτερικών μας, αλλά και στα Υπουργεία Εξωτερικών των άλλων κρατών που δούλεψαν για την επιτυχία μας και με μεγάλη χαρά δέχτηκαν την πρόσκλησή μας να βρεθούμε εδώ.
Και φυσικά θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συνεργάτες μας στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας που μέσα σε δυσκολίες που έχει η χώρα μας, καταφέραμε να κάνουμε το σημερινό φόρουμ και να αποδείξουμε ότι ακόμα και μια χώρα σε βαθιά κρίση μπορεί να αξιοποιήσει τον πολιτισμό και τους πολιτισμούς για να βγει έξω από αυτήν.
Γιατί συνηθίζω να επισημαίνω ότι ο πολιτισμός λέει το ανείπωτο και αυτό το κάτι το παράδοξο, το περίεργο. Πώς ο πολιτισμός λέει κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί, το ανείπωτο; Ναι, μπορεί να το πει γιατί το λέει με άλλους τρόπους. Το λέει σιωπηρά μέσα από το ποίημα, μέσα από το γλυπτό, μέσα από τη ζωγραφική.
Και γιατί ο πολιτισμός μπορεί να μας κάνει να ξεφύγουμε από φόβους, από ανησυχίες, από ανασφάλεια. Να μας δώσει σταθερότητα, να μας δώσει αισιοδοξία, να μας δώσει θάρρος.
Ο πολιτισμός είναι μια μεγάλη κατάδυση στις πληγές της ανθρωπότητας και βγάζει το όποιο χρυσάφι υπάρχει μέσα από αυτές τις πληγές για να μας κάνει πιο πλούσιους.
Ελπίζω να συνεχίσουμε έτσι δημιουργικά με τον πολιτισμό μας. Ευχαριστώ πάρα πολύ τους παλιούς και τους καινούριους μου φίλους από αυτή τη συνάντησή μας και ελπίζω να συνεχίσει αυτό το φόρουμ με την παρουσία μας ή με την παρουσία στο μέλλον και νεώτερων υπουργών Εξωτερικών, Πολιτισμού και συνεργατών μας.
Σας ευχαριστώ όλους πάρα πολύ.
24 Απριλίου, 2017