Κυπριακό
To Κυπριακό ζήτημα σήμερα
Το Κυπριακό ζήτημα έχει βαθιές ιστορικές ρίζες και διάφορες επιμέρους, εσωτερικές και εξωτερικές, πτυχές. Ωστόσο, από την παράνομη τουρκική εισβολή (Ιούλιος-Αύγουστος 1974) και την κατοχή, έκτοτε, του 37% περίπου του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, πρόκειται, πρωτίστως, για διεθνές ζήτημα εισβολής και κατοχής, σε ευθεία παραβίαση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και πληθώρας Αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών.
Από το 1974, η Τουρκία αρνείται να αποσύρει τις παράνομες στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής από την Κύπρο, οι οποίες έχουν καταστήσει την Κύπρο την πλέον στρατιωτικοποιημένη περιοχή παγκοσμίως. Το Κυπριακό συνιστά, επίσης, χαρακτηριστική περίπτωση συνεχούς, κατάφωρης και μαζικής παραβίασης βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών από την Τουρκία. Συγκεκριμένα, η Τουρκία παραβιάζει τα δικαιώματα των Ελληνοκυπρίων προσφύγων, των αγνοουμένων και των συγγενών τους, καθώς και των εγκλωβισμένων στο κατεχόμενο τμήμα της νήσου, ενώ συνεχίζει με συστηματικό τρόπο τον παράνομο εποικισμό και την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου.
Η διεθνής κοινότητα έχει κατ’ επανάληψη εκφρασθεί επί του Κυπριακού, καταδικάζοντας την εισβολή και απαιτώντας την απόσυρση των δυνάμεων κατοχής, μέσω μακράς σειράς Αποφάσεων και Ψηφισμάτων σε διεθνή fora, όπως η Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ομάδα των Αδεσμεύτων και η Ομάδα των κρατών της Κοινοπολιτείας.
Τον Νοέμβριο του 1983, η τουρκική πλευρά προχώρησε σε μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας του ψευδοκράτους στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Με τις Αποφάσεις 541/1983 και 550/1984, το Συμβούλιο Ασφαλείας καταδίκασε την παράνομη αυτή μονομερή ενέργεια, ζητώντας την άρση της και καλώντας όλα τα κράτη να σέβονται την κυριαρχία, ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας και να μην αναγνωρίσουν ή βοηθήσουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την παράνομη αποσχιστική οντότητα.
Οι Αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών καλούν τις δύο κοινότητες να εξεύρουν συμπεφωνημένη λύση στο εσωτερικό πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου με διαπραγματεύσεις, στο πλαίσιο του σεβασμού της κυριαρχίας, ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας, της ταχείας απόσυρσης των ξένων στρατευμάτων, του τερματισμού κάθε ξένης επέμβασης στις υποθέσεις της και της λήψης μέτρων επειγόντως για την επιστροφή όλων των προσφύγων στις εστίες τους.
Οι Αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών προσδιορίζουν και τη βάση μιας συμπεφωνημένης λύσης, ειδικότερα ως διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, με πολιτική ισότητα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, όπως αυτή ορίζεται στις σχετικές Αποφάσεις των ΗΕ, αλλά με μία κυριαρχία, μία διεθνή προσωπικότητα και μία ιθαγένεια. Η επιδιωκόμενη λύση, επιπλέον, δεδομένης της ιδιότητας της Κύπρου ως κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να είναι απολύτως συμβατή με το θεσμικό και νομικό πλαίσιο της ΕΕ και να διασφαλίζει τη συνέχεια της αποτελεσματικής συμμετοχής της Κύπρου στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η διαρκής συνεργασία και ο συντονισμός Ελλάδας και Κύπρου, αποτελούν αποφασιστικό παράγοντα προς την εξεύρεση συνολικής, αμοιβαία αποδεκτής, δίκαιης και βιώσιμης λύσης του κυπριακού προβλήματος, στο πλαίσιο πάντα των σχετικών Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ΣΑΗΕ) και με εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου (acquis communautaire) σε ολόκληρη την επικράτεια της επανενωμένης Κύπρου.
Οι διαπραγματεύσεις επίλυσης του Κυπριακού στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών διεκόπησαν χωρίς επίτευξη τελικής συμφωνίας στη Διάσκεψη του Crans Montana, τον Ιούλιο 2017. Κατά την άτυπη πενταμερή («5+1») συνάντηση που συγκάλεσε ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, τον Απρίλιο 2021, η τουρκική και τουρκοκυπριακή πλευρά απέρριψαν συνολικά το διαπραγματευτικό πλαίσιο του ΟΗΕ για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, υποστηρίζοντας έκτοτε λύση δύο κρατών.
Επιπλέον, παρά τις υποχρεώσεις της έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Συμφωνίας της Άγκυρας, Δήλωση ΕΕ 21ης Σεπτεμβρίου 2005), η Τουρκία εμμένει στην άρνησή της να εξομαλύνει τις σχέσεις της και να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία.
Παράλληλα, η Άγκυρα έχει επιδοθεί σε εκστρατεία για τη διεθνή αναβάθμιση της παράνομης αποσχιστικής οντότητας των κατεχομένων, για την αντίκρουση της οποίας βρίσκεται σε διαρκή διπλωματική εγρήγορση η Ελλάδα, σε συντονισμό με την Κύπρο και με την ενεργό υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ.
Αμέσως μετά την εκλογή του, τον Φεβρουάριο του 2023, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έθεσε ως βασική του προτεραιότητα την αναβάθμιση του ρόλου της ΕΕ στις προσπάθειες επανέναρξης των διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30/6/2023, συμφωνήθηκε η ανάληψη ενεργού ρόλου της ΕΕ, «σε όλα τα στάδια» τής υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών διαπραγματευτικής διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού και «με όλα τα κατάλληλα μέσα που έχει στη διάθεσή της».
Η τουρκική και τουρκοκυπριακή αδιαλλαξία, ως προς τη διαπραγματευτική διαδικασία, συνοδεύεται από συστηματικές προσπάθειες επιβολής νέων τετελεσμένων στα Βαρώσια και στη Νεκρή Ζώνη. Το ΣΑΗΕ έχει επανειλημμένα καταδικάσει τέτοιες ενέργειες. Με την πλέον πρόσφατη δε Απόφασή του (2674/Ιανουάριος 2023), προειδοποίησε ότι οιαδήποτε περαιτέρω μονομερής ενέργεια στα Βαρώσια μπορεί να οδηγήσει στη λήψη μέτρων από το ΣΑΗΕ.
Πλέον πρόσφατη τουρκική πρόκληση στη Νεκρή Ζώνη ήταν η επίθεση σε δυνάμεις της UNFICYP στην περιοχή της Πύλας (18/8/2023), οι οποίες επιχείρησαν να σταματήσουν μη εξουσιοδοτημένες εργασίες διάνοιξης δρόμου στην περιοχή από τους Τουρκοκυπρίους. Οι εν λόγω τουρκοκυπριακές ενέργειες, οι οποίες θα διευκόλυναν την προώθηση των κατοχικών δυνάμεων στην περιοχή, καταδικάστηκαν έντονα από το ΣΑΗΕ (Δήλωση Τύπου 21/8/2023) και μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας (ΕΕ, Γενικό Γραμματέα Ηνωμένων Εθνών, χώρες P3 του ΣΑΗΕ, Κίνα, Αίγυπτο).
Από ελληνικής πλευράς, ο κ. Πρωθυπουργός, τόσο κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο (20/7/2024) όσο και στα Ηνωμένα Έθνη (26/9/2024), επαναβεβαίωσε την ακλόνητη προσήλωση της Ελλάδας στην επίλυση του Κυπριακού, στο πλαίσιο που καθορίζουν τα ψηφίσματα του ΣΑΗΕ, η οποία, επανέλαβε, αποτελεί κύρια εθνική προτεραιότητα. Έστειλε ταυτόχρονα μήνυμα ότι οι σχέσεις Ελλάδος – Κύπρου είναι άριστες και ότι ο συντονισμός τους στο Κυπριακό δεν μπορεί να υπονομευτεί. Ομοίως και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά την επίσκεψη της στην Κύπρο την 1η Οκτώβρη 2024 υπογράμμισε ότι οι δύο χώρες θα συνεχίσουν να αγωνίζονται για την επανένωση της Κύπρου και του λαού της.
Ο Υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, συναντήθηκε με την Προσωπική Απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό, María Angela Holguín Cuéllar, στις 6 Φεβρουαρίου και στις 14 Μαΐου 2024, στην Αθήνα. Οι συζητήσεις εστίασαν στην ανάγκη εκκίνησης ενός διαλόγου μεταξύ των μερών με στόχο τη δίκαιη και βιώσιμη επίλυση του Κυπριακού στη βάση της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας σύμφωνα με τις Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, με τις θεμελιώδεις Αρχές της ΕΕ και το ενωσιακό κεκτημένο. Σημειώνεται, σχετικά, ότι στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 17ης -18ης Απριλίου 2024, τονίζεται ότι για την περαιτέρω ενίσχυση της ευρωτουρκικής συνεργασίας η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην επανέναρξη και την πρόοδο των συνομιλιών επίλυσης του Κυπριακού. Στις 15 Οκτωβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε άτυπη συνάντηση μεταξύ του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, του τουρκοκύπριου ηγέτη, Ersin Tatar, και του Γενικού Γραμματέα των ΗΕ, António Guterres, κατόπιν πρωτοβουλίας του τελευταίου, στη Νέα Υόρκη.
ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ
• Θεμέλιος λίθος της πολιτικής της Ελλάδας στο Κυπριακό είναι η διαρκής συνεργασία και ο πλήρης συντονισμός μας με την Κυπριακή Δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα.
• Η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να υπενθυμίζει στη διεθνή κοινότητα ότι το Κυπριακό αποτελεί πρωτίστως διεθνές ζήτημα εισβολής και κατοχής.
• Ο τερματισμός της τουρκικής κατοχής στην Κύπρο και η εξεύρεση δίκαιης, βιώσιμης και λειτουργικής, αμοιβαία αποδεκτής λύσης του Κυπριακού ζητήματος, στο πλαίσιο των σχετικών Αποφάσεων του ΣΑΗΕ και του κοινοτικού κεκτημένου, παραμένει διαρκές μέλημα και κορυφαία εθνική προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος.
• Τη συλλογική βούληση της διεθνούς κοινότητας για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό στο πλαίσιο των ΗΕ εκφράζουν οι σχετικές Αποφάσεις του ΣΑΗΕ, περιλαμβανομένης και της πλέον πρόσφατης Απόφασης 2674 της 30ης Ιανουαρίου 2023 για την ανανέωση εντολής της UNFICYP.
• Είναι σημαντικό ότι, παρά και τη δραματική διεθνή κατάσταση που έχει δημιουργήσει η συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στο Κυπριακό φαίνεται να διατηρείται ένα κατά βάση συναινετικό κλίμα μεταξύ και των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας.
• Χαιρετίζουμε τη δεδηλωμένη, στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30ης Ιουνίου 2023, ετοιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβει ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των σταδίων τής υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού, με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της.
• Επιδιώκουμε την ενδυνάμωση της διεθνούς αλληλεγγύης προς την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία, από το 1974, αντιμετωπίζει τη συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή του ενός τρίτου και πλέον των εδαφών της, αλλά και διαρκείς απειλές επιβολής νέων τετελεσμένων από την Τουρκία, ιδιαίτερα στην περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων και τη Νεκρή Ζώνη.
• Απόδειξη των δημοσίως, εξάλλου, διακηρυγμένων προθέσεων της τουρκικής πλευράς και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας είναι οι μονομερείς παράνομες ενέργειες «ανοίγματος» της περίκλειστης περιοχής των Βαρωσίων, κατά παράβαση των σχετικών Αποφάσεων του ΣΑΗΕ που καλούν για την άμεση μεταβίβαση της περιοχής υπό διοίκηση Ηνωμένων Εθνών.
• Οι τουρκικές και τουρκοκυπριακές αυτές ενέργειες έχουν άμεσα και επανειλημμένα καταδικαστεί από το ΣΑΗΕ, μεταξύ άλλων, με την Απόφαση 2674/2023 του Συμβουλίου Ασφαλείας, η οποία υπογραμμίζει ότι «οιαδήποτε περαιτέρω μονομερής ενέργεια θα μπορούσε να προκαλέσει απάντηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας».
• Για όσο χρόνο η Τουρκία θα συνεχίσει να εμμένει στις εκτός πλαισίου των σχετικών Αποφάσεων του ΣΑΗΕ απαράδεκτες αξιώσεις της για «λύση δύο κρατών», σε μεθοδεύσεις επιβολής νέων τετελεσμένων επί του εδάφους, καθώς και στη συνεχιζόμενη εκστρατεία στην οποία έχει επιδοθεί για τη διεθνή αναβάθμιση της παράνομης αποσχιστικής οντότητας των κατεχομένων, δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας.
• Δυστυχώς, τα μηνύματα που αποστέλλει με κάθε ευκαιρία η Τουρκία, ως προς την προοπτική επανέναρξης των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, παραμένουν αρνητικά.
• Η τουρκική αδιαλλαξία δεν πρόκειται να αποδυναμώσει την αταλάντευτη προσήλωση της Ελλάδος στον στόχο επανέναρξης των διαπραγματεύσεων, στο δεδομένο πλαίσιο πάντα των σχετικών Αποφάσεων των ΗΕ.
• Η λύση που επιδιώκουμε μπορεί να εξευρεθεί μόνο με διαπραγματεύσεις, στην συμπεφωνημένη και δεσμευτική για όλους βάση των σχετικών Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
• Η λύση αυτή θα πρέπει να απαλλάξει την Κυπριακή Δημοκρατία από τον τουρκικό στρατό κατοχής και το αναχρονιστικό σύστημα των Εγγυήσεων και δικαιωμάτων επέμβασης οιουδήποτε στις κυπριακές υποθέσεις.
• Και θα πρέπει, βεβαίως, να διασφαλίζει την απρόσκοπτη εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου σε ολόκληρη την επικράτεια της επανενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας.