Αγνοούμενοι

Η υπόθεση των αγνοουμένων αποτελεί τραγική ανθρωπιστική συνέπεια  της τουρκικής εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής στην Κύπρο. Το εξαιρετικά λεπτό αυτό ανθρωπιστικό ζήτημα είναι ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, όπως και για την Κύπρο, καθώς, μέχρι σήμερα, υπάρχουν και στην Ελλάδα  οικογένειες που δεν γνωρίζουν ακόμα την τύχη δικών τους ανθρώπων, Ελλήνων πολιτών που αγνοούνται από το 1974.

Το 2006 άρχισαν εργασίες ανασκαφών και εκταφών από τη δικοινοτική Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων (ΔΕΑ), η οποία είχε συσταθεί το 1981 μετά από συμφωνία των δύο κοινοτήτων υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Εκτός από τους αγνοούμενους του 1974, η ΔΕΑ διερευνά και την τύχη όσων αγνοούνται από την περίοδο 1963-1964. Συνολικά, στη ΔΕΑ έχουν κατατεθεί 2.002 φάκελοι αγνοουμένων, 1.510 Ελληνοκυπρίων (στους οποίους περιλαμβάνονται 82 Ελλαδίτες) και 492 Τουρκοκυπρίων. Μέχρι τις 10 Ιουνίου 2024 είχαν εκταφεί 1.211 αγνοούμενοι και ταυτοποιηθεί 1.047 εξ αυτών (758 Ελληνοκύπριοι και 295 Τουρκοκύπριοι).

Σημειώνεται ότι η εντολή της ΔΕΑ  περιορίζεται στην αναζήτηση και ταυτοποίηση των λειψάνων, ενώ αποκλείστηκε (κατόπιν τουρκικής επιμονής) η εκ μέρους της διερεύνηση των συνθηκών εξαφάνισης και θανάτου.

Η ΔΕΑ καλύπτει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες από εθελοντικές συνεισφορές. Κύριος δωρητής της είναι η ΕΕ, η οποία χρηματοδοτεί περίπου το 80% του προϋπολογισμού της, ενώ τα λοιπά ποσά καλύπτονται από άλλες χώρες, όπως Κύπρος, Τουρκία, Γερμανία, Ολλανδία κ.α. Η Ελλάδα κατέβαλε για το έτος 2023 τη συνεισφορά των 40.000 ευρώ. Είχε συνεισφέρει, επίσης, το 2006 (95.000), το 2008 (100.000) και το 2022 (150.000).

Παράλληλα, η Κυπριακή Δημοκρατία εφαρμόζει, με πρωτοβουλία της, διακριτό, μονομερές πρόγραμμα εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων στις ελεύθερες περιοχές. Στο πρόγραμμα αυτό, ανάμεσα σε άλλα, έγιναν εκταφές στον Τύμβο Μακεδονίτισσας, όπου εντοπίστηκαν λείψανα μελών του πληρώματος του ΝΟΡΑΤΛΑΣ, και εκταφές στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας, το οποίο βομβαρδίστηκε από την τουρκική πολεμική αεροπορία το 1974. Επίσης, έχουν γίνει αρκετές μεμονωμένες εκταφές σε όλη την ελεύθερη Κύπρο, όπου εντοπίστηκαν τα οστά αρκετών πεσόντων, τόσο Ελληνοκυπρίων, όσο και Τουρκοκυπρίων.

Η Τουρκία φέρει ευθύνη για τη διερεύνηση της τύχης των αγνοουμένων και την ενημέρωση των οικογενειών τους, σύμφωνα με την Απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) επί της Διακρατικής Προσφυγής της Κύπρου κατά της Τουρκίας (2001). Η Τουρκία αγνοεί τα σχετικά ψηφίσματα της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, που επιτηρεί την εφαρμογή της Απόφασης του Δικαστηρίου, με το επιχείρημα ότι μόνον η ΔΕΑ μπορεί να δώσει απαντήσεις.

Τον Ιανουάριο 2008, το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Τουρκία με την Απόφασή του επί 9 ατομικών προσφυγών συγγενών Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων (Υπόθεση Βαρνάβα και Λοιποί). Κατόπιν τουρκικού αιτήματος, έγινε παραπομπή  της υπόθεσης στην Ολομέλεια, που εξέδωσε τελεσίδικη καταδικαστική απόφαση στις 18.9.2009 και επιδίκασε σε κάθε μία από τις οικογένειες των αγνοουμένων χρηματική αποζημίωση 12.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

Επισημαίνεται, επίσης, Ψήφισμα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (12.02.2015), σχετικά με ομαδικούς τάφους αγνοουμένων της Άσσιας, στο χωριό Ορνίθι στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Το ψήφισμα καταδικάζει τη μετατόπιση οστών αγνοουμένων και καλεί την Τουρκία να επιτρέψει πρόσβαση σε αυθαίρετα χαρακτηρισμένες «στρατιωτικές ζώνες», όπου υπάρχουν πληροφορίες για ύπαρξη ομαδικών τάφων.

Όπως έχει ήδη σημειωθεί («Ανθρωπιστική Παράμετρος»), τον Μάιο 2014 εξεδόθη απόφαση από το ΕΔΑΔ που καλεί την Τουρκία να καταβάλει αποζημιώσεις, ύψους 30 εκατ. ευρώ, στους συγγενείς των αγνοουμένων.

Ως προς τις νεότερες εξελίξεις στο ζήτημα των αγνοουμένων, συγκρατείται η από 28.7.2023, κοινή επίσκεψη του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ersin Tatar στο ανθρωπολογικό εργαστήριο της ΔΕΑ. Οι δύο ηγέτες εξέφρασαν την πλήρη στήριξη στη ΔΕΑ και το έργο της, τόνισαν ότι διεξάγει ξεκάθαρα μια ανθρωπιστική εργασία και υπογράμμισαν τη σημασία της αποσύνδεσης της ΔΕΑ από πολιτικά ζητήματα. Πραγματοποίησαν έκκληση σε όσους διαθέτουν πληροφορίες για πιθανούς χώρους ταφής και υπενθύμισαν ότι οι πληροφορίες μπορούν να παρασχεθούν εμπιστευτικά. Ακόμη, επεσήμαναν την ανάγκη συνέχισης των εργασιών για εντοπισμό και ταυτοποίηση όλων των αγνοουμένων. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας πρότεινε στον κ. Tatar την ιδέα της σύστασης μιας «επιτροπής αληθείας και συμφιλίωσης» για τη διερεύνηση των συνθηκών των θανάτων των αγνοουμένων. H τουρκοκυπριακή πλευρά φάνηκε αρκετά επιφυλακτική και έδειξε την προτίμησή της η σύσταση της επιτροπής να έπεται της όποιας λύσης του Κυπριακού.