Η Ελληνική Μειονότητα και τα Ιδρύματά της στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο
Μετά τις συμφωνίες της Λωζάννης (1923), οι οποίες περιελάμβαναν και υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών (βλ. Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου), περισσότεροι από 130.000 Έλληνες μειονοτικοί παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη, στην Ίμβρο και στην Τένεδο. Έκτοτε, το δυναμικό –κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά– ελληνικό μειονοτικό στοιχείο οδηγήθηκε, στη σταδιακή και ραγδαία, σε αριθμούς, συρρίκνωσή του, με τον ξεριζωμό και τη μετανάστευσή του, συνεπεία συστηματικών πρακτικών και διώξεων του τουρκικού κράτους, οι οποίες κορυφώθηκαν με τα Σεπτεμβριανά το 1955 και τις απελάσεις το 1964 (βλ. παρακάτω υπό αρ. 2 και 3 αντίστοιχα), σε αντίθεση με τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η Τουρκία, με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Σήμερα, έχουν απομείνει στην Τουρκία λιγότεροι από 3.500 χιλιάδες Έλληνες μειονοτικοί.
1) Στις 11 Νοεμβρίου 1942 και ενώ η παγκόσμια κοινή γνώμη ήταν απασχολημένη με τα τεκταινόμενα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ως εκ τούτου δε θα παρατηρούσε τις παραβιάσεις των μειονοτικών δικαιωμάτων από πλευράς Τουρκίας, η τούρκικη κυβέρνηση έθεσε σε ισχύ τον Νόμο 4305, με τον οποίο επέβαλε επαχθή φόρο περιουσίας στην ιδιοκτησία, το λεγόμενο Varlik Vergisi. O νόμος έπρεπε να εφαρμοστεί εξίσου σε όλους του πολίτες, ωστόσο, η επιλεκτική εφαρμογή του με κριτήρια τη θρησκεία και την εθνικότητα, επεδίωκε να καταστρέψει οικονομικά τις μη μουσουλμανικές μειονότητες. Η προθεσμία καταβολής του φόρου οριζόταν στις 15 ημέρες και δεν υπήρχε δικαίωμα άσκησης έφεσης. Η αποτυχία πληρωμής του φόρου είχε ως αποτέλεσμα την κατάσχεση της περιουσίας των φορολογουμένων, τη σύλληψη και τον εκτοπισμό τους σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην πόλη Άσκαλε, υπό εξαιρετικά κακές καιρικές συνθήκες. Ο αριθμός των εξορίστων ανήλθε στα 2.500 άτομα. Αφού κατέστρεψε τις μη μουσουλμανικές μειονότητες, ο νόμος καταργήθηκε το 1944. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική μειονότητα, αν και αποτελούσε το 0,5% του συνολικού τουρκικού πληθυσμού, συνεισέφερε το 20% του συνολικού εισοδήματος της χώρας, που προήλθε από τον εν λόγω φόρο.
2) Τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου του 1955, οργανωμένος, βάσει σχεδίου, όχλος διαδηλωτών στην Κωνσταντινούπολη εστράφη κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της ελληνικής μειονότητας, καταστρέφοντας 1.004 κατοικίες, 5.000 μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, δύο νεκροταφεία, 73 ναούς, 23 σχολεία και 5 αθλητικά κέντρα. Ο αριθμός των Ελλήνων μειονοτικών, που αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία μέχρι το 1960, συνεπεία αυτών των γεγονότων, υπολογίζεται σε 9.000 περίπου. Τον Οκτώβριο του 1961 ο τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές δικάσθηκε από έκτακτο τουρκικό δικαστήριο μεταξύ άλλων και για τα γεγονότα της 6ης/7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά της ελληνικής ομογένειας. Κατά τη διάρκεια της δίκης τονίσθηκε ο κεντρικός ρόλος που διαδραμάτισε η κυβέρνηση Μεντερές στα επεισόδια.
3) Στις 16 Μαρτίου του 1964, η Τουρκία κατήγγειλε τη διμερή Συμφωνία Εγκαταστάσεως (1930), αρνούμενη ταυτοχρόνως οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για αντικατάστασή της από νέα συνθήκη. Τότε απελάθηκαν, σε διάστημα δύο ετών, περισσότεροι από 12.000 Έλληνες υπήκοοι εγκατεστημένοι στην Τουρκία, με στέρηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους. Ακολούθησε η εκ των πραγμάτων φυγή, μέσα σε καθεστώς φόβου, χιλιάδων άλλων μειονοτικών (συγγενών τους) Τούρκων πολιτών. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι οι εγκατεστημένοι στην Πόλη Έλληνες πολίτες απέκτησαν δικαίωμα ισόβιας εκεί διαμονής τους, δυνάμει της συμφωνίας για την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, καθώς ουδεμία σχέση έχουν με την ανωτέρω διμερή Συμφωνία Εγκαταστάσεως του 1930. Παράλληλα με τις απελάσεις, μυστικό νομοδιάταγμα (1) δέσμευσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία των Ελλήνων στην Τουρκία. Τα σπίτια και οι περιουσίες των απελαθέντων περιήλθαν στο Τουρκικό Δημόσιο, αφού πρώτα χαρακτηρίστηκαν από αυτό ως εγκαταλειμμένες περιουσίες.
1. Το διάταγμα 6/3801 της 2ας Νοεμβρίου 1964, γνωστό ως «καραρναμές», από την τουρκική λέξη kararname, που σημαίνει απόφαση, είναι μυστικό διότι δεν δημοσιεύτηκε στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως για να μην μπορεί να προσβληθεί στα δικαστήρια