Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου
Τα παράλια της Μικράς Ασίας μαζί με τον Πόντο υπήρξαν κοιτίδες του Ελληνισμού από τον 9ο αιώνα π.Χ. και σχεδόν όλη η ενδοχώρα κατοικήθηκε από Έλληνες ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ.. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ή Βυζάντιο, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται μετά το 19ο αιώνα, έχασε βαθμιαία την κυριαρχία της στον ευρύτερο χώρο σε διάστημα 400 ετών, αρχίζοντας από τα μέσα του 11ου αιώνα, και όλες οι ελληνικές κοινότητες της Μικράς Ασίας και του Πόντου περιήλθαν στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα μέσα του 15ου αιώνα.
Παρά τις δύσκολες συνθήκες που έζησαν οι ελληνικοί πληθυσμοί όλη αυτή την περίοδο, διατήρησαν τη θρησκευτική και κοινοτική τους ύπαρξη μέχρι και την αρχή του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1914 τα ελληνικά Σχολεία της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης και της Κωνσταντινούπολης ήταν 2.500 και με ελληνικό πληθυσμό στις περιοχές αυτές που υπερέβαινε τα 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Σύμφωνα με τις οθωμανικές στατιστικές οι Ελληνικοί πληθυσμοί συνέβαλαν στην οικονομία της χώρας σε ποσοστό 60% σε κεφάλαιο αλλά και εργατικό δυναμικό. Αν και η «Επιτροπή Ένωσης και Προόδου», που ήλθε στην εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τον Ιούλιο του 1908, είχε συνθήματα υπέρ συνταγματικού πολιτεύματος, το οποίο θα εξασφάλιζε την ισονομία όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι εξελίξεις διέψευσαν τις προσδοκίες.
Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ
Κατά την μετά τους Βαλκανικούς πολέμους περίοδο (1912-1913), διαδοχικές Κυβερνήσεις των Νεοτούρκων αποφάσισαν να «επιλύσουν δυναμικά το πρόβλημα των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», εξαφανίζοντας από τα πατρογονικά τους εδάφη τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913), η «Επιτροπή Ένωσης και Προόδου» πήρε τον έλεγχο της κυβέρνησης μέσω πραξικοπήματος (1), υπό τη ηγεσία του Ισμαήλ Ενβέρ Μπέη, Μεχμέτ Ταλάτ Μπέη και Τζεμάλ Πασά (2) . Σκοπός της ήταν ο εκτουρκισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξαλείφοντας εθνικές χριστιανικές μειονότητες όπως Αρμενίους, Πόντιους και άλλους αμιγώς ελληνικούς πληθυσμούς. Στα τέλη του 1913, η «Επιτροπή Ένωσης και Προόδου» έθεσε σε εφαρμογή σχέδιο βίαιου εκτοπισμού και εξολόθρευσης των ελληνικών πληθυσμών αρχίζοντας από την Ανατολική Θράκη και σε όλη τη διάρκεια των πρώτων μηνών του 1914 των Δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας (3). Συνέπεια ήταν η προσφυγοποίηση περίπου 650.000 Ελλήνων. Με την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο την 29 Οκτωβρίου 1914 οι εκτοπισμοί των πληθυσμών εστράφησαν προς την ενδοχώρα, ενώ οι στρατεύσιμοι Έλληνες (18-45 ετών) οδηγήθηκαν στα τάγματα εργασίας όπου επικρατούσαν ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες.
Ήδη από το 1915, οι εκτοπισμοί επεκτάθηκαν στο δυτικό Πόντο με ιδιαίτερη σκληρότητα, ενώ από τον Απρίλιο του 1916, η εκστρατεία των γενικευμένων εθνικών εκκαθαρίσεων εντατικοποιήθηκε. Στο τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το 40% περίπου του Ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εκτοπισμένο και ο αριθμός των θυμάτων πλησίαζε το ένα εκατομμύριο.
Μετά την ανακωχή του Μούδρου (30/10/1918) οι εναπομείναντες ελληνικοί πληθυσμοί συνέχισαν να ζουν σε σημαντικό βαθμό σε ανασφάλεια και, για τον λόγο αυτό, οι δυνάμεις της Αντάντ έδωσαν την άδεια στην ελληνική κυβέρνηση να στείλει στρατεύματα στη Σμύρνη, τον Μάιο του 1919, ενέργεια η οποία επικυρώθηκε από τις συγκεκριμένες πρόνοιες της Συνθήκης των Σεβρών. Κατά τη διάρκεια της τριετίας 1919-1922, οι ελληνικοί πληθυσμοί που ευρίσκοντο εκτός της προστασίας των ελληνικών και συμμαχικών δυνάμεων υπέστησαν βαρείς και απηνείς διωγμούς. Ιδιαίτερα στον Πόντο οι διωγμοί υπήρξαν εξαιρετικοί σε σκληρότητα την περίοδο 1921-1923. Μέχρι το 1923, εξοντώθηκαν 353.000 άτομα περίπου, δηλαδή ο μισός ποντιακός πληθυσμός.
Μετά τον Σεπτέμβριο του 1922, όσοι Έλληνες επιβίωσαν από τη γενοκτονία, εκτός της Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου, Τενέδου και αρχικώς της Καππαδοκίας(4) , αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Στη Σμύρνη, μετά από την αποχώρηση των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων, συνέβη μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της ανθρωπότητας με τον θάνατο 100.000 περίπου Ελλήνων και Αρμενίων. Οι ελληνικοί πληθυσμοί που διέφυγαν την Γενοκτονία, μετανάστευσαν στην Ελλάδα, στην Αυστραλία, στην Αμερική, στη Ρωσία και στον Καναδά.
Τα παραπάνω γεγονότα που σήμαναν το τέλος ενός από τους αρχαίους ελληνικούς πολιτισμούς της Μικράς Ασίας, εμπίπτουν στον ορισμό του εγκλήματος της γενοκτονίας σύμφωνα με τη Σύμβαση για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας του 1948(5) και αυτό γιατί υπήρχε συγκεκριμένο σχέδιο εξόντωσης των Ελλήνων του Πόντου. Το ίδιο ίσχυε και για τους υπόλοιπους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας.
Ειδικότερα, το άρθρο 1 της Σύμβασης διευκρινίζει ότι «η γενοκτονία συντελούμενη είτε εν καιρώ ειρήνης, είτε εν καιρώ πολέμου, τυγχάνει έγκλημα διεθνούς δικαίου και πρέπει να τιμωρείται». Το έγκλημα της γενοκτονίας ορίζεται στο άρθρο 2 ως «οποιαδήποτε πράξη εκ των κατωτέρων, ενεργούμενη με την πρόθεση ολικής ή μερικής καταστροφής εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας: α) φόνος των μελών της ομάδας, β) σοβαρή βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της ομάδας, γ) εκ προθέσεως υποβολή της ομάδας σε συνθήκες διαβίωσης δυνάμενες να επιφέρουν την πλήρη ή τη μερική σωματική καταστροφή της, δ) μέτρα που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων στους κόλπους ορισμένης ομάδας, ε) αναγκαστική μεταφορά παιδιών μίας ομάδας σε άλλη ομάδα». Παράλληλα, κατά το άρθρο 3, δε θα τιμωρείται μόνο η γενοκτονία αλλά και η συνεννόηση για διενέργεια γενοκτονίας, η άμεση και δημόσια προτροπή για διενέργεια γενοκτονίας, η απόπειρα γενοκτονίας καθώς και η συνεργασία στη γενοκτονία.
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας έχει αναγνωρισθεί με ψηφίσματα της Βουλής των Ελλήνων [Ν. 2193/1994 (ΦΕΚ 78/Α/1994) και Ν.2645/1998 (ΦΕΚ 234/Α/1998), αντίστοιχα]. Επίσης, η Βουλή των Ελλήνων, με τα ψηφίσματα αυτά, τα οποία αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο ελληνικός λαός αποτιμά τα ιστορικά γεγονότα και αποδίδει φόρο τιμής στους νεκρούς του, καθιερώνει τη 19η Μαΐου(6) και τη 14η Σεπτεμβρίου (7) ως ημέρες μνήμης της Γενοκτονίας του Ελληνισμού του Πόντου και της Μ. Ασίας, αντίστοιχα.
Tο Δεκέμβριο του 2007 η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών (International Association of Genocide Scholars ή IAGS) αναγνώρισε τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Επίσης, τα Κοινοβούλια της Σουηδίας ( 2010), της Αρμενίας (2015), Ολλανδίας (2018 και 2021) Αυστρίας (2015), της Κύπρου (1994) και της Αυστραλίας (2021) έχουν αναγνωρίσει την εν λόγω γενοκτονία, όπως και η Γερουσία Πενσιλβανίας (2003), η Γερουσία Νέας Υόρκης (2005), η Κάτω Βουλή Φλώριδας (2005), η Πολιτεία Μασαχουσέτης (2006), η Γερουσία Rhode Island (2014), η Κάτω Βουλή Νότιας Ντακότας (2015), η Πολιτεία Αϊόβας (2016), η Πολιτεία Ιντιάνα (2017), η Πολιτεία Αλαμπάμα (2019), η Πολιτεία Νέας Υερσέης (2019), και η Κάτω Βουλή Καλιφόρνιας (2019) με σχετικές διακηρύξεις και ψηφίσματα.
Επισημαίνονται, επίσης, Ψήφισμα της Βουλής των Αντιπροσώπων (2019) και Απόφαση της Γερουσίας των ΗΠΑ (2019) για την γενοκτονία των Αρμενίων με αναφορά στην παροχή βοήθειας στους επιζώντες της εκστρατείας γενοκτονίας κατά Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων, Χαλδαίων, Συρορθοδόξων, Αραμαίων, Μαρωνιτών και λοιπών Χριστιανών.
1. Το πραξικόπημα έγινε στις 23.1.1913 και είναι γνωστό και ως «Η επιδρομή στην Υψηλή Πύλη»
2. Μετά την ανακωχή του Μούδρου, τούρκικο στρατοδικείο αναγνωρίζει τις σφαγές καταδικάζοντας ερήμην τους υπαιτίους των γενοκτονιών, Ενβέρ Μπέη, Ταλάτ Μπέη και Τζεμάλ Πασά σε θάνατο.
3. Ενδεικτική είναι η Σφαγή της Φώκαιας, πόλης με οκτώ χιλιάδες Έλληνες και τετρακόσιους περίπου Τούρκους, κτισμένη στην παραλία σε μικρή απόσταση από την Σμύρνη, τον Ιούνιο του 1914. «Στη διάρκεια της νύχτας οι οργανωμένες συμμορίες εξακολούθησαν τη λεηλασία της πόλεως. Κατά την αυγή εξακολουθούσαν να ρίχνονται πολύ δυνατοί πυροβολισμοί μπροστά στα σπίτια.[…]. Απ’ όλες τις διευθύνσεις οι Χριστιανοί έτρεχαν προς την παραλία προσπαθώντας να βρουν βάρκες για να φύγουν μ’ αυτές, αλλά από τη νύχτα κιόλας δεν είχε μείνει καμία. Άκουγε κανείς κραυγές τρόμου ανακατεμένες με τους κρότους των πυροβολισμών» (George Horton, The Blight of Asia, Indianapolis, 1926)
4. Οι Έλληνες της Καππαδοκίας εκπατρίσθηκαν εν τέλει με την εφαρμογή της Συνθήκης Ανταλλαγής των Πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (30/1/1923).
5. Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, UN Treaty Series, Vol. 78, accessible at https://treaties.un.org/doc/publication/unts/volume%2078/volume-78-i-1021-english.pdf
6. Ημέρα αποβίβασης του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα που σηματοδότησε την εντατικοποίηση των εγκληματικών ενεργειών εις βάρος των Ελλήνων του Πόντου
7. Ημέρα ολοσχερούς καταστροφής της Σμύρνης