Ευρωπαϊκός Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης
Ένας από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) είναι η δημιουργία χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ). Ο ΧΕΑΔ βασίζεται στο άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και στο άρθρο 67 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα σε αυτόν τον χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα. Ο ΧΕΑΔ προβλέπει επίσης μέτρα σχετικά με τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, το άσυλο και τη μετανάστευση, καθώς και αναφορικά με την πρόληψη και καταπολέμηση του εγκλήματος.
Η πολιτική και η νομοθεσία σύμφωνα με την πολιτική της ΕΕ για την ελευθερία και την ασφάλεια εμπερικλείουν ένα ευρύ φάσμα σημαντικών θεμάτων που συμπεριλαμβάνουν:
- την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών σε όλη την ΕΕ χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα - συμφωνία Σένγκεν
- μια κοινή πολιτική για το άσυλο και τη μετανάστευση
- μεθοριακούς ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα σε βάση αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών της ΕΕ, καθώς και δικαιοσύνης απέναντι στους πολίτες τρίτων χωρών.
Η ΕΕ στοχεύει στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας για τους πολίτες της. Επιδιώκει τον εν λόγω στόχο μέσα από μέτρα πρόληψης του εγκλήματος, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, καθώς και από μέτρα προώθησης του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ της αστυνομίας (Europol) και των δικαστικών αρχών (Eurojust).
Στην αστυνομική συνεργασία της ΕΕ συμμετέχουν οι αρμόδιες αρχές των χωρών της ΕΕ, όπως οι αστυνομικές δυνάμεις, τα τελωνεία και άλλες υπηρεσίες ειδικευμένες σε τομείς όπως η πρόληψη, η εξακρίβωση ή η διερεύνηση του εγκλήματος.
Τον Μάρτιο του 2014 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ανακοίνωση με τίτλο «Το θεματολόγιο της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2020 - Ενίσχυση της εμπιστοσύνης, της κινητικότητας και της ανάπτυξης εντός της Ένωσης».
Η Συμφωνία ή Συνθήκη του Σένγκεν υπεγράφη στις 14 Ιουνίου 1985 ανάμεσα σε πέντε κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΚ) (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) και είχε ως στόχο την προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα, υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία.
Η Ελλάδα υπέγραψε Πρωτόκολλο και Συμφωνία προσχώρησης το 1992. Η Συνθήκη του Σένγκεν, η Σύμβαση Εφαρμογής της Συνθήκης του Σένγκεν και τα Πρωτόκολλα και οι Συμφωνίες προσχώρησης των νέων κρατών (μεταξύ 1990 και 1996) κυρώθηκαν από τη Βουλή των Ελλήνων με το Νόμο 2514/1997.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕΝΓΚΕΝ
Επί γαλλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, το α’ εξάμηνο του 2022, προωθήθηκε και καθιερώθηκε η νέα αρχιτεκτονική του χώρου Σένγκεν. Έχοντας ως άξονα το Μεταναστευτικό και με γνώμονα την ολιστική προσέγγιση και τη διαμόρφωση μιας συνεκτικής εικόνας της εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν από τα κράτη-μέλη, εγκαινιάστηκε μια νέα σημαντική μεταρρύθμιση στον χώρο Σένγκεν, η οποία θέλει να προσδώσει ένα περισσότερο στρατηγικό και επιχειρησιακό χαρακτήρα στην πολιτική διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν. Η Ελλάδα είχε στηρίξει αυτήν την γαλλική πρωτοβουλία.
Στο πλαίσιο αυτό εισάγεται η έννοια του ετήσιου Κύκλου Σένγκεν, του οποίου η έναρξη σηματοδοτείται με τη δημοσίευση από την Επιτροπή της Έκθεσης για την Κατάσταση στο Χώρο Σένγκεν. Η Έκθεση αυτή αποτελεί ακολούθως αντικείμενο συζήτησης στο Συμβούλιο Υπουργών Εσωτερικών Υποθέσεων, εφεξής αποκαλούμενο Συμβούλιο Σένγκεν, στο οποίο συμμετέχουν και οι αρμόδιοι Υπουργοί των συνδεδεμένων κ-μ (Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Ελβετία). Το Συμβούλιο Σένγκεν καλείται να συμφωνήσει επί των προτεραιοτήτων για το νέο ετήσιο Κύκλο Σένγκεν.
Μεταξύ των προτεραιοτήτων ξεχωρίζουν η ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων, η βελτίωση του συστήματος των επιστροφών, η ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, η διεύρυνση του χώρου Σένγκεν, η εφαρμογή από ορισμένα κράτη-μέλη εναλλακτικών μέτρων ελέγχου στα εσωτερικά σύνορα και η καλύτερη αξιοποίηση της κοινής πολιτικής θεωρήσεων.
Ουσιαστικό και διαχρονικό συστατικό στοιχείο της διακυβέρνησης του χώρου Σένγκεν αποτελεί η περιοδική αξιολόγηση των κρατών-μελών σε σχέση με την εφαρμογή του κεκτημένου Σένγκεν. Οι πρωτοβουλίες της γαλλικής Προεδρίας το α’ εξάμηνο 2022 και η υιοθέτηση της νέας αρχιτεκτονικής της διακυβέρνησης του χώρου Σένγκεν συνέπεσαν χρονικά με το νέο Κανονισμό των αξιολογήσεων (922/2022), με τον οποίο θα πραγματοποιούνται οι αξιολογήσεις των κρατών-μελών κατά την περίοδο 2023-2029. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα είναι από τα κράτη-μέλη με το μεγαλύτερο αριθμό υποψηφίων αξιολογητών για όλους τους τομείς του κεκτημένου Σένγκεν.