Τουρκία

Συνδεδεμένο μέλος από το 1963, η Τουρκία υπέγραψε, το 1995, Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε., και το 1999, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι, της παραχωρήθηκε καθεστώς υποψηφίας προς ένταξη χώρας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2004 αποφάσισε την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, καθώς κρίθηκε ότι η Τουρκία πληροί επαρκώς τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης, όπερ αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν στις 3.10.2005, επί τη βάση του Διαπραγματευτικού Πλαισίου, το οποίο περιλαμβάνει τα κριτήρια αξιολόγησης της επιτευχθείσας προόδου, ήτοι, μεταξύ άλλων, τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας, η υποστήριξη των προσπαθειών για την επίλυση του Κυπριακού, η εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία και η πλήρης και χωρίς διακρίσεις εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στη Συμφωνία της Αγκύρας του 1963 (Πρωτόκολλο που επεκτείνει την Τελωνειακή Ένωση Ε.Ε.-Τουρκίας στα 10 νέα κράτη-μέλη της Ε.Ε. της Διεύρυνσης του 2004).

Το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων (ΣΓΥ) Δεκεμβρίου 2006 αποφάσισε να μην ανοίξουν προς διαπραγμάτευση 8 Κεφάλαια, και κανένα από τα 35 Διαπραγματευτικά Κεφάλαια να μην κλείσει προσωρινά, έως ότου η Τουρκία εφαρμόσει, όπως υποχρεούται, την Τελωνειακή Ένωση έναντι όλων των ΚΜΕΕ, της Κυπριακής Δημοκρατίας συμπεριλαμβανομένης.

Το 2015, λόγω της συνεχιζόμενης προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης, τα Συμπεράσματα Ευρ. Συμβουλίου (ΕΣ) στις 15.10.2015, υποστήριξαν αφενός την ανάγκη αντιμετώπισης (μείωσης) των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών προς την Ε.Ε., η οποία επηρεάζει την εξέλιξη των ευρω-τουρκικών σχέσεων, και αφετέρου την ανάγκη επανενεργοποίησης των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο και τα συναφή Συμπεράσματα Συμβουλίου. Στο πλαίσιο της συνεργασίας Ε.Ε. – Τουρκίας για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής/προσφυγικής κρίσης συμφωνήθηκε η Κοινή Δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016.

Παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε η ΕΕ, η πορεία της Τουρκίας συνέχισε να αποκλίνει από το στόχο της σύγκλισης με το ενωσιακό κεκτημένο. Το ΣΓΥ Ιουνίου 2018 σημείωσε ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ΕΕ – Τουρκίας έχουν ουσιαστικά αδρανήσει εξαιτίας της συνεχούς απομάκρυνσης της Τουρκίας από τις αρχές, τις αξίες και το κεκτημένο της Ένωσης (Κράτος Δικαίου, Θεμελιώδη Δικαιώματα, Σχέσεις Καλής Γειτονίας, Περιφερειακή Συνεργασία, ΚΕΠΠΑ). Κατά συνέπεια αποφασίσθηκε ότι δεν μπορεί να εξεταστεί το άνοιγμα ή το κλείσιμο άλλων κεφαλαίων ούτε να γίνουν περαιτέρω εργασίες για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας. Σημειώνεται ότι είχαν ανοίξει προς διαπραγμάτευση 16 εκ των 35 Κεφαλαίων, ενώ μόνο η διαπραγμάτευση του Κεφαλαίου 25 (Επιστήμη και Έρευνα) είχε προσωρινά ολοκληρωθεί. Η ανωτέρω απόφαση επαναλήφθηκε από το ΣΓΥ Ιουνίου 2019.

Υπό το φως των παράνομων τουρκικών γεωτρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο, το ΣΕΥ, τον Ιούλιο 2019, αποφάσισε: α) αναστολή, μέχρι νεοτέρας, του Συμβουλίου Συνδέσεως ΕΕ – Τουρκίας, β) αναστολή, μέχρι νεοτέρας, περαιτέρω Συναντήσεων επί των 5 θεσμοθετημένων Διαλόγων Υψηλού Επιπέδου, γ) αναστολή των διαπραγματεύσεων για μία «Συνολική Συμφωνία Αερομεταφορών ΕΕ – Τουρκίας», δ) περικοπή της προενταξιακής χρηματοοικονομικής βοήθειας της ΕΕ προς την Τουρκία για το έτος 2020, και κάλεσε την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να αναθεωρήσει τις δανειακές της δραστηριότητες σε σχέση με την Τουρκία. Λόγω της συνεχιζόμενης παραβατικής συμπεριφοράς της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο και της τουρκικής στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία, το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων (ΣΕΥ), στις 14.10.2019, αποφάσισε: α) τη δημιουργία καθεστώτος περιοριστικών μέτρων κατά φυσικών και νομικών προσώπων, που εμπλέκονται στην παράνομη εξορυκτική τουρκική δραστηριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, και β) τον συντονισμό των κ-μ ΕΕ ως προς την πολιτική εξαγωγών όπλων προς την Τουρκία.

Η Έκθεση ΕΕ για την Τουρκία, που δημοσιοποιήθηκε στις 6/10/2020, αποτίμησε αρνητικά τις επιδόσεις της Τουρκίας, με αξιολογήσεις που κυμάνθηκαν από σοβαρή οπισθοδρόμηση έως στασιμότητα επί καίριων τομέων ενωσιακού κεκτημένου, ήτοι, του σεβασμού του Κράτους Δικαίου, των Θεμελιωδών Ελευθεριών, των Δημοκρατικών Θεσμών, της Δικαιοσύνης, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της Κοινωνίας των Πολιτών, των Μεταρρυθμίσεων στη Δημόσια Διοίκηση, της Καταπολέμησης της Διαφθοράς. Επισημάνθηκαν, μεταξύ άλλων, η υπογραφή Μνημονίου μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (Government of National Accord) για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών (Νοέμβριος 2019), η τεχνητή προσφυγική/μεταναστευτική κρίση στα σύνορα του Έβρου (Φεβρουάριος 2020), η συνεχιζόμενη παραβατική συμπεριφορά της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, οι ενέργειες της Τουρκίας έναντι εθνικής κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου, κρατών μελών της ΕΕ, η μετατροπή του μουσείου της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος και η επακόλουθη απόφαση ανατροπής του μουσειακού καθεστώτος της Μονής της Χώρας, η ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στη Λιβύη.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 1-2.10.2020 κάλεσε την Τουρκία να επιδείξει συνεχή και συνεπή εποικοδομητική συμπεριφορά σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, προκειμένου να καταστεί εφικτή η δρομολόγηση θετικού πολιτικού θεματολογίου ΕΕ-Τουρκίας, με έμφαση σε εκσυγχρονισμό τελωνειακής ένωσης και διευκόλυνση του εμπορίου, διαπροσωπικές επαφές, διαλόγους υψηλού επιπέδου, και συνεχή συνεργασία σε ζητήματα μετανάστευσης, σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Αντιθέτως, σε περίπτωση, νέων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου, δήλωσε ότι η ΕΕ, προκειμένου να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών μελών της, θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων σε άρθρα 29 ΣΕΕ και 215 ΣΛΕΕ.

Κατ’ εντολή των Συμπερασμάτων ΕΣ 10-11.12.2020, ο ΥΕ/ΑΕ και η Ευρ. Επιτροπή κυκλοφόρησαν Έκθεση, στις 20.3.2021, σχετικά με τις εξελίξεις στις πολιτικές, οικονομικές και εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, καθώς και σχετικά με τα μέσα και τις επιλογές για τα επόμενα βήματα. Εν προκειμένω, επαναλήφθηκαν οι ευρωπαϊκές παρατηρήσεις για παλινδρομούσα και οπισθοδρομική συμπεριφορά της Τουρκίας σε σχέση με σημαντικούς τομείς που άπτονται του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

Στο πνεύμα των ανωτέρω, οι 27 Ηγέτες με Δήλωσή τους, στις 25.3.2021, δήλωσαν έτοιμοι να προχωρήσουν στη δρομολόγηση θετικού θεματολογίου κατά τρόπο σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο, μόνον εφόσον η διατηρηθεί η αποκλιμάκωση και η Τουρκία τηρήσει εποικοδομητική στάση. Παράλληλα, ωστόσο, επανέλαβαν την ετοιμότητα για λήψη μέτρων σε ενδεχόμενη παλινδρόμηση της Τουρκίας σε μη εποικοδομητική συμπεριφορά. Επιπλέον, αποδοκίμασαν τις πρόσφατες αρνητικές εξελίξεις σε τομείς Κράτους Δικαίου και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, οι οποίο συνιστούν συστατικό στοιχείο των ευρω-τουρκικών σχέσεων, ενώ υποστηρίχθηκε η ανάγκη ενίσχυσης συνεργασίας σε θέματα διαχείρισης μεταναστευτικών ροών, σε πλήρη εφαρμογή και χωρίς διακρίσεις της Κοινής Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας 2016. Σε ό,τι αφορά το Κυπριακό, επαναβεβαιώθηκε η δέσμευση της ΕΕ στο πλαίσιο των σχετικών αποφάσεων ΣΑΗΕ. Τέλος, η ΕΕ διαβεβαίωσε για τη συνέχιση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για την υποστήριξη των προσφύγων και των κοινοτήτων φιλοξενίας, στην Τουρκία, την Ιορδανία και το Λίβανο.

Στα Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 24.6.2021 καλωσόρισε την πρόσφατη αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο, υπογραμμίζοντας ότι θα πρέπει να διατηρηθεί, σύμφωνα με τη Δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης Μαρτίου 2021, η οποία προβλέπει την ενεργοποίηση των μέσων και των επιλογών που διαθέτει η ΕΕ σε περίπτωση επανάληψης των παράνομων τουρκικών ενεργειών. Υπό αυτή την προϋπόθεση, άλλωστε, επαναλαμβάνεται η ετοιμότητα της ΕΕ να συνεργαστεί με την Τουρκία, με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο, για την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος. Επαναλαμβάνεται η προσήλωση της ΕΕ σε μία ολοκληρωμένη επίλυση του Κυπριακού επί τη βάσει δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα ΣΑΗΕ, καθώς και η σημασία που αποδίδει η Ένωση στο ζήτημα του καθεστώτος της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων, αλλά, και στην ενεργό συμμετοχή της στη στήριξη της διαδικασίας επίλυσης. Επαναβεβαιώνεται η ανάγκη αντιμετώπισης των υφιστάμενων δυσκολιών κατά την εφαρμογή της Τελωνειακής Ένωσης, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εφαρμογή της έναντι όλων των Κρατών Μελών. Τέλος, καλείται η Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για τη συνέχιση χρηματοδότησης των προσφύγων σε Τουρκία, Λίβανο, Ιορδανία και άλλα σημεία της περιοχής.