Εξωτερικές Σχέσεις - Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας
Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας - Νότια Διάσταση
Η Νότια Διάσταση αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (ΕΠΓ) και αφορά στις σχέσεις της ΕΕ με τους Μεσογειακούς εταίρους: Αίγυπτο, Αλγερία, Ιορδανία, Ισραήλ, Λίβανο, Λιβύη, Μαρόκο, Συρία, Τυνησία και Παλαιστίνη. Διέπεται από τις αρχές της Αιρεσιμότητας (Conditionality) και της Διαφοροποίησης (Differentiation), χωρίς να περιλαμβάνει ενταξιακή προοπτική για κανέναν εταίρο. Η Διαφοροποίηση εξειδικεύεται περαιτέρω στην εξατομικευμένη προσέγγιση («tailor-made approach»). Η ΕΠΓ διαθέτει ως χρηματοδοτικό εργαλείο, το Μέσο Ευρωπαϊκής Γειτονίας (ENI), το οποίο χρηματοδοτεί έργα/δράσεις μεταρρυθμίσεων στις δικαιούχους της ΕΠΓ.
Σε διμερές επίπεδο, η Νότια Διάσταση της ΕΠΓ εξειδικεύεται μέσω ενός πλέγματος Συμφωνιών Σύνδεσης, όπου κομβική σημασία έχουν τα Σχέδια Δράσης με τα οποία καθορίζονται οι βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες στον τομέα των πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Σε πολυμερές επίπεδο, η Νότια Διάσταση της ΕΠΓ εμπλουτίζεται με την «Ένωση για τη Μεσόγειο» (ΕγΜ), η οποία το 2008 διαδέχθηκε τη Διαδικασία της Βαρκελώνης.
Η πρώτη της αναθεώρηση, το 2011, στον απόηχο των εξελίξεων της «Αραβικής Άνοιξης», προέβλεψε την έκδοση, με ευθύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), Ετήσιων Εκθέσεων Προόδου, στις οποίες καταγράφεται και αξιολογείται η πορεία προσέγγισης κάθε χώρας εταίρου με την ΕΕ. Η δεύτερη αναθεώρηση της ΕΠΓ, το 2015, έδωσε έμφαση στην εξατομικευμένη προσέγγιση (tailor-made approach) των χωρών εταίρων της Γειτονίας και στη δημιουργία διάστασης ασφάλειας, με στόχο την αντιμετώπιση των κρίσεων που σοβούν στην περιοχή της Γειτονίας.
Απαντώντας στις τρέχουσες εξελίξεις στην περιοχή, οι Υπουργοί Εξωτερικών ΚΜ ΕΕ συμφώνησαν την «επανεκκίνηση» των σχέσεων της ΕΕ με τις χώρες της Νότιας Γειτονίας. Η διαδικασία αναβάθμισης ξεκίνησε στις 26.11.2020, σε τηλεδιάσκεψη μεταξύ της ΕΕ και των ΚΜ και των νοτίων γειτόνων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 10-11.12.2020 υποστήριξε ότι η ανανεωμένη Νότια Γειτονία θα πρέπει να αναπτυχθεί επί τη βάση αναβαθμισμένου και εντατικοποιημένου πολιτικού διαλόγου και να αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων, ώστε να προασπίζονται οι βασικές αξίες της ΕΕ (θεμελιώδη δικαιώματα, δημοκρατική διακυβέρνηση, κλπ) και να διασφαλίζονται τα στρατηγικά συμφέροντά της.
Στις 9.2.2021, δημοσιεύθηκε η Κοινή Ανακοίνωση ΕΥΕΔ και Επιτροπής, η οποία θέτει μακροπρόθεσμους στόχους πολιτικής για την περιοχή της Νότιας Γειτονίας, και ειδικότερα, προτείνει τη «Νέα Ατζέντα για την Μεσόγειο», με στρατηγική προτεραιότητα την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση. Συνοδεύεται από «Οικονομικό και Επενδυτικό Σχέδιο για τους Νότιους Γείτονες» το οποίο προτείνει την υλοποίηση δράσεων μέσω NDICI (Neighbourhood Development and International Cooperation Instrument) και EFSD+ (European Fund for Sustainable Development), ενώ παράλληλα επιδιώκει την κινητοποίηση διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (EIB, EBRD, IMF, World Bank).
Οι προτεινόμενες δράσεις καλύπτουν τους ακόλουθους τομείς: α. Ανθρώπινα δικαιώματα, κράτος δικαίου, δημοκρατία και χρηστή διακυβέρνηση, ισότητα φύλων, ανθρώπινη ανάπτυξη, υγεία, ενίσχυση γυναικών και νέων, β. Υποστήριξη σε συμπεριληπτικές, ανθεκτικές, βιώσιμες και διασυνδεδεμένες οικονομίες (έμφαση σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, μεταφορές, έρευνα και καινοτομία, τουρισμός), γ. Συνεργασία για ειρήνη και ασφάλεια (παρατεταμένες διενέξεις, τρομοκρατία, ριζοσπαστικοποίηση, οργανωμένο έγκλημα, ξένοι μαχητές, υβριδικές απειλές, κυβερνοέγκλημα, παράνομη διακίνηση ανθρώπων και όπλων, ενεργειακή ασφάλεια), δ. Μετανάστευση και κινητικότητα (χρηστή διαχείριση, έλεγχος συνόρων, αντιμετώπιση αιτίων στην ρίζα τους, επαναπατρισμός, επανεισδοχή, επανεγκατάσταση, νόμιμη μετανάστευση), ε. Πράσινη μετάβαση, ανθεκτικότητα σε κλιματική αλλαγή, ενέργεια, περιβάλλον. Το επίπεδο της ευρωπαϊκής υποστήριξης και χρηματοδότησης θα εξαρτάται από το βαθμό δέσμευσης και προόδου που θα επιδεικνύουν οι Νότιοι εταίροι (αιρεσιμότητα), ενώ τα προγράμματα και οι δράσεις θα εξατομικεύονται ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες των εταίρων (Διαφοροποίηση).
Τα Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19.4.2021, συμπεριέλαβαν ρητή αναφορά στην ενίσχυση του πολιτικού χαρακτήρα του διαλόγου με τους Νότιους γείτονες, στο σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο (της UNCLOS συμπεριλαμβανομένης), καθώς και στη συνεργασία σε θέματα μετανάστευσης, κυβερνοασφάλειας και υβριδικών απειλών, και πράσινης ανάπτυξης.