Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (KΠΑΑ)

Η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας & Άμυνας (Κ.Π.Α.Α.) συνιστά εγγενές μέρος της Κ.Ε.Π.Π.Α. και αφορά στην αμυντική και στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε., καθώς και στη διαχείριση κρίσεων. Οι αποστολές και επιχειρήσεις που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο της Κ.Π.Α.Α. αποτελούν τη μετεξέλιξη των αποστολών Πέτερσμπεργκ, οι οποίες προβλέφθηκαν για πρώτη φορά στη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1999) και λειτούργησαν έως τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισσαβώνας (2009), η οποία έχει συγκεκριμένες δεσμεύσεις στον τομέα της άμυνας (λ.χ. άρθρα 42 και 46.2 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ, καθώς και «Πρωτόκολλο 10») και της ασφάλειας (μέρος της οποίας είναι και η διαχείριση κρίσεων).

Μεταξύ άλλων, προϊόν των δεσμεύσεων αυτών είναι η «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία/Permanent Structured Cooperation (PESCO)», στην οποία συμμετέχουν, κατά περίπτωση, εκείνα τα κράτη μέλη τα οποία διαθέτουν τις στρατιωτικές δυνατότητες και τη βούληση να αναλάβουν επιπλέον δεσμεύσεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας (Απόφαση Συμβουλίου (Κ.Ε.Π.Π.Α.) 2017/2315). Η πρωτοβουλία της ανάπτυξης προγραμμάτων PESCO ανήκει στα κράτη μέλη και η απόφαση λαμβάνεται από το Συμβούλιο της Ε.Ε., κατόπιν εισήγησης του Ύπατου Εκπροσώπου (Υ.Ε.). Στο έργο του αυτό ο Υ.Ε. επικουρείται από τη Στρατιωτική Επιτροπή και το Στρατιωτικό Επιτελείο της Ε.Ε., τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ). Επισημαίνεται ότι υφίσταται η δυνατότητα συμμετοχής και τρίτων κρατών σε προγράμματα PESCO, βάσει βέβαια συγκεκριμένων κανόνων και προϋποθέσεων (αιρεσιμότητα). Το Μάιο 2023 υιοθετήθηκε το πέμπτο κύμα των προγραμμάτων PESCO, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό τους σε 68: ανάπτυξη κοινών επιχειρησιακών δυνατοτήτων, Έρευνα & Ανάπτυξη, Στρατιωτική Κινητικότητα κ.ο.κ.

Οι κρίσεις της τρέχουσας δεκαετίας, είτε στους τομείς της περιφερειακής ασφάλειας, της ανθεκτικότητας των θεσμών, της δημόσιας υγείας, είτε πέραν αυτών, απαιτούν την επανεστίαση των προτεραιοτήτων των κρατών μελών, αλλά και της ίδιας της Ένωσης, με δεδομένες τις εκχωρημένες σε αυτήν αρμοδιότητες. Ειδικότερα, στην ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων, στην ενσωμάτωση παλαιών αμυντικών εξοπλισμών με νέα συστήματα ασφάλειας και αποτροπής, στην επίτευξη διασυνοριακής και λειτουργικής ολοκλήρωσης των επιμέρους εθνικών αμυντικών υποδομών, σε κοινές προμήθειες αμυντικού εξοπλισμού και επιμελητείας, σε κοινά προγράμματα Έρευνας & Ανάπτυξης στον αμυντικό τομέα και, τέλος, στην επίτευξη συνεργειών με άλλους διακυβερνητικούς οργανισμούς περιφερειακής ασφάλειας και διεθνείς εταίρους. Σήμερα, μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την προσχώρηση της Δανίας στη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία, μόνο η Μάλτα δε συμμετέχει στο τελευταίο αυτό πλαίσιο. Αντίθετα, εταίροι της Ε.Ε. από τη διεθνή κοινότητα συμμετέχουν στα προγράμματα της PESCO, κατά περίπτωση, σύμφωνα και με τις δικές τους αμυντικές προτεραιότητες και κατόπιν εκπλήρωσης της σχετικής αυστηρής αιρεσιμότητας (π.χ. Η.Π.Α., Καναδάς, Νορβηγία).

Στρατηγική Πυξίδα

Κατά τη διάρκεια της τέταρτης ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε., υιοθετήθηκε η «Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας» (2003), η οποία κατέγραφε, για πρώτη φορά, τις απειλές και τις προκλήσεις που είχε ενώπιόν της η Ένωση, στο κατώφλι της νέας χιλιετίας, καθώς και τους κοινούς, μακροπρόθεσμους στόχους των κρατών μελών στον τομέα της Κ.Ε.Π.Π.Α. Μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας αποτελεί η «Συνολική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας» (2016), τα παραδοτέα της οποίας, αναφορικά με την ασφάλεια και την άμυνα, αποκρυσταλλώθηκαν περαιτέρω στη «Στρατηγική Πυξίδα» (2022). Το τελευταίο αυτό κείμενο συνιστά έναν οδικό χάρτη δεκαετίας για την ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων της Ένωσης έναντι συμβατικών και μη συμβατικών απειλών, καθώς και των δυνατοτήτων της στη διαχείριση κρίσεων, επί του τετράπτυχου “Act-Secure-Invest-Partner”: ανάληψη δράσης, ενίσχυση της δυνατότητας αναγνώρισης και αποτροπής τρεχουσών και νέων απειλών, αύξηση των επενδύσεων στην ανάπτυξη νέων επιχειρησιακών δυνατοτήτων και καλλιέργεια εταιρικών σχέσεων.

Η ενεργοποίηση της Ε.Ε., ως παράγοντα σταθερότητας και εγγυητής ασφάλειας στο διεθνές σύστημα, προϋποθέτει την ικανότητά της να επεμβαίνει αυτόνομα και άμεσα, δηλαδή με τα δικά της μέσα και σύμφωνα με τα συμφέροντα των κρατών μελών της, όταν αυτά τίθενται εν αμφιβόλω, σε κρίσεις σε αέρα, ξηρά και θάλασσα, οπουδήποτε στον πλανήτη. Προς τούτο, η Στρατηγική Πυξίδα προβλέπει την αξιοποίηση των εξειδικευμένων εργαλείων (βλ. «Μέτρα Συνδρομής») του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη, τη δημιουργία μιας Δυνατότητας Ταχείας Ανάπτυξης έως και 5.000 στρατιωτικών, καθώς και την ικανότητα αποστολής έως και 200 εμπειρογνωμόνων σε μη στρατιωτικές αποστολές. Το τελευταίο αναγνωρίζεται διεθνώς ως συγκριτικό πλεονέκτημα ήπιας, πλην όμως εξαιρετικά αποτελεσματικής, ισχύος της Ένωσης στην προβολή του οράματός της για τον κόσμο και στην προώθηση των συμφερόντων της ίδιας και των κρατών που την απαρτίζουν.

Η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προστατεύει τους πολίτες της και να υπερασπίζεται τις αξίες της, δεν θα μπορούσε να εκπληρωθεί, εάν τα κράτη μέλη της δεν έθεταν στη διάθεσή της δεδομένα, αναλύσεις και συναφείς δυνατότητες επεξεργασίας που θα της επέτρεπαν να διαχειρίζεται τρέχουσες απειλές και να μπορεί να αναγνωρίζει ή και να αποτρέπει νέες, για λογαριασμό της ίδιας και των κρατών μελών. Η ανάπτυξη εργαλείων δομημένης, σταδιακής πολιτικής και όχι μόνο αντίδρασης (βλ. «εργαλειοθήκες») σε νέου τύπου απειλές, όπως οι μη συμβατικές επιθέσεις (hybrid threats), η έξωθεν χειραγώγηση του δημόσιου λόγου και της πληροφορίας (FIMI) ή το έγκλημα στον κυβερνοχώρο (cyber threats), αποκτούν προτεραιότητα στη στρατηγική ανάλυση της Ένωσης, εντός του μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος. Τέτοια εργαλεία αναπτύσσονται και για την προστασία της πρόσβασης και της ανεμπόδιστης χρήσης των κοινών αγαθών της ανοικτής θάλασσας, των ουρανών και του εξωατμοσφαιρικού διαστήματος, όπου εκπονούνται οι αντίστοιχες τομεακές στρατηγικές και αναλαμβάνονται συναφείς πρωτοβουλίες.

Η κινητοποίηση πόρων, ενωσιακών και εθνικών, καθώς και η αποτελεσματική διάθεσή τους, αποτελούν βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή των προβλέψεων της Στρατηγικής Πυξίδας, με ορίζοντα το 2030. Εντός του δημοσιονομικού πλαισίου της Ένωσης, ισχύουν: ο Κανονισμός (Ε.Ε.) 2021/697 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας ύψους €8 δισ., ο Κανονισμός (Ε.Ε.) 2023/1525 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη στήριξη της παραγωγής πυρομαχικών (ύψους €500 εκατ.) και ο Κανονισμός (E.E.) 2023/2418 για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών (ύψους €260 εκατ.).

Στο σύνθετο διεθνές περιβάλλον, όπου συμβατικές και νέες απειλές αναδύονται και η αντιμετώπισή τους απαιτεί την αναζήτηση συνεργειών, την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και τη σύμπηξη συμμαχιών, η Ε.Ε. καλείται να ενισχύσει τη συνεργασία της με τα Η.Ε., το ΝΑΤΟ κι άλλους περιφερειακούς οργανισμούς στην Ευρώπη, την Αφρική και την Άπω Ανατολή, να εμβαθύνει τις σχέσεις της με τους παραδοσιακούς, ομοφρονούντες εταίρους, όπως οι Η.Π.Α., ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία και η Ιαπωνία, και να καλλιεργήσει εταιρικές σχέσεις με τα κράτη άμεσης γειτνίασης, όπως των Δυτικών Βαλκανίων, της Ανατολικής Γειτονίας και της Βόρειας Αφρικής.

Εντός αυτού του πλαισίου συντίθενται οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον έτερο περιφερειακό διακυβερνητικό οργανισμό που έχει ως κύρια αποστολή την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου, δηλαδή το ΝΑΤΟ. Προς εξοικονόμηση πόρων και δυνάμεων, χωρίς να προκύπτουν αλληλεπικαλύψεις και να τίθεται η στρατηγική αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εν αμφιβόλω, οι δύο οργανισμοί έχουν προσδιορίσει τη συνεργασία τους, με την υιοθέτηση αντίστοιχων Κοινών Διακηρύξεων (2016, 2018, 2023). Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ συνεργάζονται με διαφάνεια, με πλήρη σεβασμό της αυτονομίας τους στη λήψη αποφάσεων και στις οικείες διαδικασίες τους, επί τη βάσει των αρχών του μη αποκλεισμού κρατών και της αμοιβαιότητας, με την επιφύλαξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα της πολιτικής ασφαλείας και άμυνας του καθενός από τα μέλη τους.

Ελληνικές θέσεις και συμβολή σε Κ.Ε.Π.Π.Α./Κ.Π.Α.Α.

H Ελλάδα υπήρξε ανέκαθεν μεταξύ των κρατών μελών που τάσσονταν με συνέπεια υπέρ της ανάπτυξης της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής & Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της ανάδειξης μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας στον τομέα της άμυνας. Στο πλαίσιο αυτό, υποστηρίξαμε την ανάγκη ενίσχυσης της Ένωσης με μία αξιόπιστη κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας, η οποία θα διαθέτει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, τη συνοχή και συνεκτικότητα, καθώς και τα επιχειρησιακά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων της. Η χώρα μας, με σταθερό πνεύμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, συμμετέχει ενεργά στις αποστολές/επιχειρήσεις Κ.Π.Α.Α. και στις πρωτοβουλίες Κ.Ε.Π.Π.Α. γενικότερα. Στηρίζει δε ενεργά τις διεργασίες για την επίτευξη ουσιαστικής στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καθιέρωσής της ως αξιόπιστου διεθνούς παράγοντα ασφάλειας και σταθερότητας.

Από τις, εν εξελίξει, στρατιωτικές και μη στρατιωτικές επιχειρήσεις/αποστολές Κ.Π.Α.Α. (https://www.eeas.europa.eu/eeas/missions-and-operations_en) η Ελλάδα ηγείται της αμυντικής ναυτικής Επιχείρησης ASPIDES, για την αποκατάσταση και διασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοΐαςστην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο, υπό την καθοδήγηση του επιχειρησιακού στρατηγείου (Ε.Ε.) της Λάρισας. Το εν λόγω στρατηγείο αποτελεί ένα εκ των πέντε αντίστοιχων στη διάθεση της Ε.Ε. για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων. Τα λοιπά βρίσκονται σε Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και Γερμανία.  

Επιπλέον, η χώρα μας συμμετέχει σε 16 ακόμα από τις επιχειρήσεις/αποστολές Κ.Π.Α.Α.: EUFOR ALTHEA, EULEX KOSOVO, EUMM GEORGIA, EUMA ARMENIA, EUAM UKRAINE, EUMΑΜ UKRAINE, EUPM MOLDOVA, EUNAVFOR MED IRINI, EUBAM LIBYA, EUNAVFOR ATALANTA, EUTM SOMALIA, EUCAP SOMALIA, EUCAP SAHEL MALI, EUTM MOZAMBIQUE, EUPOL COPPS, EUAM IRAQ. Παράλληλα, η χώρα μας είναι μέρος σε πολλά προγράμματα της PESCO και ηγείται (project leader) σε έξι από αυτά. Πέραν των ανωτέρω, στο πλαίσιο της εθνικής συνεισφοράς μας στην ανάπτυξη των χερσαίων στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ένωσης, η Ελλάδα ηγείται του Συγκροτήματος Μάχης «HELBROC». Τέλος, ως ναυτικό κράτος, συμβάλλουμεέτι περαιτέρω στις θαλάσσιες στρατιωτικές δυνατότητες της Ένωσης, με τη διάθεση του Πολυεθνικού Συντονιστικού Κέντρου Στρατηγικών Θαλασσίων Μεταφορών (ΠΟ.Σ.ΚΕ.Σ.ΘΑ.Μ.), που έχει έδρα τον Πειραιά.