Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ)
Το Συμβούλιο της Ευρώπης (Council of Europe) εδρεύει στο Στρασβούργο, στη Γαλλία. Αποτελεί τον παλαιότερο ευρωπαϊκό πολιτικό οργανισμό, (ιδρύθηκε με τη Συνθήκη του Λονδίνου (5.5.1949) και η λειτουργία του εδράζεται επί τριών πυλώνων: Δημοκρατία, Κράτος Δικαίου και Ανθρώπινα Δικαιώματα. Σκοπός του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) είναι «η επίτευξη στενότερης ενότητας μεταξύ των μελών του, ώστε να διαφυλαχθούν και να προωθηθούν τα κοινά ιδεώδη και οι αρχές και να ευνοηθεί η οικονομική πρόοδός τους». Ιδρυτικά κράτη του Οργανισμού είναι τα εξής: Δανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία. Σήμερα αριθμεί 46 μέλη (το 2022 αποπέμφθηκε η Ρωσική Ομοσπονδία λόγω της στρατιωτικής εισβολής της στην Ουκρανία), ενώ καθεστώς παρατηρητή έχει παραχωρηθεί στην Αγία Έδρα, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τον Καναδά και το Μεξικό. Το Ισραήλ, ο Καναδάς και το Μεξικό παρίστανται ως παρατηρητές στις εργασίες της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου.
Κορυφαίο νομικό κείμενο του ΣτΕ αποτελεί η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου - ΕΣΔΑ (European Convention of Human Rights - ECHR), την οποία συνυπογράφουν τα μέλη του (μεταξύ αυτών, τα 27 κ-μ της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο). Η σημασία της ακόμα και σήμερα παραμένει ισχυρή και αποτελεί μέτρο σύγκρισης στον τομέα νομικής κατοχύρωσης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) ελέγχει την εφαρμογή των προνοιών της ΕΣΔΑ από τα μέλη του μέσω της ενασχόλησής του με ατομικές ή διακρατικές προσφυγές. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί σημαντικό θεσμό που έχει προσδώσει στο ΣτΕ εξέχοντα ρόλο ως Οργανισμό προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ο οποίος αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω, όταν πραγματοποιηθεί η προσχώρηση της ΕΕ στην ΕΣΔΑ (οι συναφείς διαπραγματεύσεις βαίνουν προς ολοκλήρωση).
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) – Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)
Αναμφίβολα, η πλέον σημαντική συνεισφορά του ΣτΕ στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία υιοθετήθηκε το 1950 και τέθηκε σε ισχύ το 1953. Η Ελλάδα την επικύρωσε το 1974. Η Σύμβαση κατοχυρώνει σειρά ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να εγγυώνται σε όλα τα πρόσωπα υπό τη δικαιοδοσία τους.
Το ΕΔΔΑ, επιφορτισμένο με την διασφάλιση του σεβασμού των υποχρεώσεων των κρατών μελών που απορρέουν από την Σύμβαση, είναι ο σημαντικότερος, σε διεθνές επίπεδο λόγω της νομολογίας του, δικαστικός μηχανισμός προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που δίνει τη δυνατότητα τόσο διακρατικής όσο και ατομικής προσφυγής, εφόσον πληρούνται οι προβλεπόμενες προϋποθέσεις.
Η Επιτροπή Υπουργών (το ανώτατο αποφασιστικό όργανο του ΣτΕ) εποπτεύει την εφαρμογή και εκτέλεση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ από τα κράτη μέλη.
Σχέσεις και Συνεργασία Ελλάδας-Συμβουλίου της Ευρώπης
Η Ελλάδα έγινε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης στις 9 Αυγούστου 1949, τρεις μόλις μήνες μετά την ίδρυσή του. Η συνεργασία ΣτΕ – Ελλάδας είναι στενή και παραγωγική, καθώς συχνές είναι οι εκατέρωθεν επισκέψεις υψηλού επιπέδου.
Η Ελλάδα έχει ενεργή παρουσία και στα θεσμικά όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ειδικότερα:
• Η Ελληνική Αντιπροσωπεία στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση (ΚΣΣΕ), με επικεφαλής τη Βουλευτή κα Ντόρα Μπακογιάννη, αποτελείται από επτά τακτικά και έξι αναπληρωματικά μέλη.
• Στη θέση της Γενικής Γραμματέως της ΚΣΣΕ εξελέγη τον Ιανουάριο του έτους 2021 η κα Δέσποινα Χατζηβασιλείου-Τσοβίλη, ούσα η πρώτη γυναίκα στην ιστορία του ΣτΕ που έχει αναλάβει τη συγκεκριμένη θέση.
• Στο Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών μετέχουν επτά Έλληνες εκπρόσωποι και ισάριθμοι αναπληρωματικοί.
• Ο τέως Έλληνας Δικαστής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κ. Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, εξελέγη Πρόεδρος του Δικαστηρίου την 1η Απριλίου 2019. Η θητεία του έληξε στις 17.5.2020.
• Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Δικαίου (Επιτροπή Βενετίας), ανεξάρτητο όργανο του ΣτΕ, τη χώρα μας εκπροσωπεί ο Ομότιμος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, κ. Νίκος Αλιβιζάτος, ενώ τη θέση του αναπληρωματικού μέλους κατέχει ο κ. Παναγιώτης Βογιατζής.
• Την 20η Ιουνίου 2023 η κα Μαρία-Αδριανή Κωστοπούλου εξελέγη Πρόεδρος της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence– GREVIO).
• Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας ((European Commission against Racism and Intolerance – ECRI) η Επίκουρη Καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου κα Μαρία-Ντανιέλα Μαρούδα κατέχει την θέση της Προέδρου (Chair) από τον Ιανουάριο του 2020. Η Ελλάδα είναι μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής (Executive Committee) του Κέντρου Βορρά-Νότου του ΣτΕ.
• Τον Ιανουάριο 2024, ο κ. Θεόδωρος Ρουσόπουλος (Greece, EPP/DC) εξελέγη Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, διαδεχόμενος τον κ. Tiny Kox (Netherlands, UEL). Είναι ο πρώτος Έλληνας που καταλαμβάνει αυτό το αξίωμα.
Ελληνική Προεδρία της Επιτροπής Υπουργών του ΣτΕ (Μάιος-Νοέμβριος 2020)
Την εκ περιτροπής εξάμηνη Προεδρία της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) άσκησε η Γαλλία την περίοδο Μαΐου-Νοεμβρίου 2019 και η Γεωργία την περίοδο Νοεμβρίου 2019-Μαΐου 2020. Από αυτήν παρέλαβε τη σκυτάλη η Ελλάδα για το διάστημα Μαΐου-Νοεμβρίου 2020.
Η ετήσια Υπουργική Σύνοδος ΣτΕ πραγματοποιείται κατά τα μέσα Μαΐου στη χώρα που ασκεί την Προεδρία του εξαμήνου Νοεμβρίου-Μαΐου. Το 2020, η Γεωργία ζήτησε τη διεξαγωγή της στο Στρασβούργο στις 15 Μαΐου εκείνου του έτους.
Λόγω, όμως της πανδημίας του κορωνοϊού, η 130η ετήσια Υπουργική Σύνοδος μετατέθηκε για την Ελληνική Προεδρία και έλαβε χώρα διαδικτυακά (e-chairmanship), ταυτόχρονα με το κεντρικό γεγονός της Προεδρίας, μια πανηγυρική συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών των κ-μ ΣτΕ στις 4.11.2020, ημέρα συμπλήρωσης 70 ετών από την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ρώμη, 4.11.1950). Ο στόχος της εκδήλωσης υπήρξε διττός: η ανάδειξη της σημασίας της ΕΣΔΑ για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη, καθώς και η υπογράμμιση της προσήλωσης της χώρας μας στις θεμελιώδεις αρχές και αξίες της δημοκρατίας, της ειρήνης, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ακόμη και υπό το βάρος πανδημικών κρίσεων.
Υπό το φως των ανωτέρω, εκτιμώντας ότι το ΣτΕ έπρεπε να θέσει στην πρώτη γραμμή την πρωτόγνωρη πρόκληση που αποτελεί η πανδημία κορωνοϊού για τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής μας, κεντρικό θέμα της Ελληνικής Προεδρίας απετέλεσε «η προστασία της ανθρώπινης ζωής και της δημόσιας υγείας σε συνθήκες πανδημίας και η αποτελεσματική διαχείριση μιας υγειονομικής κρίσης με πλήρη σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές δημοκρατίας και κράτους δικαίου». Στο πλαίσιο αυτό, ως θεματικές προτεραιότητες αναδείχθηκαν: α) οι επιπτώσεις της πανδημίας στην κοινωνία, δημοκρατία και οικονομία, β) τα μαθήματα που αντλούνται από την πανδημία και οι καλές πρακτικές που αναδεικνύονται για τη διαχείριση της κρίσης, γ) οι προϋποθέσεις συμβατότητας των προληπτικών μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας με τις πρόνοιες της ΕΣΔΑ.
Σημειωτέον ότι, για τη διασφάλιση περισσότερης συνεκτικότητας στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη, η Ελληνική Προεδρία υποστήριξε την προοπτική προσχώρησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ΕΣΔΑ, ενώ, στη συνέχεια της Διαδικασίας Interlaken, επιδίωξε την ανανέωση της πολιτικής δέσμευσης στην διαδικασία επαναβεβαίωσης του καθοριστικού ρόλου του συστήματος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ακόμη, θέμα προτεραιότητας για την Ελληνική Προεδρία απετέλεσε η «Ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και το Κράτος Δικαίου». Συγκλήθηκε Ειδική Διάσκεψη Υπουργών Δικαιοσύνης των κ-μ του ΣτΕ γι’ αυτό το ζήτημα.
Σχετικοί σύνδεσμοι: