Ανθρώπινα Δικαιώματα
Διεθνές Πλαίσιο Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Μετά την καταστροφική λαίλαπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), η τότε ακόμα εκκολαπτόμενη Διεθνής Συνεργασία για την Ειρήνη και την Ασφάλεια αποτυπώθηκε στην ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και στην υπογραφή του Χάρτη του. Ο ΟΗΕ ιδρύθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1945. Στο Προοίμιο του Χάρτη, καθώς και στο Άρθρο 1, γίνεται αναφορά στα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου. Δεν είναι επομένως τυχαίο ότι λίγα μόνο χρόνια μετά, συγκεκριμένα το 1948, υιοθετήθηκαν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ δύο πολύ σημαντικά διεθνή κείμενα: η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Ειδικότερα:
Η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί έως σήμερα ένα διεθνές κείμενο εξαιρετικά βαρύνουσας σημασίας, καθώς περιλαμβάνει σφαιρικά και πλήρως το σύνολο των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διασφαλίζει την προστασία τους. Αν και πρόκειται για κείμενο κατεξοχήν πολιτικής χροιάς (μη νομικά δεσμευτικό), ωστόσο η σχεδόν καθολική αποδοχή του από τη Διεθνή Κοινότητα το έχει καταστήσει βάση εκπόνησης και πηγή έμπνευσης των διεθνών συμβάσεων προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ακολούθησαν. Συγκεκριμένα:
Το 1965 υιοθετήθηκε η Σύμβαση για την Κατάργηση των Φυλετικών Διακρίσεων (Convention on the Elimination of Racial Discrimination - CERD). Η συγκεκριμένη Σύμβαση καθορίζει τα μέτρα εκείνα που οφείλουν να λάβουν τα κράτη που την έχουν κυρώσει, προκειμένου να εξαλειφθούν οι φυλετικές διακρίσεις. Η Ελλάδα την κύρωσε το 1970.
Το 1966 υιοθετήθηκαν τα δύο κύρια εφαρμοστικά εργαλεία της Οικουμενικής Διακήρυξης, ήτοι το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα (International Covenant on Civil and Political Rights- ICCPR) και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-ICESCR), τα οποία τέθηκαν σε ισχύ δέκα έτη αργότερα (1976). Η Ελλάδα κύρωσε το πρώτο Σύμφωνο το 1997, ενώ το δεύτερο το 1985.
Το 1979 υιοθετήθηκε η Σύμβαση για την Εξάλειψη κάθε είδους διακρίσεων κατά των Γυναικών (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women- CEDAW). Η Ελλάδα την κύρωσε το 1983.
Το 1984 υιοθετήθηκε η Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων και κάθε μορφής σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης (Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman and Degrading Treatment- CAT). Η Ελλάδα την κύρωσε το 1988.
Το 1989 υιοθετήθηκε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Convention on the Rights of Child-CRC). Η Σύμβαση έχει την υποστήριξη 196 χωρών – αριθμός ρεκόρ για τέτοιου είδους διεθνή νομικά δεσμευτικά κείμενα. Η Ελλάδα την κύρωσε το 1993.
Το 2006 υιοθετήθηκε η Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία όλων των Προσώπων από τις Αναγκαστικές Εξαφανίσεις (Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance–CED). Η Ελλάδα την κύρωσε το 2015.
Το 2006 υιοθετήθηκε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (Convention on the Rights of Persons with Disabilities– CRPD). Η Ελλάδα την κύρωσε το 2012.
Επίσης, σε επίπεδο ευρωπαϊκής ηπείρου, έχουν υιοθετηθεί τα κάτωθι σημαντικά κείμενα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
- Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (European Convention on Human Rights) - υιοθετήθηκε το 1950 στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης και την εφαρμογή της διασφαλίζει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο.
- Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Charter of Fundamental Rights of the European Union) - υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας το 2000 και αποτελεί το κεντρικό, νομικά δεσμευτικό, κείμενο που αφορά στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις σχέσεις της με τρίτες χώρες και ενσωματώνει πλέον τη διάσταση αυτή στις διμερείς της εξωτερικές σχέσεις.
Εσωτερική πολιτική
Σε επίπεδο εθνικής πολιτικής, πέραν των ανωτέρω, η Ελλάδα έχει προβεί στην εκπόνηση και υιοθέτηση των κάτωθι Σχεδίων Δράσης / κειμένων Εθνικής Στρατηγικής επί σειράς εξειδικευμένων τομέων προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων για την περίοδο 2019 – 2023.
• Εθνική Στρατηγική για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων για την περίοδο 2021 – 2025.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία για την περίοδο 2021 - 2027.
• Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας για την περίοδο 2021 – 2027.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
• Εθνική Στρατηγική και Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά για την περίοδο 2021 - 2030.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας για την περίοδο 2020 – 2023.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων για την περίοδο 2021 – 2025.
• Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ για την περίοδο 2020 - 2025.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προστασία των Παιδιών από σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση για την περίοδο 2022 – 2027.
• Υπό εκπόνηση βρίσκεται, επίσης, η κατάρτιση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση του Αντισημιτισμού.
• Από πλευράς του, το Υπουργείο Εξωτερικών έχει αναλάβει το συντονισμό για την κατάρτιση και παρακολούθηση εφαρμογής του άρτι ολοκληρωθέντος Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια, προς εφαρμογή της Ατζέντας του Συμβουλίου Ασφαλείας για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (Απόφαση ΣΑΗΕ 1325/2000 και επόμενες) και των σχετικών εφαρμοστικών θεσμικών πλαισίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ. Η διάρκειά του αφορά την περίοδο 2023 – 2028.
Επίσης, όσον αφορά την ενασχόληση με τα θέματα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο, η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά, μεταξύ άλλων, στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στην Τρίτη Επιτροπή της Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ. Ειδικότερα:
Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Συστήθηκε το 2006 με Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ και αντικατέστησε την μέχρι τότε Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εδρεύει στη Γενεύη και αποτελεί επικουρικό όργανο της Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ. Συνιστά το κεντρικό βήμα διαλόγου και συνεργασίας της Διεθνούς Κοινότητας και του ΟΗΕ επί θεμάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το οποίο συνεδριάζει τακτικά τρεις φορές το χρόνο (Μάρτιο, Ιούνιο και Σεπτέμβριο), ενώ έχει τη δυνατότητα σύγκλησης και εκτάκτων συνόδων. Απαρτίζεται από 47 χώρες-μέλη, οι οποίες εκλέγονται για τριετή θητεία. Η Ελλάδα έχει υποβάλει υποψηφιότητα για εκλογή ως μέλος του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την περίοδο 2028 – 2030, γεγονός ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδει στα θέματα αυτά και στην ανάγκη διεθνούς συνεργασίας με γνώμονα την αποτελεσματικότερη διαφύλαξη του Διεθνούς Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (όπως αναλύεται παραπάνω). Η χώρα μας αναπτύσσει σειρά πρωτοβουλιών μέσω της εκπόνησης Ψηφισμάτων (όπως π.χ. το Ψήφισμα για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω του Αθλητισμού και του Ολυμπιακού Ιδεώδους, το Ψήφισμα για το Δικαίωμα στην Εργασία, το Ψήφισμα για τις επιπτώσεις της Νευροτεχνολογίας στα ανθρώπινα δικαιώματα), καθώς και της διοργάνωσης εκδηλώσεων στο περιθώριο των συνόδων του Συμβουλίου στη Γενεύη. Συνεργάζεται δε εποικοδομητικά και αποτελεσματικά με όλους τους εταίρους για την προώθηση θεμάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κοινού ενδιαφέροντος.
Τρίτη Επιτροπή Γενικής Συνέλευσης Ηνωμένων Εθνών: Η χώρα μας έχει ενεργό συμμετοχή στην Τρίτη Επιτροπή στη Νέα Υόρκη και πρωτοστατεί στην εκπόνηση και υιοθέτηση του Ψηφίσματος για την προστασία των Δημοσιογράφων και το ζήτημα της Ατιμωρησίας σε διεθνές επίπεδο. Το Ψήφισμα αυτό υπεβλήθη για πρώτη φορά το 2013 και, μεταξύ άλλων, ανακήρυσσε τη 2α Νοεμβρίου ως «Παγκόσμια Ημέρα για την Καταπολέμηση της Ατιμωρησίας για Εγκλήματα κατά Δημοσιογράφων». Συναφές Ψήφισμα υιοθετείται και σε επίπεδο Γενεύης. Παράλληλα, η Ελλάδα συμμετέχει στις «Ομάδες Φίλων για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων» που έχουν συγκροτηθεί στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης (Νέα Υόρκη), του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Γενεύη), της UNESCO (Παρίσι) και του ΟΑΣΕ (Βιέννη).
Πέραν του ανωτέρω πλαισίου (σε επίπεδο ΟΗΕ), η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά και σε άλλες, διακρατικές πλατφόρμες συνεργασίας όπως στη «Συμμαχία για την Ελευθερία του Τύπου» και στη «Συμμαχία για την Θρησκευτική Ελευθερία ή Πίστη», οι οποίες προάγουν θεματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα.