Κύριε Αντιπρόεδρε της Βουλής, κ. Υπουργέ, κ. Υφυπουργέ, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί προσκεκλημένοι από το εξωτερικό, φίλες και φίλοι,
Το αντικείμενο της συνάντησης αυτής είναι αφιερωμένο στις νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής και δημοκρατίας, στην ψηφιακή δημοκρατία, αλλά η αλήθεια είναι πως παρ’ ότι ζούμε σε ένα νέο προωθημένο τεχνολογικό περιβάλλον, όταν συζητούμε για δημοκρατία, στην πραγματικότητα συζητούμε πάντα για κάτι το θεμελιώδες, για κάτι το αρχαϊκό στον πυρήνα του, για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία που συνδέεται με το Κράτος Δικαίου και που έχει κυριαρχήσει ως μορφή οργάνωσης, πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών τους τελευταίους τρεις αιώνες. Το λέω αυτό, γιατί στη χώρα μας, αυτές τις μέρες ειδικά, η δημοκρατία αμύνεται, η δημοκρατία αγωνίζεται να αυτοπροστατευθεί με τις πρωτοβουλίες της ανεξάρτητης Δικαιοσύνης, η οποία λειτουργεί ως θεματοφύλακας και του κράτους δικαίου, αλλά και των κοινοβουλευτικών αντιπροσωπευτικών θεσμών. Και έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, αυτή την ιστορικότητα των θεσμών να την έχουμε πάντα στο μυαλό μας, όταν συζητούμε για την δημοκρατία, για νέες μορφές δημοκρατίας, όταν συζητούμε για τις σχέσεις δημοκρατίας και τεχνολογίας.
Δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση, ποτέ, να κυριαρχήσει στη σκέψη μας και να μας γοητεύσει η τεχνολογική διάσταση, όταν πάντα υπάρχει πρόβλημα υπόστασης και λειτουργίας των ίδιων των θεσμών. Η αντίληψη που λέει ότι έχουμε κατακτήσει ένα επίπεδο πέρα από το οποίο θα προχωράμε πάντα με ειρηνικό τρόπο, χωρίς ποτέ να αμφισβητηθούν οι κατακτήσεις που έχουν ήδη καταγραφεί, αυτή η αντίληψη είναι μια ανιστόρητη και επικίνδυνη αντίληψη. Εάν η δημοκρατική μας συνείδηση, τα αντανακλαστικά μας χαλαρώσουν, τότε πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος συμπεριφορών αντιδημοκρατικών, συμπεριφορών που θέτουν σε αμφισβήτηση τον ίδιο τον πυρήνα της κρατικής μας συμβίωσης. Πριν από μερικά χρόνια, συμπεριφορές βίαιες, συμπεριφορές αντιδημοκρατικές, αξιακές αμφισβητήσεις της δημοκρατίας θα ήταν αδιανόητες. Κι όμως, αυτό έχει προκύψει. Και δεν δέχομαι πως αυτό έχει προκύψει ,ως αυτόματο αποτέλεσμα της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, της μείωσης των εισοδημάτων και της ανεργίας. Έχω πει πάρα πολλές φορές ότι μετά τη μεγάλη κρίση του Μεσοπολέμου, μετά την οικονομική κρίση του 1929, στις ΗΠΑ έγινε η επιλογή του Ρούζβελτ και του New Deal, ενώ στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, έγινε η επιλογή αυταρχικών καθεστώτων, έγινε η επιλογή του ναζισμού, του φασισμού και τελικά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει, λοιπόν, πάρα πολύ μεγάλη σημασία να θυμόμαστε τα θεμελιώδη, τα βασικά, αυτά που συγκροτούν τον πυρήνα της Δημοκρατίας, ως έναν αναγκαίο ιστορικό πρόλογο για την εισαγωγή μας στον προβληματισμό της ψηφιακής δημοκρατίας. Όπως είπα και προηγουμένως, κυρίες και κύριοι, η Δημοκρατία όπως τη γνωρίζουμε από τον 19ο αιώνα και μετά, κυρίως από την εποχή των δύο μεγάλων επαναστάσεων που την συγκρότησαν, από την εποχή της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης, δεν είναι μια οποιαδήποτε δημοκρατία.
Είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ενισχυμένη με θεσμούς άμεσης ή καλύτερα ημι-άμεσης δημοκρατίας, με μία ποικιλία μορφών, αλλά πάντως είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Και η αλήθεια είναι πως αυτή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες υφίσταται ισχυρές πιέσεις, γιατί αμφισβητούνται τα τεκμήρια της αντιπροσωπευτικότητας, γιατί κάθε μέρα πρέπει να αποδεικνύεις πως έχεις μία εντολή και γιατί σίγουρα η εξέλιξη της τεχνολογίας θέτει σε αμφισβήτηση πάρα πολλά αυτονόητα, πάρα πολλές πρακτικές της παραδοσιακής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Εδώ και πολύ καιρό, υπό την επιστημονική μου ιδιότητα, μιλώ και εγώ για την λεγόμενη μετά-αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Για την ανάγκη να γίνει μια ισχυρή ανανέωση της νομιμοποιητικής βάσης των δημοκρατικών μας θεσμών. Να διασφαλίσουμε μεγαλύτερη συμμετοχή, να διασφαλίσουμε πως τα τεκμήρια της αντιπροσώπευσης της πολιτικής ισχύουν σε μια κοινωνία, η οποία αμφισβητεί τα πάντα και δεν εκφράζεται μέσα από τα κλασικά σχήματα αντιπροσώπευσης και σίγουρα η εξέλιξη της τεχνολογίας θέτει επί τάπητος όλα αυτά τα ζητήματα, γιατί μας επιβάλλει να δούμε με πιο ριζοσπαστικό τρόπο ορισμένα αυτονόητα της δημοκρατικής οργάνωσης της Πολιτείας.
Θα τα συζητήσετε απ' ότι έχω δει στο πρόγραμμα της σημερινής συνάντησης . Κάνω μερικές ενδεικτικές εισαγωγικές σκέψεις. Δημοκρατία, φυσικά, υπήρχε πριν από πολλές χρήσιμες τεχνολογικές εξελίξεις που απετέλεσαν μια τομή. Θα έλεγα, για να πιάσω την ιστορία από σχετικά πρόσφατα, πως Δημοκρατία λειτουργούσε, με τους ίδιους λίγο- πολύ συνταγματικούς θεσμούς στον Δυτικό κόσμο, και πριν και μετά την τηλεοπτική εποχή. Δεν υπάρχει όμως καμία αμφιβολία, πως η εισαγωγή της τηλεόρασης, των ηλεκτρονικών ΜΜΕ, άλλαξε ριζικά τις πολιτικές συμπεριφορές, άλλαξε ριζικά τη σχέση αντιπροσώπευσης, άλλαξε ριζικά τις προϋποθέσεις της πολιτικής νομιμοποίησης. Ουσιαστικά, μιλάμε για μια τομή στην ιστορία των δημοκρατικών και αντιπροσωπευτικών θεσμών. Αν αυτό ίσχυσε με την τηλεόραση, κατά μείζονα λόγο ισχύει μέσα από την εκρηκτική σύζευξη των τεχνολογιών, της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών, μέσα από την ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας.
Στην πραγματικότητα, αλλάζουν οι προϋποθέσεις της πολιτικής έκφρασης, της συμμετοχής, αλλάζουν οι προϋποθέσεις του δημοσίου χώρου. Η Δημοκρατία οργανώνει τον δημόσιο χώρο ιστορικά, με διάφορους τρόπους. Μπορεί στις αρχαϊκές μορφές δημοκρατίας, ο δημόσιος χώρος να ήταν η Αγορά, ένας μικρός χώρος, να ήταν η Πνύκα. Στη συνέχεια ο δημόσιος χώρος γίνεται ένας χώρος μεσαιωνικός, στη συνέχεια ο δημόσιος χώρος γίνεται ένας χώρος της νεωτερικότητας, αλλά πάντως συμβατικός, και από ένα σημείο και μετά γίνεται ένας δημόσιος χώρος, ο οποίος αποκτά τηλεοπτικά χαρακτηριστικά και μετά αποκτά χαρακτηριστικά συνδεδεμένα με τον κυβερνοχώρο.
Δεν μας απασχολεί όμως, φαντάζομαι, σήμερα το πρόβλημα της δημοκρατίας στον κυβερνοχώρο, δηλαδή δεν μας απασχολεί το πρόβλημα της κοσμοπολίτικης δημοκρατίας, η οποία υπερβαίνει τα εθνικά κράτη ή περιφερειακές οντότητες, όπως είναι π.χ. η ΕΕ. Μας απασχολούν μορφές ψηφιακής δημοκρατίας σε σχέση με το εθνικό κράτος, όσο αυτό υπάρχει, αντέχει, είναι κυρίαρχο, με πάρα πολλούς περιορισμούς και μας απασχολεί η ψηφιακή δημοκρατία μέσα σε οντότητες, όπως η ΕΕ, που πάσχουν από ένα προφανές έλλειμμα δημοκρατίας, αλλά πάντως είναι δημοκρατικά οργανωμένες, συγκροτημένες πολιτικές οντότητες, θεσμικές οντότητες, γιατί φυσικά έχουν άμεση σχέση με αυτό που λέγεται εθνικό κράτος, έστω και αν το αναγκάζουν να περιοριστεί, γιατί δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το κράτος, όπως το ξέρουμε και διεθνοποιείται και ιδιωτικοποιείται και σε πολύ μεγάλο βαθμό αποπολιτικοποιείται μέσα στις διεθνείς εξελίξεις.
Άρα, μιλάμε για μια ψηφιακή δημοκρατία, η οποία στην πραγματικότητα είναι η συνάντηση των παραδοσιακών συνταγματικών θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατία, όπως αυτοί έχουν εξελιχθεί από τον 18ο έως τον 20ο αιώνα με τις προκλήσεις της τεχνολογίας, δηλαδή με μια άλλη κατάσταση σε σχέση με τη συγκρότηση και λειτουργία του δημοσίου χώρου. Γιατί ο δημόσιος χώρος δεν συγκροτείται πια συμβατικά, στους δρόμους, στις πλατείες, στον διάλογο μέσα από τα έντυπα, μέσα από τις μεγάλες συγκεντρώσεις, αλλά συγκροτείται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό, θα έλεγα κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, μέσα από τη λειτουργία της κοινωνίας της πληροφορίας, μέσα από τη λειτουργία των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας.
Άρα, αναμφίβολα, η τεχνικές προϋποθέσεις, ο τρόπος, με τον όποιο ορίζεται και λειτούργει ο δημόσιος χώρος, επηρεάζει τον τρόπο, με τον όποιο λειτουργούν οι θεσμοί, οι οποίοι είναι μεν συμβατικοί στην περιγραφή τους τη συνταγματική, αλλά πρέπει να προσαρμοστούν απέναντι σε πολύ ισχυρές τεχνολογικές προκλήσεις. Αυτό, όμως δεν αφορά μόνο τη δημοκρατία, αφορά και το κράτος δικαίου. Αφορά την έννομη τάξη συνολικά. Αφορά το στάτους των δικαιωμάτων, γιατί αυτός ο νέος δημόσιος χώρος, ο οποίος είναι από τη φύση του ένας χώρος διεθνής, ένας χώρος κοσμοπολίτικος, ένας χώρος αποσυνδεδεμένος από το εθνικό κράτος, ακόμη και από μεγάλες περιφερειακές οντότητες, όπως είναι η ΕΕ, είναι ένας χώρος που δεν υπόκειται στην πραγματικότητα σε κανόνες διακυβέρνησης, δεν λειτουργούν τέτοιοι κανόνες μέσα στον κυβερνοχώρο, άρα πάλι κάνουμε μια αφαίρεση.
Στην πραγματικότητα, προσπαθούμε να ισορροπήσουμε ανάμεσα σε κάτι που είναι πάρα πολύ συμβατικό, παλιό, γνωστό από τον 18ο αιώνα επίσης, όσο και αν έχει εξελιχθεί, τα χαρακτηριστικά του είναι λίγο-πολύ τα ίδια, με μια τεχνολογική πρόκληση, η οποία ενώ έχει χαρακτηριστικά, τα οποία είναι απολύτως κοσμοπολίτικα και μη συνδεόμενα με το εθνικό κράτος και τους εθνικούς δημοκρατικούς αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και το εθνικό κράτος δικαίου, εντούτοις επηρεάζεται πάρα πολύ από αυτό, γιατί χρησιμοποιείται για τις ανάγκες του. Όλα, όπως αντιλαμβάνεστε είναι εξαιρετικά ρευστά και αβέβαια και πρέπει να δούμε πως αυτό μπορεί να λειτουργήσει. Εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα στον πυρήνα του και όχι ως ένα πρόβλημα τεχνικής και απλώς εισαγωγής νέων μεθόδων για την πολιτική συμμετοχή, την έκφραση, τη διαβούλευση, την διαφάνεια, αλλά αν θέλουμε να δούμε πως αλλάζει στον πυρήνα της η πολιτική διαδικασία. Πως αλλάζουν συμπεριφορές, πως αλλάζουν η μεγάλες έννοιες. Η έννοια της κυριαρχίας, η έννοια της συμμετοχής, η έννοια της αντιπροσώπευσης, η έννοια της νομιμοποίησης. Γιατί φυσικά, η ψηφιακή δημοκρατία τελικά προσπαθεί να αντιμετωπίσει μια κοινωνία η οποία είναι ψηφιακή, μια κοινωνία η οποία αποκτά την αυτοσυνειδησία της με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο.
Αυτά είναι προβλήματα που απασχολούν όλα τα πολίτικα συστήματα, απασχολούν την επιστήμη, απασχολούν τον πολιτικό διάλογο, απασχολούν τα κράτη τα οποία ανασυγκροτούνται συνταγματικά μέσα από συνεχείς αλλαγές στους θεσμούς τους, απασχολούν την ΕΕ, απασχολούν στην πραγματικότητα την παγκόσμια οικονομική και πολιτική διακυβέρνηση, η οποία είναι ελλιπέστατη και η οποία δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και τις προκλήσεις της εποχής μας.
Υπάρχει, φυσικά, και η άλλη προσέγγιση. Υπάρχει η προσέγγιση που λέει ότι οι θεσμοί είναι ίδιοι και απαράλλακτοι, ότι τελικά μπορούμε να αποδεχτούμε τους θεσμούς αυτούς, αρκεί να σεβόμαστε διαφορετικούς τρόπους έκφρασης της κοινωνίας, η οποία λειτουργεί ταυτόχρονα, ως κοινωνία των πολιτών και ως κοινωνία πολιτική. Ότι εντάξει, δεν αλλάζει τίποτα, μπορείς να έχεις το Κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα, όλα αυτά πρέπει να λειτουργούν με έναν τρόπο πολύ πιο φιλικό και εξοικειωμένο με τις μεθόδους και τις τεχνικές της κοινωνίας της πληροφορίας. Μπορεί να πρέπει να χρησιμοποιήσεις νέες τεχνικές έκφρασης, να πρέπει να χρησιμοποιήσεις νέες τεχνικές προσέγγισης του πολίτη και επιρροής της πολίτικης του συμπεριφοράς, αλλά τελικά δεν αλλάζει τίποτα στην ουσία των θεσμών. Όλα λειτουργούν όπως τα ξέραμε. Είναι η ίδια παλιά αντιπροσωπευτική δημοκρατία, είναι το κράτος δικαίου, όπως το ξέραμε με τα παραδοσιακά του δικαιώματα και αυτό το οποίο μπορούμε να κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε τεχνικές δυνατότητες, οι οποίες προσφέρονται για να κάνουμε διαβουλεύσεις, για να κάνουμε ιντερνετικά δημοψηφίσματα, για να θεσπίσουμε ορισμένες πρόσθετες εγγυήσεις διαφάνειας, επειδή όλα αναρτώνται στο διαδίκτυο και είναι προσιτά, για να μπορείς να διαχύσεις την πληροφορία και να είναι προσιτά στον οποιοδήποτε, άρα να έχεις μια γνώση, μια πληροφορία. μια δυνατότητα επεξεργασίας και διασταύρωσης, η οποία είναι πάρα πολύ ισχυρή και πάρα πολύ προκλητική και προωθημένη.
Είναι κι αυτή μια προσέγγιση, η οποία είναι απολύτως σεβαστή. Ίσως να κυριαρχεί στον δημόσιο λόγο, αλλά νομίζω ότι αφήνει έξω τον προβληματισμό της, τον πυρήνα, την ουσία του φαινομένου. Γιατί η ουσία του φαινομένου είναι, κατά τη γνώμη μου, η βαθύτερη αμφισβήτηση των παραδοχών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η βαθύτερη αμφισβήτηση της πολιτικής ως τέτοιας, η βαθύτερη αμφισβήτηση των θεσμών του Κράτους Δικαίου. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, που πρέπει να συζητήσουμε και να συμβιβάσουμε ή να δεχθούμε, ότι οι αντινομίες του είναι αξεπέραστες, γιατί όπως ακριβώς υπάρχει πρόβλημα ψηφιακής δημοκρατίας έτσι υπάρχει και πρόβλημα ψηφιακού κράτους δικαίου, ασχολούμαστε με τεχνικές οι οποίες από τη φύση τους θέτουν πολύ σοβαρά προβλήματα οι ιδέες σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θέτουν πολύ σοβαρά προβλήματα σεβασμού μιας νομιμότητας, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει στον ψηφιακό χώρο και βεβαίως όλα αυτά δημιουργούν ένα πολύ μεγάλο πεδίο αντιπαραθέσεων, ζυμώσεων, αλλαγών που πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε. Όσο περνά ο καιρός αυτό γίνεται ένα κεντρικό αίτημα και σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό και σε γενικό παγκόσμιο επίπεδο.
Στο Σύνταγμα του 2001, όπως αναθεωρήθηκε στην Ελλάδα προβλέπεται ρητά, όπως θα ξέρετε το δικαίωμα πρόσβασης στην κοινωνία της πληροφορίας. Ο ελληνικός Συνταγματικός Νομοθέτης προηγήθηκε από την άποψη αυτή ακόμα και των συστάσεων του ΟΗΕ, σε σχέση με το δικαίωμα πρόσβασης στην κοινωνία της πληροφορίας. Από την άλλη μεριά η ψηφιακή δημοκρατία , δηλαδή η χρήση των νέων τεχνολογιών προκειμένου να ενισχύεις τη δυνατότητα πολιτικής συμμετοχής και έκφρασης, δημιουργούν εκ γενετής ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα ισότητας γιατί υπάρχουν ηλικίες που δεν μπορούν και γενιές που μπορούν και μάλιστα μπορούν και με το παραπάνω. Υπάρχουν κοινωνικά στρώματα ή ηλικιακές κατηγορίες ψηφιακά αναλφάβητες και υπάρχουν και στρώματα ή ηλικίες, οι οποίες είναι ιδιαιτέρα δραστήριες ψηφιακά και έχουν μια υπερεκπροσώπηση στο νέο αυτό δημόσιο χώρο. Όπως ακριβώς υπήρχαν ανισότητες στο παραδοσιακό, στον συμβατικό δημόσιο χώρο, έτσι υπάρχουν ακόμα πιο έντονες ανισότητες μέσα στο νέο ψηφιακό δημόσιο χώρο και πρέπει ξεκινώντας κανείς από την αρχή να προστατεύσει την ισότητα στην πρόσβαση και στην έκφραση της συμμετοχής προκειμένου να διαφυλαχθούν τα στοιχειώδη, τα βασικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας που είναι πάντα η ελευθερία και η ισότητα. Πρέπει να έχεις δικαίωμα και ίση δυνατότητα πρόσβασης, αλλά φυσικά πάντα η πολιτική επιρροή έχει εξ’ ορισμού στοιχεία ανισότητας, γιατί κάποιος επηρεάζει περισσότερο από κάποιον άλλον, είναι πιο ικανός, κάποιος άλλος είναι πιο ευεπίφορος στην επιρροή, άρα πάντα θα υπάρχει αυτή η ανοιχτή ζύμωση, η οποία στο νέο δημόσιο χώρο , στον ψηφιακό δημόσιο χώρο γίνεται ακόμα πιο κραυγαλέα και πρέπει να μας απασχολήσει πάρα πολύ έντονα.
Επίσης, είναι προφανές ότι η ψηφιακή δημοκρατία θέτει πάντα πρόκληση της άμεσης ή της λεγόμενης ημι-άμεσης δημοκρατίας. Όταν ο καθένας μπορεί να εκφραστεί απέναντι σε συγκεκριμένα ερωτήματα και είναι τεχνικά εύκολο να διοργανώνεις καθημερινά πληθώρα ειδικών τοπικών δημοψηφισμάτων, εντός και εκτός εισαγωγικών, δημιουργείται ένα πρόβλημα νομιμοποίησης των αντιπροσωπευτικών θεσμών, νομιμοποίησης των κομμάτων που εκφράζονται στο όνομα κοινωνικών ομάδων, κατηγοριών πολιτών, στο όνομα των αντιπροσωπευτικών κοινοβουλευτικών θεσμών. Γιατί απέναντι στην δραστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπως εξελίσσεται και αγωνίζεται να εξελιχθεί αιώνες τώρα και κάθε λίγο και λιγάκι εξελίσσεται και προσαρμόζεται μέσα από την αμφισβήτηση της, αντιτάσσεται προφανώς σε άλλες μορφές δημοκρατίας. Δεν περιμέναμε την έκρηξη των τεχνολογιών της πληροφοριακής επικοινωνίας για να δούμε το πρόβλημα των σχέσεων κοινοβουλευτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ΜΜΕ. Η στιγμιαία δημοκρατία της τηλεόρασης, των εκπομπών λόγου, των δελτίων ειδήσεων είναι μια αντίπαλη θεσμικά, αντίπαλη εντός εισαγωγικών κατάσταση, σε σχέση με την κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Η δημοκρατία των δημοσκοπήσεων, η προκαταλαμβάνουσα δημοκρατία των δημοσκοπήσεων που επηρεάζει τις πολιτικές συμπεριφορές δεν περίμενε την έκρηξη της κοινωνίας της πληροφορίας και είναι ένα παρά πολύ παλιό φαινόμενο. Η μονοθεματική δημοκρατία των Μ.Κ.Ο., που μιλάει στο όνομα της οικολογίας ή στο όνομα της διαφάνειας ή στο όνομα της προστασίας μιας συγκεκριμένης κοινωνικής κατηγορίας, όπως είναι π.χ. οι πολύτεκνοι, με έναν λόγο που είναι πολύ πιο ισχυρός, πολύ πιο οργανωμένος και πιεστικός απ’ ότι οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα ή από οποιανδήποτε δημοκρατικό θεσμό, είναι και αυτή μια γνωστή μορφή δημοκρατίας. Και τώρα φυσικά έχεις μια ψηφιακή δημοκρατία, μια δημοκρατία του διαδικτύου η οποία έχει χαρακτηριστικά που είναι αντιφατικά, γιατί είναι μια μορφή πολιτικής συμμετοχής που δεν ξέρει ο καθένας που τη χρησιμοποιεί αν είναι ιδιωτική ή δημόσια, ατομική ή συλλογική. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση, γιατί ο καθένας που μετέχει σε αυτόν τον δημόσιο λόγο, τον δημόσιο διάλογο, τη δημόσια ζύμωση μέσα στο νέο ψηφιακό δημόσιο χώρο, λειτουργεί ατομικά, αλλά ταυτόχρονα ενώνεται ανά πάσα στιγμή, δικτυώνεται σε συλλογικές δράσεις. Το ατομικό και το συλλογικό είναι αδιευκρίνιστα, εναλλάσσονται ανά πάσα στιγμή. Εκφράζεται προσωπικά, στην πραγματικότητα εξομολογητικά, γιατί μπορεί να έχει το blog του, μπορεί αν έχει τη δικό του τοίχο στο Facebook ή το δικό του site και ταυτόχρονα εκφράζεται με έναν απολύτως δημόσιο λόγο, όχι μόνο εθνικά ή ευρωπαϊκά, αλλά οικουμενικά δημόσιο τρόπο. Έτσι αμφισβητούνται και αλλάζουν οι θεμελιώδεις διακρίσεις, δηλαδή η διάκριση ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, το ατομικό και το συλλογικό. Είναι μια διάκριση που πρέπει να την ξαναδούμε με τελείως διαφορετικό τρόπο.
Φυσικά όταν έχεις αυτό τον χώρο, όταν έχεις αυτές τις δυνατότητες έκφρασης και συμμετοχής, πώς μπορούν να αντέξουν οι θεσμοί οι οποίοι είναι δομημένοι πάνω σε άλλες παλιότερες τεχνολογικές παραδοχές. Όλοι οι θεσμοί. Ποιες παραδοχές; Ποιο είναι το κοινό στοιχείο του κόμματος, του κοινοβουλίου που είναι οι βασικές συνιστώσες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Ακόμα και όταν λειτουργούν θεσμοί άμεσης δημοκρατία, όπως το δημοψήφισμα σε όσες χώρες ενεργοποιούν τους θεσμούς αυτούς, τα κόμματα είναι αυτά που επηρεάζουν τις πολιτικές επιλογές έστω μέσω δημοψηφίσματος. Εδώ έχεις αμφισβήτηση των μορφών συλλογικότητας και βεβαίως ακόμα και όταν μορφές πολιτικής οργάνωσης, νέα κόμματα ή νέες ομάδες πίεσης ξεπηδούν μέσα από την πρωτοβουλία του διαδικτύου, εμφανίζονται διαδικτυακά επειδή δελεάζουν συνομιλητές, οι οποίοι δικτυώνονται και πάλι όταν μέσα από το διαδίκτυο ξεπηδά κάτι το επιχειρεί να λειτουργήσει στον συμβατικό κόσμο των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, δοκιμάζεται. Πολύ συχνά δεν αντέχει. Άρα υπάρχει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα συμφιλίωσης αυτών των δυο διαφορετικών κόσμων. Στη πραγματικότητα υπάρχει αυτή τη στιγμή μια ασάφεια, η οποία μπορεί να είναι εξαιρετικά ευεργετική. Πρέπει να δούμε πώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει.
Φυσικά μπορούμε να αρκεστούμε -και θα κλείσω με αυτό, δε θα σας κουράσω περισσότερο- σε μια πιο μετριοπαθή και συμβατική προσέγγιση. Θα δούμε πώς μπορούμε να οργανώσουμε μορφές ψηφιακής διαβούλευσης, να δούμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το διαδίκτυο για λόγους διαφάνειας, να δούμε πώς μπορούμε να οργανώσουμε συζητήσεις και διαβουλεύσεις και ζυμώσεις μέσα στον χώρο αυτό, απεξαρτημένοι από τα κλασσικά μέσα ενημέρωσης, χρησιμοποιώντας νέους τρόπους έκφρασης της κοινωνίας των πολιτών. Φυσικά μπορούμε να δούμε νέες μορφές διερεύνησης της κοινής γνώμης και των πολιτικών συμπεριφορών μέσα από τη λειτουργία του διαδικτύου. Τη δέχομαι αυτή την προσέγγιση, είναι μια προσέγγιση η οποία μας ηρεμεί, μας επιτρέπει να είμαστε πιο κοντά σε αυτά που ξέρουμε και είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα, αλλά δεν είναι αυτό που συντελείται στην κοινωνία, δεν είναι αυτό που συντελείται και σε εθνικό και σε κοσμοπολίτικο επίπεδο. Άρα, θα μου επιτρέψετε, τροφοδοτώντας τη συζήτηση και χαιρετίζοντας τη συνάντηση, να σας καλέσω να σκεφτείτε σε όλα αυτά τα επίπεδα, στα οποία πρέπει να εξελιχθεί ο προβληματισμός μας. Μην αρκεστείτε σε ένα συμβατικό επίπεδο που κυριαρχείται από τις δυνατότητες και την ισχύ μιας τεχνολογίας, την οποία πολλοί τη χειρίζονται πια, είναι διαδεδομένη, είναι εύκολη, είναι φιλική, είναι δημοφιλής και λαϊκή αλλά πίσω από αυτό κρύβεται κάτι άλλο. Κρύβεται στην πραγματικότητα ένας διαφορετικός τρόπος διαστρωμάτωσης της πολιτικής κοινωνίας. Ένας διαφορετικός τρόπος μετασχηματισμού της κοινωνίας των πολιτών σε πολιτική κοινωνία. Γιατί αυτό είναι πάντα το μεγάλο ζητούμενο της δημοκρατίας.
Είναι η κοινωνία των πολιτών να μπορεί να μετασχηματίζεται σε πολιτική κοινωνία. Να μην αρκείται στην έκφραση μιας πίεσης αλλά να μετατρέπει την πίεση αυτή σε μια οργανωμένη πολιτική πρόταση, η οποία ασχολείται με πραγματικά προβλήματα πραγματικών ανθρώπων τα οποία είναι θεμελιώδη. Δηλαδή, η διαχείριση μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης, η διαχείρισης μιας μεγάλης δημοσιονομικής κρίσης, η διαχείριση ζητημάτων που συνδέονται στην πραγματικότητα με την υπόσταση την ευρωζώνης, η διαχείριση ζητημάτων που συνδέονται με τη δημοσιονομική ισορροπία, με το μέλλον του κοινού μας νομίσματος, με τις προοπτικές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Γίνεται διαφορετικά όταν γίνεται με τις μεθόδους της κοινωνίας της πληροφορίας; Και μέσα σε ένα περιβάλλον ψηφιακής δημοκρατίας; Και διαφορετικά με συμβατικές μεθόδους; Ο συσχετισμός δυνάμεων, μεταξύ των κυβερνήσεων, μεταξύ των κρατών που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή στην ευρωζώνη, στην ΕΕ, θα είναι διαφορετικός εάν όλοι αποδεχτούμε τις τεχνικές και τις μεθόδους της ψηφιακής δημοκρατίας.
Αυτό θα μας λύσει με διαφορετικό τρόπο ένα πρόβλημα ευρωπαϊκής στρατηγικής και φυσιογνωμίας. Θα είναι η Ευρώπη διαφορετική, θα είναι μια Ευρώπη πιο προοδευτική, θα είναι διαφορετική η αντίληψη μας για το τί σημαίνει ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος ή ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης; Μπορεί, ενδεχομένως, αλλά είμαι εξαιρετικά επιφυλακτικός γιατί ενώ βρισκόμαστε μέσα στην πλήρη ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας, ενώ όλος ο κόσμος κινείται στους ρυθμούς του κυβερνοχώρου και της κοινωνίας της πληροφορίας, στα θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν τη ζωή των κοινωνιών την οικονομική πολιτική, την κοινωνική πολιτική, το αναπτυξιακό μοντέλο, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις τίθενται με έναν καταθλιπτικά συμβατικό τρόπο. Άρα μπορεί να είναι κάποιες μορφές έκφρασης οργάνωσης και δράσης γοητευτικές, καινούριες, “trendy”, αλλά πάντοτε υπάρχει ένας πυρήνας ο οποίος είναι εξαιρετικά σκληρός και απαιτεί απαντήσεις επί της ουσίας. Η ψηφιακή δημοκρατία δε θα μας μεταφέρει από τα προβλήματα ουσίας, στα προβλήματα της μορφής του ύφους της τεχνικής.
Δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τα ουσιώδη αυτά υπαρξιακά προβλήματα συζητώντας για τεχνικές και μεθόδους. Θα χρησιμοποιήσουμε τις τεχνικές και τις μεθόδους, αλλά θα μείνουμε πάντοτε αντιμέτωποι με τα μεγάλα προβλήματα της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, της ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής, της κοινωνικής αλληλεγγύης, που είναι τα προβλήματα που ταλανίζουν τον πραγματικό άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να έχει μια πολύ έντονη ψηφιακή διάσταση, για όποιον λειτουργεί μέσα στο διαδίκτυο και πολύ συχνά υπό την ανωνυμία του διαδικτύου, αλλά δεν παύει να είναι και ένας άνθρωπος του πραγματικού χώρου. Άρα, όλα αυτά είμαι βέβαιος, ότι θα τα συζητήσετε στα στρογγυλά τραπέζια που οργανώνετε, με τον πιο αποδοτικό τρόπο. Θα μου επιτρέψετε και υπό την ιδιότητα του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, αλλά υπό την ιδιότητα μου του ασχολουμένου με τους θεσμούς και τη δημοκρατία επαγγελματικά και επιστημονικά, να σας ευχαριστήσω για την παρουσίαση και να σας συγχαρώ για την προσπάθεια σας.
Ευχαριστώ πολύ.
2 Οκτωβρίου, 2013