Παρατίθεται ο εναρκτήριος χαιρετισμός που απηύθυνε ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών, Ευάγγελος Βενιζέλος, στο Athens Forum 2014: Η Δημοκρατία υπό πίεση, σήμερα, Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου, στο Μουσείο της Ακρόπολης:
«Ευχαριστώ τους οργανωτές για την πρόσκληση και κυρίως για την ιδέα να οργανώσουν ένα συνέδριο γύρω από το θεμελιώδες ζήτημα της Δημοκρατίας που συνιστά τον κοινό παρονομαστή όλων σχεδόν των διεθνών κρίσεων που ζούμε την εποχή αυτή. Τους συγχαίρω για την πρωτοβουλία τους να οργανώσουν αυτή τη συνάντηση εδώ, στην Αθήνα, προφανώς ως πατρίδα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Χαίρομαι, λοιπόν, που σας υποδέχομαι στο φωτεινό νέο Μουσείο της Ακρόπολης, κάτω από τον Ιερό Βράχο, πολύ κοντά στην Πνύκα και απέναντι από το θέατρο του Διονύσου.
Η σύγχρονη, όμως, Δημοκρατία δεν είναι η άμεση Δημοκρατία της Εκκλησίας του Δήμου στην Αρχαία Αθήνα, αλλά η αντιπροσωπευτική συνταγματική Δημοκρατία που ολοκληρώθηκε ως σύλληψη και ως θεσμικό οικοδόμημα τους τελευταίους δύο αιώνες και εμπνέεται κυρίως από τις δύο μεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα, την αμερικανική και τη γαλλική.
Μιλώντας συνεπώς σήμερα για Δημοκρατία δεν αναφερόμαστε μόνο σε ένα βασικό θεσμικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τις ελεύθερες περιοδικές εκλογές για την ανάδειξη των πολιτικών οργάνων του κράτους, την ελεύθερη ύπαρξη λειτουργία πολιτικών κομμάτων αλλά και ένα ευρύ σύστημα δικαιωμάτων και εγγυήσεων που συγκροτούν το κράτος δικαίου. Η σύγχρονη Δημοκρατία είναι, συνεπώς, η φιλελεύθερη Δημοκρατία που αναπτύχθηκε ιστορικά και ολοκληρώθηκε στο χώρο της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.
Αυτή όμως η Δημοκρατία, που έχει πλέον ένα λίγο πολύ αυτονόητο θεσμικό και ιδεολογικό περιεχόμενο, απέκτησε σταδιακά -ιδίως μετά το Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ίδρυση του ΟΗΕ- οικουμενικά χαρακτηριστικά, καθώς συνδέθηκε με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αρχής γενομένης από το ίδιο το δικαίωμα στη ζωή. Η Δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι συνεπώς δύο αδιαίρετες όψεις του ίδιου νομίσματος. Αυτό ενισχύθηκε έντονα ως διεθνής παραδοχή μετά τη πτώση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, πολύ πρόσφατα, μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Αυτή η ιδεώδης όμως περιγραφή απέχει πολύ από την παγκόσμια πραγματικότητα που εμφανίζει τη Δημοκρατία υπό πίεση και αμφισβήτηση τόσο στο Δυτικό κόσμο ως ιστορική κοιτίδα της σύγχρονης Δημοκρατίας, όσο και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Περιοχές που αποδέχονται την έννοια και την αξία της Δημοκρατίας, αλλά έχουν για ιστορικούς λόγους μικρότερη πολιτιστική σχέση με τη σύγχρονη φιλελεύθερη δυτικού τύπου Δημοκρατία, με τη Δημοκρατία όπως τη θεωρούμε αυτονόητη στο χώρο π.χ. της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο δυτικό χώρο η φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική Δημοκρατία υφίσταται την ισχυρή πίεση της οικονομικής κρίσης, της κρίσης του μοντέλου της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, της ανεργίας, της μείωσης των ευκαιριών, της αμφισβήτησης της κοινωνικής συνοχής και του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.
Πολύ συχνά η οικονομική και κοινωνική πίεση μετατρέπεται σε κρίση πολιτικής συμμετοχής και αντιπροσώπευσης. Σε κρίση νομιμοποίησης των πολιτικών κομμάτων και των κυβερνήσεων. Η κρίση αυτή βαίνει παράλληλα με την κρίση της κυριαρχίας του εθνικού κράτους, που καθίσταται αιχμάλωτο των αγορών, χωρίς οι λειτουργίες του να αντικαθίστανται από ανάλογα βήματα προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Το δημοκρατικό και πολιτικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει αντίστοιχο έλλειμμα στο επίπεδο των κρατών μελών. Η άνοδος της ακροδεξιάς, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και η εμφάνιση διαφόρων μορφών πολιτικής και κοινωνικής βίας είναι ίσως η πιο εμφανής όψη της πίεσης που υφίσταται η δυτική Δημοκρατία στο σπίτι της.
Το μεγάλο θεσμικό και ηθικό δίλημμα που τίθεται είναι η δυνατότητα των εχθρών της Δημοκρατίας να αξιοποιούν τα δημοκρατικά δικαιώματα, τους δημοκρατικούς θεσμούς, τις δημοκρατικές διαδικασίες. Η Ευρώπη δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ τον τρόπο με τον οποίο ο ευρωπαϊκός ναζισμός και φασισμός της περιόδου του μεσοπολέμου έκαναν οργανωμένη κατάχρηση των δημοκρατικών και κοινοβουλευτικών διαδικασιών για να καταλάβουν την εξουσία και να καταλύσουν τη δημοκρατία.
Το κρισιμότερο όμως είναι να δοθούν δημοκρατικές/πολιτικές απαντήσεις στα αιτία της οικονομικής κοινωνικής πίεσης που υφίσταται η δυτική δημοκρατία στον τόπο της. Αυτό αφορά την ανάγκη για πολιτικές που διασφαλίζουν την απασχόληση, την αξιοπρέπεια, την ευημερία όλων των πολιτών. Την ανάγκη για πολιτικές που μειώνουν τις ανισότητες, επανορθώνουν αδικίες, διασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή.
Ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει τη δημοσιονομική και χρηματοοικονομική κρίση σε πολλά κράτη μέλη της τα τελευταία επτά χρόνια, ενώ κοστίζει πολλά χρήματα, δεν δίνει απαντήσεις στις παραπάνω υπαρξιακές ανάγκες.
Αυτό συμβαίνει γιατί κυριαρχούν στερεότυπα που λαμβάνουν υπόψη δημοσιονομικά και μακροοικονομικά μοντέλα, αλλά όχι τις αντοχές των κοινωνιών και τις πολιτικές συμπεριφορές που συχνά τείνουν στην αμφισβήτηση των δημοκρατικών αξιών. Η διόγκωση του ευρωσκεπτικισμού και της ακροδεξιάς απαιτεί πιο ολοκληρωμένες και συνθέτες προσεγγίσεις από τις κυβερνήσεις εκείνων των χωρών που έχουν, εκ των πραγμάτων, αυξημένη ευθύνη για την πορεία της Ευρώπης. Χρειάζεται μεγαλύτερη ιστορική μνήμη και μεγαλύτερη ιστορική ευφυΐα στο όνομα των αξιών της Ευρώπης με πρώτη τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Από την άλλη μεριά κυρίως στη νότια αλλά ακόμη και στην ανατολική γειτονία της Ευρωπαϊκής Ένωσης -μέσα στους κόλπους του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ο.Α.Σ.Ε.- βλέπουμε να τίθεται εκ των πραγμάτων ένα κρίσιμο δίλημμα που αφορά την οικουμενικότητα της φιλελεύθερης Δημοκρατίας.
Η «Αραβική Άνοιξη» και η μετεξέλιξή της, που τη ζούμε τώρα στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη, με την ανάδειξη του I.S.I.L. και τη μετεξέλιξη των τρομοκρατικών οργανώσεων, την αποσάρθρωση κρατών, την αμφισβήτηση των υφιστάμενων συνόρων αναδεικνύει μια προφανή σειρά προτεραιοτήτων: για να έχεις δημοκρατία πρέπει να έχεις συγκροτημένο κράτος και στοιχειώδεις εγγυήσεις εσωτερικής και εξωτερικής ασφαλείας. Επιπλέον, για να έχεις Δημοκρατία και ασφάλεια πρέπει να συνυπολογίσεις πολύ προσεκτικά και επί του πεδίου όλες τις παραμέτρους των θρησκευτικών και εθνοτικών ταυτοτήτων.
Η οικουμενικότητα της Δημοκρατίας και η επιτακτικότητα του αιτήματος για ασφάλεια δεν μπορεί να αγνοεί την ποικιλία και την πολυπλοκότητα αυτών των παραμέτρων. Αλλιώς το μείγμα γίνεται εκρηκτικό και ο φαύλος κύκλος δεν σπάει.
Η κρατικότητα είναι συνεπώς συστατικό στοιχείο της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η εμφάνιση "υποκρατικών οντοτήτων" που ελέγχουν περιοχές, που συνδέονται με την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα κ.ο.κ., θέτει σε αμφισβήτηση όχι μόνο την κυριαρχία του κράτους αλλά και τις προοπτικές εφαρμογής δημοκρατικών λύσεων.
Το ζήτημα της ασφάλειας αφορά άλλωστε σε μεγάλο βαθμό τον ίδιο το δυτικό κόσμο, με την έννοια πρωτίστως της εσωτερικής ασφαλείας και της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και άλλων μορφών οργανωμένου εγκλήματος.
Άλλωστε οι λόγοι παγκόσμιας ισορροπίας και σταθερότητας έχουν ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπως η νοτιοανατολική Ασία, ώστε να διευκολυνθεί η διαδικασία εκσυγχρονισμού και μετάβασης σε χώρες με καταλυτικό μέγεθος, όπως η Κίνα, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία και μετέχει ως μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Την περίοδο αυτή ζούμε λοιπόν μια ασυνήθιστη πυκνότητα κρίσεων. Όταν έχεις τόσες κρίσεις που θέτουν ζήτημα ασφαλείας δεν αρκεί να αντιδράς αποσπασματικά.
Οφείλεις να δεις τη συνολική εικόνα. Χρειάζεται μια ενιαία στρατηγική που συνεκτιμά όλα τα ανοικτά μέτωπα και αναδεικνύει προτεραιότητες σε σχέση με κινδύνους. Άρα σε σχέση με τους αντιπάλους και τους δυνητικούς συμμάχους που δεν είναι αναγκαστικά ούτε φίλοι ούτε ομοϊδεάτες.
Με αυτή τη στρατηγική θεώρηση αυξάνονται οι πιθανότητες να επιτευχθούν πραγματικά και σε βάθος οι επιδιώξεις σε σχέση τόσο με το αίτημα για ασφάλεια όσο και με το αίτημα για δημοκρατία».
15 Σεπτεμβρίου, 2014