Σας ευχαριστώ πάρα πολύ κύριε καθηγητά, πρωτίστως για το γεγονός ότι έχω τη μοναδική ευκαιρία να βρίσκομαι ανάμεσα σε νέους ανθρώπους, νεότερους συναδέλφους και ιδίως φοιτητές, οι οποίοι αυτονοήτως μου έχουν λείψει με την τωρινή ιδιότητα. Και πάντοτε είναι το πιο αναζωογονητικό κομμάτι να βρίσκεσαι ανάμεσα σε νέους ανθρώπους. Και πραγματικά είναι καταπληκτικό το ότι έχετε ένα ενδιαφέρον για τα ζητήματα που άπτονται των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής. Νομίζω ότι η κατανόηση του ότι η εξωτερική πολιτική και οι διεθνείς σχέσεις δεν είναι μία πολυτέλεια, αλλά είναι η ζωή μας η ίδια, οφείλει να μας οδηγεί σε μια άλλου τύπου κατανόηση των φαινομένων και της καθημερινότητάς μας.
Η Ελληνική Εταιρία Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων είναι μία μονάδα παραγωγής σκέψης, πολύτιμη για την ελληνική εξωτερική πολιτική και για τη χώρα διαχρονικά. Και ιδιαιτέρως ο Πρόεδρος, ο καθηγητής ο κ. Περράκης, έχει διαχρονικά συμβάλει σε πολλά.
Όσον αφορά τα γεγονότα στη Γάζα, τώρα που μιλάμε, βρίσκονται σε εξέλιξη δύο πολύ σημαντικά γεγονότα που συνδέονται με τη Γάζα. Το ένα είναι η συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Γνωρίζετε, νομίζω, το ιστορικό, το έχετε αναπτύξει. Το δεύτερο γεγονός είναι ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια πολύ μεγάλη επιχείρηση για να δημιουργηθεί ένας βιώσιμος ανθρωπιστικός διάδρομος προς τη Μέση Ανατολή. Εκεί συμβάλλουν περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, με κόμβο την Κύπρο, η οποία είναι η πλησιέστερη χώρα προς τη Μέση Ανατολή. Και λόγω της εγγύτητας αυτής προφανώς και διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Έχουν γίνει πολύ μεγάλες προσπάθειες προς την κατεύθυνση του βιώσιμου ανθρωπιστικού διαδρόμου. Αλλά καταλαβαίνετε όλοι ότι για να υπάρξει μια ανθρώπινη διαρκής αρωγή, θα πρέπει αφενός τα μέρη, τα οποία εμπλέκονται να επιδείξουν μια ανοχή και αφετέρου θα πρέπει να υπάρχουν και οι αναγκαίες υποδομές.
Το μεγάλο μας πρόβλημα, κύριε καθηγητά, σε ό,τι αφορά στον θαλάσσιο ανθρωπιστικό διάδρομο ήταν το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία ασφαλής κατασκευή στη Γάζα. Δεν υπάρχει λιμάνι δηλαδή με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να καταπλεύσει ένα συμβατικό πλοίο και να χρειάζονται πλοία πολεμικού τύπου, τα οποία να μπορούν να φτάσουν έως την παραλία. Αρματαγωγά δηλαδή. Πράγμα το οποίο όμως δημιουργεί άλλους κινδύνους ασφαλείας και βεβαίως, έχει να κάνει και με τα βάθη των νερών. Μια υπερσύνθετη άσκηση. Αυτή τη στιγμή όμως είναι αναγκαίο να υπάρξει αυτός ο ανθρωπιστικός διάδρομος.
Να επανέλθω στο κομμάτι του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το ιστορικό το γνωρίζετε. Εδώ υπάρχει ένα θέμα, κυρίες και κύριοι καθηγητές του Διεθνούς Δικαίου, το οποίο έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική της λήψης αποφάσεων μάλλον σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς. Επειδή οι διεθνείς οργανισμοί είναι μορφώματα, τα οποία έχουν εξ ορισμού έναν ιδιαίτερο υβριδικό χαρακτήρα, δεν έχουν το στοιχείο της ενιαίας κυριαρχίας, έτσι ώστε να λογίζεται αυτονόητο, όπως συμβαίνει σε ένα κράτος, ότι πρέπει να καταλήξουμε σε μία απόφαση.
Και από την άλλη πλευρά, επειδή θα πρέπει να διατηρηθούν οι ισορροπίες μεταξύ των κρατών μελών που συμμετέχουν σε κάθε διεθνή οργανισμό, θα πρέπει να υπάρχουν πολλά αναχώματα, δηλαδή θα πρέπει να υπάρχει αρνησικυρία. Αυτό πάντοτε δημιουργεί μια τεράστια εμπλοκή όταν πρόκειται να ληφθεί μια απόφαση. Αυτή είναι η περίπτωση τώρα και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όπου την αρμοδιότητα του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, λόγω της αδυναμίας να ληφθεί απόφαση, αναγκαζόμαστε να την μετακυλήσουμε στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια σχετική ασυμμετρία. Είναι φαινόμενο της εποχής.
Στο κομμάτι, για παράδειγμα της Ουκρανίας, η αρνησικυρία της Ρωσίας εμποδίζει να ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής, η αρνησικυρία των Ηνωμένων Πολιτειών δημιουργεί αντίστοιχο πρόβλημα στο να ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση σε επίπεδο Συμβουλίου Ασφαλείας. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Μετατίθεται η διαδικασία λήψης απόφασης στη Γενική Συνέλευση που ισχύουν άλλοι όροι και ειδική πλειοψηφία, αλλά δεν έχει αρνησικυρία.
Και σας θυμίζω ότι αυτό συνέβη ήδη την πρώτη φορά που είχαμε ένα ψήφισμα υπέρ της ανθρωπιστικής παύσης. Για δεύτερη φορά μετά την αποτυχία της λήψης απόφασης σε επίπεδο Συμβουλίου Ασφαλείας. Η απόφαση ελήφθη από την Γενική Συνέλευση με μεγάλη πλειοψηφία. Και τώρα επανέρχεται, με πρόταση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, περίπου το ίδιο κείμενο, το οποίο έχει υπερψηφιστεί από τη Γενική Συνέλευση και το οποίο αναφέρει την υποχρέωση για δημιουργία μόνιμης ανθρωπιστικής παύσης, κατ’ ελάχιστον ενός έτους, με ευθύνη του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Απλά για να κάνουμε και τη θεωρητική αφαίρεση. Το ίδιο πρόβλημα, κύριε καθηγητά, που υφίσταται σε ό,τι αφορά στη λήψη απόφασης σε επίπεδο Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, υφίσταται και στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιστοίχως. Όπου και εκεί εξαιτίας της αρνησικυρίας - η οποία αρνησικυρία είναι εν τέλει η άμυνα του κράτους μέλους απέναντι στη συλλογικότητα του διεθνούς μορφώματος - αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα. Θα είχατε ίσως την ευκαιρία να παρακολουθήσετε όσα συνέβησαν την προηγούμενη εβδομάδα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου για να παρακαμφθεί η ανάγκη ομοφωνίας των κρατών μελών στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, θα έπρεπε κάποιος να εξέλθει της αίθουσας και να αναζητήσει καφέ. Οπότε αντιλαμβανόμαστε λίγο τις ισορροπίες. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη πολύ σοβαρή συζήτηση, η οποία ακριβώς έχει να κάνει με την αναθεώρηση της διαδικασίας της λήψης απόφασης, έτσι ώστε η αρνησικυρία να μετατραπεί σε κάτι άλλο, το οποίο ενδεχομένως να είναι μια ειδική πλειοψηφία ή κάτι άλλο. Αλλά πάντως, όσο περισσότερο διευρύνεται το μείγμα των κρατών μελών που συμμετέχουν στους διεθνείς οργανισμούς, αντιλαμβάνεστε όλοι πόσο δυσκολότερη καθίσταται η λήψη μιας απόφασης με ομοφωνία. Άρα υπάρχουν πλέον φωνές που ζητούν μια αλλαγή μοντέλου.
Σε όλο αυτό η Ελλάδα είναι παρούσα. Η Ελλάδα είναι παρούσα με ένα κεφάλαιο διεθνούς διπλωματίας, το οποίο είναι αισθάνομαι αρκετά σημαντικό, ίσως δυσανάλογο σε σχέση με την γεωγραφική της έκταση. Ξέρετε, αυτό που διαπιστώνω κι εγώ από τη θέση μου, είναι ότι το διπλωματικό κεφάλαιο που διαθέτει κάθε χώρα είναι η σύνθεση περισσότερων παραμέτρων. Είναι βεβαίως η παράμετρος που έχει να κάνει με την γεωπολιτική ισχύ. Αυτονοήτως, εάν βρίσκεσαι σε ένα πολύ κομβικό σημείο του κόσμου, η θέση που έχεις στη διεθνή διπλωματία εξ ορισμού είναι ισχυρή. Έχει να κάνει με την έκταση και τον πληθυσμό, με αντικειμενικά δεδομένα. Είναι αυτονόητο ότι μια χώρα όπως η Κίνα ή η Ινδία, θέλοντας και μη, θα έχουν υψηλό διπλωματικό κεφάλαιο. Έχει να κάνει με το πολιτικό και διπλωματικό προσωπικό. Οι ηγέτες, οι οποίοι έχουν ισχυρό διεθνές αποτύπωμα δίδουν και στη χώρα τους ένα μεγάλο διπλωματικό κεφάλαιο. Και έχει να κάνει και με όλη την ευρύτερη ισχύ που διαθέτει μία χώρα. Εν τέλει, το αν πηγαίνει καλά μία χώρα στον οικονομικό τομέα, ακόμα κι αν είναι μικρή όπως η Ελλάδα αντανακλά στο διεθνές κεφάλαιο που διαθέτει, είτε σε διεθνή φόρα, είτε σε επίπεδο διμερών σχέσεων.
Η Ελλάδα έχει ένα ισχυρό διεθνές κεφάλαιο. Το διεθνές αυτό κεφάλαιο νομίζω ότι ενισχύεται πολύ όταν η χώρα επιδεικνύει συνέπεια και συνέχεια στον τρόπο που ασκεί τη διπλωματία της. Αυτό που ονομάζω εγώ μία εξωτερική πολιτική αρχών. Και η Ελλάδα το ακολουθεί αυτό και το ακολουθεί πιστά. Είναι μία εξωτερική πολιτική, η οποία στηρίζεται σε αξίες. Δεν είναι συναλλακτική, δηλαδή δεν βάζει σε κάθε περίπτωση ένα συμφέρον, το οποίο έχει να κάνει με το δούναι και λαβείν. Και δεν είναι και συγκυριακή, δεν έχουμε δηλαδή διαφορετικά μέτρα και σταθμά σε ό,τι αφορά στα ζητήματα τα οποία τίθενται στο διεθνές προσκήνιο. Αυτό μας επιτρέπει να έχουμε μία πολύ σταθερή σχέση, μια ειλικρινή σχέση και να μπορούμε να είμαστε αξιόπιστοι συνομιλητές με περισσότερα ενδιαφερόμενα μέρη. Αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα είναι η Ελλάδα στο επίπεδο της Μέσης Ανατολής και της σύρραξης, έχει κρατήσει από την πρώτη ημέρα μια πάρα πολύ συνεπή στάση, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα.
Το αποτέλεσμα ποιο είναι; Ακριβώς εκτιμώντας η διεθνής κοινότητα, αλλά και οι ίδιοι οι άμεσα εμπλεκόμενοι, το ότι πρόκειται για μια στάση αρχής, να συνομιλούμε με όλα τα μέρη. Συνομιλούμε προφανώς με το Ισραήλ, έναν στρατηγικό μας εταίρο. Συνομιλούμε όμως, και μάλιστα εκτενώς, και με τον αραβικό κόσμο και με τους Παλαιστινίους, την Παλαιστινιακή Αρχή. Ο ίδιος είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω στη Ραμάλα και στη συνέχεια στη Δυτική Ιερουσαλήμ, μεταφέροντας τα μηνύματα από τη Ραμάλα. Και βεβαίως στους διεθνείς οργανισμούς. Η Ελλάδα είχε μια πολύ ουσιαστική παρέμβαση σε όλα τα στάδια εξέλιξης προς την κατεύθυνση της ανθρωπιστικής παύσης, την οποία εμείς εισηγηθήκαμε πρώτοι. Και βεβαίως θεωρούμε ότι θα έχουμε και ένα ισχυρό λόγο την επόμενη μέρα, όταν με το καλό τελειώσει αυτός ο εφιάλτης και τα πράγματα επιστρέψουν σε μια πιο κανονική κατάσταση.
Τι είπαμε στο κομμάτι της Μέσης Ανατολής; Είπαμε το αυτονόητο. Δηλαδή ότι θα πρέπει, πρώτον, να καταδικαστεί η τρομοκρατία και η επιθετικότητα σε οποιαδήποτε μορφή. Δεύτερον, ότι θα πρέπει να γίνονται σεβαστές οι αξίες του Διεθνούς Δικαίου και ιδίως του Ανθρωπιστικού Δικαίου, δηλαδή του πολέμου, με πρώτο και πιο σημαντικό την προστασία των αμάχων. Τρίτον, ότι θα πρέπει να μην υπάρχει καμία περίπτωση χρήσης πολιτών ως ασπίδας, δηλαδή να μην έχουμε ούτε ομήρους, ούτε άλλης μορφής απάνθρωπης και αναξιοπρεπούς μεταχείρισης των ανθρώπων. Τέταρτον, να εξασφαλίζεται διαρκής και βιώσιμη ανθρωπιστική βοήθεια. Και, πέμπτον, να υπάρξει μια άμεση διεθνής διάσκεψη, η οποία θα ασχοληθεί όχι μόνο με το άμεσο ζήτημα, το οποίο είναι η ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός και η ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά επιπλέον να υπάρχει και η υποκείμενη συζήτηση, η οποία παράγει την κρίση, που έχει να κάνει με την μακραίωνη διαφορά στη Μέση Ανατολή.
Είναι αυτονόητο ότι το ζήτημα της επίλυσης του Παλαιστινιακού στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, αυτή τη στιγμή είναι η μόνη λύση, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία βιώσιμη και πιο σταθερή κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Οι αρχές αυτές συνοδεύονταν από δύο παραδοχές.
Παραδοχή πρώτη, που είναι εξαιρετικά σημαντική, είναι ότι, αναγνωρίζοντας την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς και όλα τα χαρακτηριστικά που φέρει αυτή και παραβιάζει κάθε κανόνα ηθικής και Διεθνούς Δικαίου, δεν πρέπει να ταυτίζεται η Χαμάς με τον παλαιστινιακό λαό. Και για τον λόγο αυτό ήταν και η δική μας προσπάθεια να προσδώσουμε μια μεγαλύτερη νομιμοποίηση στην Παλαιστινιακή Αρχή. Η πραγματικότητα είναι ότι είναι ο μόνος νομιμοποιημένος συνομιλητής της επόμενης μέρας. Και οι Παλαιστίνιοι θα πρέπει να έχουν έναν λόγο, ο οποίος θα είναι νομιμοποιημένος την επόμενη μέρα.
Και η δεύτερη παραδοχή βεβαίως έχει να κάνει με την έκταση του δικαιώματος αυτοάμυνας του Ισραήλ, το οποίο δικαίωμα δεν αμφισβητείται μεν, οφείλει δε να ασκείται μέσα στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου, όπως επιβάλλουν οι αρχές της αναλογικότητας και ιδίως της αναγκαιότητας.
Δυστυχώς, σήμερα έχουμε φτάσει σε μία πραγματικότητα, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ τις επιταγές του Διεθνούς Δικαίου και κάθε έννοιας ανθρωπισμού. Η απώλεια ζωών έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Η βία με την οποία εξελίσσεται ο πόλεμος αυτός είναι νομίζω πρωτόγνωρη. Οι πραγματοποιηθείσες ακραίες τοποθετήσεις έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον εχθροπάθειας που δυσκολεύει πάρα πολύ την οποιαδήποτε προσέγγιση μεταξύ των μερών. Νομίζω όμως ότι αναπτύσσεται σταδιακά, συν τω χρόνω, μία πολύ μεγαλύτερη σύγκλιση της διεθνούς κοινότητας στην ανάγκη να σταματήσει ο πόλεμος αυτός. Και πρωτίστως να σταματήσει για ανθρωπιστικούς λόγους. Δεν είναι ανεκτές από τη διεθνή κοινότητα και δεν πρέπει να είναι ανεκτές από τη διεθνή κοινότητα οι εικόνες, οι οποίες έρχονται με ένα πολύ υψηλό επίπεδο θανάτων αμάχων, γυναικών και παιδιών. Οι εικόνες χρήσης πολιτών ως ανθρώπινων ασπίδων, η απόλυτη απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Και η αίσθηση που έχω είναι ότι η αμηχανία της διεθνούς κοινότητας να μπορέσει να επιβάλει μια λύση σε αυτόν τον εφιάλτη είναι, νομίζω, δηλωτική και της γενικότερης ασυμμετρίας που υπάρχει, όχι μόνο στο κομμάτι των διεθνών οργανισμών, δηλαδή της οικουμενικής διακυβέρνησης, αλλά και μιας συνολικής αδυναμίας να μπορέσει να επιβληθεί μια λύση περισσότερο διαβουλευτική. Εκείνο το οποίο διακρίνω, δυστυχώς, προϊόντος του χρόνου κύριε καθηγητά, είναι μια όλο και μεγαλύτερη δυσκολία να μπορέσουμε να συζητήσουμε, έστω και υπό συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες. Έχει χαθεί η λογική της διαβουλευτικότητας. Η λογική ακόμη και του συμβιβασμού ως αξίας, η οποία μπορεί να παράγει αποτελέσματα. Το είδαμε με πάρα πολύ μεγάλη έμφαση στην Ουκρανία. Το είδαμε δυστυχώς στην περίπτωση του Νότιου Καυκάσου, στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Το βλέπουμε δυστυχώς με πολύ μεγάλες συνέπειες που δεν είναι ορατές, επειδή αισθανόμαστε ότι δεν είναι μέρος της δικής μας γειτονιάς, στην Υποσαχάρια Αφρική και το Σαχέλ. Και τώρα στη Μέση Ανατολή, με τις ακρότητες, οι οποίες οδηγούν σε μια κατάσταση, η οποία καθόλου δεν προσιδιάζει σε ουσιαστική εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου.
Είναι λοιπόν, υπό αυτές τις συνθήκες, μεγάλη η συμβολή που θα είχε ένας ακαδημαϊκός διάλογος με ουσιαστικό περιεχόμενο. Νομίζω ότι η λογική των θεωρητικών αφαιρέσεων τώρα πλέον είναι κάτι το οποίο μπορούμε μεν να έχουμε στο τραπέζι, αλλά δεν είναι το πιο σημαντικό, ούτε το πρωτεύον. Το πιο σημαντικό είναι να μπορέσουμε να επιβάλουμε με δημιουργικές λύσεις, με δημιουργικές προτάσεις, την ανάγκη να υπάρξει ανθρωπιστική παύση και να έχουμε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, συνεχή βοήθεια προς τους πληττόμενους αμάχους.
Και με τις σκέψεις αυτές θέλω να καλωσορίσω το συνέδριό σας και να θέσω υπόψιν σας όλους αυτούς τους προβληματισμούς. Ξέρετε, κάποτε ακούγαμε για Αφρική ή για Καύκασο ή για Μέση Ανατολή και το αισθανόμασταν ως κάτι εξαιρετικά μακρινό. Σήμερα, η όποια κρίση παράγεται σε περιφερειακό επίπεδο, εξ ορισμού έχει μια πολύ μεγάλη υπερεδαφικότητα και οι συνέπειες που μπορεί να παραχθούν μπορεί να είναι μοιραίες, όχι μόνο για τους κοντινούς γείτονες, αλλά και για την οικουμένη ολόκληρη.
Καλή επιτυχία εύχομαι στις εργασίες σας. Κάθε καλό και χαίρομαι πάρα πολύ που σας υποδεχόμαστε σήμερα στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ευχαριστώ κύριε καθηγητά.
21 Δεκεμβρίου, 2023