Αγαπητοί φίλοι, η μόνη βεβαιότητα που μένει είναι το τριήμερο συνέδριο του Βαγγέλη Βενιζέλου. Όλες οι υπόλοιπες έχουν καταργηθεί. Θέλω να πω το εξής: οι ασυμμετρίες, από όπου και ο τίτλος του Συνεδρίου σας που έχει καταστεί πλέον θεσμός, είναι η καθημερινότητά μας, είναι η μόνη βεβαιότητα που υπάρχει, η ασυμμετρία. Εγώ για παράδειγμα είχα δηλώσει ότι δε θα είμαι παρών με μεγάλη μου λύπη, διότι θα βρισκόμασταν με τον Πρωθυπουργό στην Κίνα, σε επίσημο ταξίδι, το οποίο τελικά συρρικνώθηκε, έτσι ώστε να βρισκόμαστε σήμερα εδώ. Από την άλλη πλευρά δυστυχώς, θα πρέπει να σας εγκαταλείψω λίγο νωρίς, διότι εκτάκτως θα μεταβούμε αύριο στη Γαλλία όπου, την Πέμπτη, θα διεξαχθεί μια ανθρωπιστική διάσκεψη για τη Μέση Ανατολή. Για το γεγονός αυτό, θα πρέπει να αναχωρήσω χωρίς να ολοκληρώσω την ενότητα.
Κατά την άποψη μου, υπάρχουν πέντε κρίσεις, οι οποίες προσδιορίζουν την εποχή μας. Οι πέντε αυτές κρίσεις είναι πρώτα, η επιθετικότητα, ο γενικότερος αναθεωρητισμός, στη συνέχεια, η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση, η επισιτιστική κρίση και η κρίση δημόσιας υγείας. Αυτές οι πέντε κρίσεις έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι ακριβώς ότι καταργούν τις βεβαιότητες, δεν υπάρχει πια μια βεβαιότητα πάνω στην οποία να μπορείς να χτίσεις και να εδραιώσεις μια προβλεψιμότητα για να μπορείς να οικοδομήσεις πολιτικές. Πλέον, από εκεί που σκεπτόμασταν με βάση δεδομένα στην εξωτερική πολιτική, και γενικά στην πολιτική, νομίζω ότι η προοπτική διερεύνησης των πραγμάτων γίνεται στη βάση υποθετικών σεναρίων. Ο επιτυχημένος Υπουργός, ο επιτυχημένος πολιτικός δεν είναι πια εκείνος, ο οποίος προβλέπει το τι θα γίνει. Είναι εκείνος, ο οποίος έχει την απάντηση για όλα τα δυνατά σενάρια, διότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει.
Η δεύτερη ενότητα, η οποία διατρέχει τις μεγάλες κρίσεις της εποχής μας είναι η υπερεδαφικότητα. Δεν υπάρχει καμία απολύτως κρίση, η οποία να μπορεί να περιοριστεί γεωγραφικά, να μπορεί να εντοπιστεί σε ένα σημείο και εξ αυτού του λόγου να μπορεί να έχει ένα περιορισμένο διαχυτικό αποτέλεσμα. Όλες οι κρίσεις έχουν πλέον ένα αποτέλεσμα εντελώς διαχυτικό.
Και το τρίτο, νομίζω προσδιοριστικό της εποχής μας, είναι η απόλυτη ρευστότητα. Προσέξτε, άλλο η αβεβαιότητα και άλλο ότι υπάρχει μια ρευστότητα, η οποία παράγεται με τις αντιθέσεις. Λέω πάντοτε το παράδειγμα του Ιανουαρίου του 2021. Στις 6 Ιανουαρίου του 2021 είχαμε την επίθεση στο Καπιτώλιο. Μία επίθεση, η οποία ανέτρεψε μια συνταγματική πρόσληψη, η οποία εθεωρείτο στη Δύση σχεδόν δεδομένη. Και γι’ αυτό το λόγο ήταν μια πραγματικά τρομακτική εμπειρία για όλους, και ιδίως για εκείνους που υπηρετούν τους θεσμούς. Μία μέρα νωρίτερα, στις 5 Ιανουαρίου, είχαμε τις περιοδικές εκλογές για την Αμερικανική Γερουσία. Στην πολιτεία της Georgia, του αμερικανικού Νότου, η οποία, είναι αν θέλετε, η ιστορική επιτομή αυτών που ονομάζουμε WASPS εκλέγονται πάντοτε λευκοί Αγγλοσάξονες προτεστάντες, εξελέγη για πρώτη φορά ένας μαύρος γερουσιαστής, ο Raphael Warnock και εξελέγη για πρώτη φορά και Εβραίος γερουσιαστής, ο Jon Ossoff, και οι δύο Δημοκρατικοί, οι οποίοι εξελέγησαν στις 5 Ιανουαρίου. Μία μέρα πριν από την επίθεση στο Καπιτώλιο. Άρα, βλέπουμε το πόσο πολύ οι αντιθέσεις δημιουργούν μια ρευστότητα, αυτού του τύπου τη διελκυστίνδα για όλα τα δεδομένα. Και βεβαίως, όλα αυτά καλλιεργούν και υποκείμενες ανισότητες.
Μεταφέρω τώρα όλη αυτή την εγγενή αβεβαιότητα, εξωεδαφικότητα, ρευστότητα στο κομμάτι της εξωτερικής πολιτικής. Η προσπάθεια που κάνουμε και η προσπάθεια που κάνω εγώ για να μπορέσω να υπηρετήσω όσο το δυνατόν καλύτερα την πατρίδα μου από αυτό το χαρτοφυλάκιο, είναι να έχουμε αρχές στην εξωτερική μας πολιτική. Και οι αρχές αυτές, τις οποίες εγώ έχω υιοθετήσει, με την εντολή του Πρωθυπουργού, είναι τρεις.
Η πρώτη, είναι η ενεργητική διπλωματία. Ως ενεργητική διπλωματία, εννοώ πάντοτε την προσπάθεια η οποία γίνεται, ώστε να είμαστε μπροστά από τα γεγονότα και να μην είμαστε απλώς ακόλουθοι των εξελίξεων.
Η τελευταία τετραετία σηματοδότησε ακριβώς αυτή την ενεργητική πολιτική, την ενεργητική εξωτερική πολιτική, η οποία και συνεχίζεται. Θέλω να σας θυμίσω ελληνικές πρωτοβουλίες, οι οποίες υιοθετήθηκαν σε ευρωπαϊκό ιδίως αλλά και σε οικουμενικό επίπεδο. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ελληνική πρόταση, το ευρωπαϊκό πιστοποιητικό COVID, το οποίο επέτρεψε τις μετακινήσεις εν μέσω πανδημίας, το πλαφόν στο φυσικό αέριο, το οποίο υιοθετήθηκε εν μέσω της μεγαλύτερης ενεργειακής κρίσης που έχει υπάρξει, έχει γνωρίσει ο κόσμος, ο μηχανισμός ανάκτησης υπερκερδών από εταιρείες παραγωγής ενέργειας, ελληνική πρόταση, η ευρω-μεταναστευτική πολιτική, η οποία σήμερα ολοκληρώνεται, υιοθετείται με το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Μετανάστευσης, ήταν κατά βάση ελληνικές θέσεις, οι οποίες κέρδισαν την εμπιστοσύνη της ευρωπαϊκής κοινότητας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οικογένειάς μας, και, σήμερα που μιλάμε, τα τελευταία συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 25-26 Οκτωβρίου, είναι στην πραγματικότητα η αποτύπωση σχεδόν verbatim όλων των αρχών που εμείς αναδείξαμε από την επαύριο της τρομοκρατικής επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και στηριζόταν ακριβώς στις αρχές, τις οποίες είχαμε υιοθετήσει.
Η δεύτερη θεμελιώδης αξία της εξωτερικής πολιτικής την οποία ακολουθούμε είναι αυτό που ονομάζουμε πολύτροπη διπλωματία. Μία διπλωματία, η οποία δεν εξαντλείται μόνο στις συμβατικές μορφές διπλωματίας ούτε στην πρόσωπο με πρόσωπο διπλωματία, ούτε στην διπλωματία μεταξύ των λαών. Είναι μία διπλωματία, η οποία υιοθετεί τις νέες εκδοχές εξωτερικής πολιτικής, ιδίως αυτό που ονομάζουμε δημόσια διπλωματία δηλαδή τη δημόσια εικόνα της χώρας, το branding της χώρας, πόσο εξαγώγιμη και ελκυστική μπορεί να γίνει η χώρα, αλλά βέβαια και τις ήπιες μορφές ισχύος. Ξέρετε, η Ελλάδα διαθέτει, νομίζω πρέπει να είμαστε ανάμεσα στις πολύ λίγες χώρες του κόσμου που διαθέτει τις πιο ισχυρές ήπιες μορφές ισχύος, σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη χώρα, σίγουρα της Ευρώπης, αλλά είμαστε ανάμεσα στις πρώτες στον κόσμο. Τί νοείται ως ήπια μορφής ισχύος; Η ισχύς εκείνη, η οποία δεν επιβάλλεται, αλλά η οποία έχει τη δύναμη να διεισδύει μέσα στις μάζες. Αυτό παραδείγματος χάρη, μπορεί να είναι η δύναμη της Ομογένειας, η δύναμη του πολιτισμού, η δύναμη της γλώσσας, πάνω σε αυτό χτίζουμε κάθε μέρα όλο και περισσότερο.
Και βέβαια να καταλήξω με την τρίτη αξιωματική μας θέση που είναι η διπλωματία αρχών. Το λέω διαρκώς, η εξωτερική μας πολιτική δεν είναι μία εξωτερική πολιτική, η οποία είναι συγκυριακή. Εμείς δεν θα επηρεαστούμε σε ό,τι αφορά τη βάση της εξωτερικής μας πολιτικής από ένα γεγονός, το οποίο θα έλθει απρόβλεπτο. Είναι μία εξωτερική πολιτική, η οποία δεν είναι συναλλακτική. Εμείς δεν θα μπούμε σε μία λογική να ανταλλάξουμε αγαθά για να κερδίσει η χώρα, εμείς έχουμε αρχές σε αυτό το οποίο πράττουμε και βεβαίως δεν είναι ωφελιμιστικές.
Θα μου πείτε, δεν είναι το ορθό η εξωτερική πολιτική να έχει και το στοιχείο του ωφελιμισμού ή να έχει το στοιχείο της συναλλαγής για να μπορεί να κερδίσει η χώρα; Η δική μας άποψη είναι ότι η ειλικρινής, η συνεπής στάση της χώρας μας είναι εκείνη η οποία της προσδίδει μία αξιωματική θέση, μία πολύ ισχυρή θέση στο διεθνές στερέωμα. Η αίσθηση που έχω αποκομίσει, και αυτό το λέω μετά λόγου γνώσεως, πλέον παριστάμενος σε όλα τα διεθνή φόρα και εκπροσωπώντας την Ελλάδα, είναι ότι το διεθνές κεφάλαιο που έχουμε αποκτήσει είναι, αν θέλετε, ακόμη-ακόμη και δυσανάλογο της ιστορικής ισχύος, την οποία διαθέτουμε στον σύγχρονο κόσμο. Τι κάνουμε για αυτό; Πίστη, προσήλωση στο Διεθνές Δίκαιο, πίστη και προσήλωση στις διαβουλευτικές αρχές της εξωτερικής πολιτικής.
Είναι εντυπωσιακό, η Ελλάδα είναι υποψήφια χώρα για μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας το 2025- 2026 - η Πρέσβης, η κυρία Θεοφίλη, που είναι εδώ παρούσα, είναι ο μοχλός της προσπάθειας αυτής από το Υπουργείο Εξωτερικών. Είναι ενδιαφέρον ποιο είναι το logo, το οποίο έχει υιοθετήσει η χώρα μας για να προάγει αυτήν την υποψηφιότητά της - είναι τα τρία Δέλτα, τα οποία εγκολπώνουν ακριβώς αυτή τη λογική της διαβουλευτικής δημοκρατίας και εξωτερικής πολιτικής. Είναι Δημοκρατία, Διάλογος, Διπλωματία. Τρεις λέξεις που απηχούν την Ελλάδα, είναι ελληνικές, προφανώς, και οι τρεις αυτές λέξεις, οι οποίες έχουν εξαχθεί σε όλα τα λεξιλόγια του κόσμου, κυρίως όμως εκφράζουν εκείνο το οποίο είμαστε.
Είμαστε διαβουλευτικοί. Πιστεύουμε στις αρχές, τη Δημοκρατία, το διάλογο, τη διπλωματία. Αυτές τις αρχές που σας είπα τώρα, δηλαδή την πολύτροπη ενεργητική εξωτερική πολιτική αρχών την εφαρμόζουμε σε όλες τις περιπτώσεις και σε όλες τις κρίσεις. Την εφαρμόζουμε στην περίπτωση της Ουκρανίας, την εφαρμόζουμε στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής, την εφαρμόζουμε όπου έχει ανακύψει κρίση, την εφαρμόζουμε στην Ευρωπαϊκή οικογένεια.
Στη Μέση Ανατολή έχουμε μία κρίση κατεξοχήν που μπορεί να χαρακτηριστεί ως κρίση που έχει τη δυναμική να επεκταθεί και να καταστεί ανεξέλεγκτη. Αν κάποιος ανατρέξει στη στάση της Ελλάδος στην κρίση της Μέσης Ανατολής θα δει το εξής: την επομένη ακριβώς της 7ης Οκτωβρίου, έτυχε εγώ να ταξιδέψω στο Ομάν, στο οποίο έλαβε χώρα η Διάσκεψη Συνεργασίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Χωρών του Κόλπου. Εκεί, λοιπόν, την επαύριο της τρομοκρατικής επίθεσης διατυπώσαμε τη βασική μας θέση για το Μεσανατολικό, η οποία παραμένει έως και σήμερα ακριβώς απαράλλακτη. Τι είπαμε σε τίτλους; Ότι θα πρέπει να διαχωρίσουμε τον Παλαιστινιακό Λαό από τη Χαμάς, που είναι μια τρομοκρατική οργάνωση. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στο Ισραήλ το δικαίωμα της αυτοάμυνας εντός των ορίων του Διεθνούς Δικαίου, των ορίων που επιβάλλει η αρχή της αναλογικότητας.
Εμμένουμε στη βασική λύση, την οποία έχει υιοθετήσει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, τη λύση των δύο κρατών στα εδαφικά όρια του 1967, με πρωτεύουσα του Παλαιστινιακού Κράτους την Ανατολική Ιερουσαλήμ και προτείναμε, ήδη από την έκρηξη της 7ης Οκτωβρίου, ένα πλάνο καταλλαγής 5 σημείων, τα οποία περιελάμβαναν τα σημεία τα οποία σας είπα προηγουμένως ότι υιοθετήθηκαν απολύτως από την ΕΕ και αποτελούν το περιεχόμενο όλων των διακηρύξεων σήμερα. Δηλαδή, πρώτον, καταδίκη κάθε μορφής τρομοκρατίας, καταδίκη της απάνθρωπης μεταχείρισης, καταδίκη της βίας. Δεύτερον, προστασία των αμάχων. Τρίτον, ασφάλεια, ώστε να μπορεί η ανθρωπιστική βοήθεια να παρέχεται διαρκώς, μέσω ανθρωπιστικών διαδρόμων. Τέταρτον, θα πρέπει να υπάρξει άμεση απελευθέρωση των ομήρων και πέμπτον, θα πρέπει να υπάρξει μια διεθνής διάσκεψη, η οποία θα αναλάβει να επιλύσει την πολύ λυπηρή κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει η Μέση Ανατολή. Η στάση μας αυτή μας έχει ωφελήσει στο να μπορούμε σήμερα να μιλάμε με συνέπεια και ειλικρίνεια, να γινόμαστε σεβαστοί από τις δύο πλευρές, και από την πλευρά του Ισραήλ, με το οποίο έχουμε μια στρατηγική σχέση, η οποία διατηρείται, και βεβαίως, με τον αραβικό κόσμο, γιατί η στάση αρχής πάντοτε επιβραβεύεται.
Κανείς δεν μπορεί να σε κατηγορήσει όταν έχεις μια τέτοιου τύπου στάση αρχής και σήμερα που μιλάμε ερχόμαστε να μιλήσουμε για τη σημερινή κατάσταση στη Γάζα. Όπως γνωρίζετε, η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες, οι οποίες έστειλαν ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα. Ένα φορτίο με ιατροφαρμακευτικο υλικό έφτασε χθες στο Σινά και δια της μεθοριακής οδού της Ράφα έφτασε στην Γάζα. Η Ελλάδα είναι πρωτοπόρος στην ανθρωπιστική βοήθεια. Βρίσκεται μέσα σε όλες τις συζητήσεις, οι οποίες γίνονται για το θαλάσσιο ανθρωπιστικό διάδρομο, μπορεί αυτή τη στιγμή να παρέχει καλές υπηρεσίες προς όλους. Ήμασταν στο Κάιρο με τον αραβικό κόσμο, από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες. Ταξιδέψαμε στο Ισραήλ για να αναδείξουμε τη στήριξη μας στο Ισραήλ, αλλά και τα όρια τα οποία οφείλει να έχει το Ισραήλ και βεβαίως, θα ταξιδέψουμε την Πέμπτη στο Παρίσι για την ανθρωπιστική διάσκεψη και τη Δευτέρα στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, με θέμα ακριβώς τη Μέση Ανατολή και ειδικά το θέμα που έχει ταλανίσει όλους μας, τις εικόνες που έχουμε δει, τον τελευταίο μήνα, από το Ισραήλ και τη Γάζα. Βεβαίως να καταδικάσουμε ό,τι έχουμε δει να συμβαίνει στην τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, αλλά, από την άλλη πλευρά, να δεχθούμε ότι πλέον έχει υπερβεί το αναγκαίο μέτρο, αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα στη Γάζα. Διότι, βεβαίως, υπάρχει το δικαίωμα της αυτοάμυνας αλλά το πώς ασκείται το δικαίωμα αυτό έχει σημασία.
Ξέρω ότι όλοι αγωνιάτε να ακούσετε για την Τουρκία. Άκουσα με προσοχή τα όσα ειπώθηκαν στο πάνελ του πολύ αξιόλογου και φίλου, του κυρίου Μιχαηλίδη και των συνδαιτυμόνων του. Εγώ θέλω να πω για το ζήτημα της Τουρκίας ότι δεν χρειάζεται για να συνομιλείς με κάποιον να μοιράζεσαι την κοσμοθεωρία του. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι όταν είμαστε ένοικοι σε μια πολυκατοικία δεν χρειάζεται όλοι να πιστεύουμε το ίδιο για να μπορούμε να λύσουμε τα θέματα που αφορούν την ασφάλεια, την καθαριότητα ή την τροφοδοσία της πολυκατοικίας. Άρα καταλαβαίνουμε όλοι ότι δεν χρειάζεται να είμαστε σε όλα ταυτόσημοι αλλά θα πρέπει να συζητούμε.
Εγώ, έχω σε αυτό το σημείο έξι βασικές αρχές στη προσέγγισή μου για το θέμα της Τουρκίας, με την εντολή του Πρωθυπουργού. Αρχή πρώτη, οφείλουμε να συζητούμε με τους γείτονές μας. Όπως λέει και ο Πρωθυπουργός συχνά, η γεωγραφία μας έχει κατατάξει δίπλα στην Τουρκία. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει. Από την άλλη πλευρά, οφείλουμε όμως, να το διαχειριστούμε. Να είμαστε ειλικρινείς.
Αρχή δεύτερη, οδηγός μας παραμένει το Διεθνές Δίκαιο. Επανέρχομαι στο ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής αρχών. Εάν χρησιμοποιείς το Διεθνές Δίκαιο επιλεκτικά, αν κάνεις δηλαδή ένα cherry-picking, σε κάθε περίπτωση που ανακύπτουν διεθνείς διαφορές, τότε κάποια στιγμή θα βρεθείς απέναντι στην ιστορία σου. Εάν είσαι συνεπής με την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου, τότε θα δικαιωθείς. Λίγο αργότερα ίσως, παρά νωρίτερα, αλλά θα δικαιωθείς.
Το τρίτο σημαντικό είναι το ακόλουθο: θέματα που άπτονται εθνικής κυριαρχίας είναι εκτός ατζέντας. Δεν πρόκειται να τεθεί σε συζήτηση ποτέ ένα ζήτημα που αφορά στην εθνική κυριαρχία, δηλαδή θέματα, τα οποία έχουν να κάνουν με μονομερή απόφαση της Ελλάδος.
Η τέταρτη αρχή είναι η εξής: οφείλουμε να έχουμε τις δικλείδες εκείνες ασφαλείας, θα έλεγα αποσυμπίεσης, έτσι ώστε κάθε φορά που προκύπτει μία διαφορά ή μία διαφωνία, αυτό να μην καταλήγει σε ένταση και σε κρίση. Και αυτό αισθάνομαι ότι το έχουμε πετύχει σε ικανό βαθμό. Ίσως, μερικές φορές, να χρειάζεται να μιλάμε περισσότερο οι δύο Υπουργοί, να επιλύουμε ακόμα και ζητήματα, τα οποία είναι ήσσονος πολιτικής, μικρής σημασίας, να φτάνουν στο υπουργικό επίπεδο για να επιλυθούν, αλλά, ίσως αυτός να είναι ο τρόπος για να μπορούμε να επιλύουμε «αναίμακτα» ό,τι μας προκύπτει.
Πέμπτη αρχή, η μακρά περίοδος ησυχίας, την οποία αυτή τη στιγμή βιώνουμε, περίπου 10 μήνες σχεδόν ησυχίας πάνω από το Αιγαίο, είναι από μόνη της μία κατάκτηση. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μιλούμε για μία ησυχία στη γειτονιά μας, είναι κάτι το οποίο δεν ήταν δεδομένο και αυτή τη στιγμή μπορούμε να το απολαύουμε.
Και το τελευταίο, την ειρήνη και την ευημερία δεν την προάγει κατά την άποψή μου η αδράνεια. Την ειρήνη και την ευημερία την προάγει η ευθυκρισία και την προάγει η γενναιότητα στις αποφάσεις που λαμβάνεις.
Και επειδή κάποια στιγμή θα πρέπει εκείνοι, οι οποίοι ασκούν δημόσια εξουσία να αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι ιδιοκτήτες αυτής της εξουσίας αλλά είναι μόνο νομείς αυτής της εξουσίας και ότι το κρίσιμο είναι να ενσωματώνεις στις πολιτικές σου το μέλλον, τις επόμενες γενεές, η δικιά μου προδιάθεση, με την εντολή του Πρωθυπουργού, είναι να αγγίξουμε με γενναιότητα και θέματα, τα οποία μας ταλανίζουν επί δεκαετίες. Δεν είμαστε αιθεροβάμονες, είμαστε θετικοί, έχουμε μία συγκρατημένη αισιοδοξία, προχωράμε βήμα-βήμα, αλλά η διάθεσή μας είναι να μπορέσουμε να επιλύσουμε τα θέματα, έτσι ώστε οι γενιές που θα έλθουν να έχουν μία πατρίδα, η οποία θα είναι πιο ασφαλής και μία γειτονιά, η οποία θα τους προσφέρει ευημερία.
Με αυτά τα λόγια θα ήθελα θερμά να σας ευχαριστήσω πριν σας παραδώσω στον κύριο Πρέσβη και στον αγαπητό μας καθηγητή και να ευχηθώ σε όλους σας να είστε καλά.
8 Νοεμβρίου, 2023