Autor je Nj. E. Panajotis Partsos, ambasador Republike Grčke u Crnoj Gori Svjetski Dan grčkog jezika znači globalno zračenje grčke kulture (Pobjeda, 25.2.2023)

Svjetski Dan grčkog jezika znači globalno zračenje grčke kulture (Pobjeda, 25.2.2023)

9. februara proslavljen je Svjetski dan grčkog jezika, dan sjećanja na grčkog pjesnika Dionisija Solomosa. Njegova djela uključuju veliku poemu,  iz 1823. godine, Himnu slobodi, koja se sastoji od 158 strofa ili 632 stihova, od kojih su prvih 14 stihovi nacionalne himne Grčke. Dvije godine ranije, 1821. godine,  izbila je Grčka revolucija, koja je dovela do stvaranja moderne grčke države.

Nekoliko godina prije revolucije, 1806. godine, u Atini pod otomanskom okupacijom, tadašnji ambasador Britanske imperije u Otomanskom carstvu, poznat kao lord Elgin, na prevaru je poskidao  i odnio djelove Partenona, građevine koja je simbol, druga vrsta himne, himna arhitektonske koncepcije i graditeljstva, izraz veličine ljudskog duha, prvi spomenik svjetske baštine UNESCO-a.  A da bih riješio nedoumicu, na koji način je takva građevina povezana sa jezikom, odgovor se sam nudi: oboje su dio jedne briljantne civilizacije, koja je iznjedrila ono što nam je danas poznato kao Zapadna civilizacija. Oboje su autonomni izrazi kulturnog stvaralaštva, a ne samo  instrumenti  njegovog izraza. To je bio razlog i veza koja me je navela da se uz ovogodišnju proslavu Svjetskog dana grčkog jezika osvrnem na Partenon i ono što je taj veličanstveni spomenik pretrpio od Elgina.

Postupak je bio prevaran, iako su mu motivi naizgled bili plemeniti. Namjeravao je da napravi odlivke jedinstvenih umjetničkih djela sa Partenona, kako bi ukrasio sopstvenu kuću. Da bi zaobišao zabranu pristupa slavnom hramu Atinske Republike, izdejstvovao  je dozvolu od osmanske Visoke porte. Događaji koji su uslijedili, potvrdili su njegovu obmanu i dublje motive. Testerišući mermer sa arhitektonskih djelova Partenona, uklonio je djelove friza koji je prikazivao Panatenejsku procesiju. Od 97 sačuvanih fragmenata, 56 je u Londonu, a 40 u Atini. Od metopa koje prikazuju Gigantomahiju, Amazonomahiju, Trojanski rat i bitku Kentaura i Lapita, 48 je u Atini, a 15 u Londonu. Sa istočnog timpanona koji je prikazivao rođenje boginje Atene, a sa zapadnog spor između Atene i Posejdona oko patronata nad gradom Atinom, 19 se nalazi u Londonu, a 9 u Atini. Aritmetika pokazuje što je učinio Elgin.

U Atini, sačuvani fragmenti Partenona nalaze se u modernom arhitektonskom kompleksu, Novom muzeju Akropolja, koji je svečano otvoren 2009. godine i nalazi se na samo 300 metara udaljenosti od Akropolja,. Elgin je imao značajne troškove tokom uklanjanja mermera sa Partenona, podmićujući otomansku administraciju u Atini, kao i prilikom njihovog transporta za svoju zemlju. Engleska vlada ih je 1816. godine otkupila od Elgina i od tada se nalaze u Britanskom muzeju.

Nakon 1892, 1924 i 1961. godine, Grčka je iznova pokušala da povrati Mermere, uprkos odbijanjima britanske strane. Treba pomenuti  istorijski i dirljivi govor Meline Merkuri na konferenciji ministara kulture UNESCO-a, kojim je iznova pokrenula pitanje vraćanja Partenonskog mermera Grčkoj. Grčka je 2002. godine predložila 100-godišnju "pozajmicu" uoči Olimpijskih igara u Atini 2004. godine. Britanski muzej je odbacio taj  predlog. Godine 2005. osnovano je Svjetsko udruženje za ponovno ujedinjenje mermera sa Partenona, da bi  2007, dvije godine kasnije, uslijedilo saopštenje Britanskog muzeja da ne namjerava da ustupi njihovo vlasništvo  grčkom muzeju.

Britanski muzej je 2009. godine objavio da je voljan da pozajmi Partenonske mermere, pod uslovom da grčka vlada prizna Britanskom muzeju pravo svojine nad njima. Grčko odbijanje je bilo očekivano, jer se radilo o nasilnom i nezakonitom oduzimanju sa prostora za koji su bili namijenjeni. 2015. godine, uz posredovanje UNESCO-a, od Grčke i Britanije je zatraženo da započnu pregovore oko "Partenonskih mermera". Britanija se nije čak ni pojavila. U međuvremenu je Britanski muzej pozajmio Ermitažu, jednan mermer i timpanon sa Partenona, sa prikazom riječnog boga Ilisosa. Taj gest je izazvao lavinu burnih reakcija u Grčkoj.

2019. godine, međuvladina Komisija UNESCO-a za povraćaj kulturnih dobara u zemlje porijekla pozvala je Britaniju da revidira stav i da prizna međdržavni karakter pitanja i da pristupi dijalogu sa Grčkom. Pitanje je zvanično postavio i sadašnji premijer Grčke, g. Mitsotakis tadašnjem premijeru Velike Britanije Borisu Džonsonu. Britanske vlade odlučno odbacuju bilo kakvu odgovornost, uz argumentaciju da se pitanje tiče Odbora povjerenika Britanskog muzeja.

U nastojanju da se vrate fragmenti koji su uklonjeni sa Partenona, postoje dva izuzetka: povratak malih fragmenata koji su bili u Vatikanu i dio južne metope koji se nalazio u muzeju Luvr u Francuskoj.

Grčka nastoji da sarađuje sa Ujedinjenim kraljevstvom, u korist samog spomenika i svjetske kulturne baštine, jer smatra da se takav vid saradnje može ostvariti, radi oživljavanja Partenona. Ponovno ujedinjenje mermernih statua pružiće svima mogućnost da obogate znanje o ovom jedinstvenom spomeniku, ostavljajući u nasljeđe narednim generacijama ljudska dostignuća.

U Novom muzeju atinskog Akropolja, nalazi se posebno dizajniran prostor koji "čeka" da se u njemu smjeste Partenonski mermeri  kako bi se ponovo ujedinili sa ostatkom blaga ove jedinstvene građevine, koja ne samo da simbolizuje grčki duh, već zrači ljepotom simetrije i harmonije koju samo ljudski um može da izrazi.

Podgorica, 16. februara 2023.