1821-2021: Εορτάζοντας τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης

Του Πρέσβεως Νικολάου Π. Πλεξίδα.

Στις 25.3.2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ιστορική τομή μείζονος σημασίας για τη χώρα μου, που διαρκεί περίπου εννέα χρόνια και οδηγεί στην ίδρυση το 1830 του νέου ελληνικού κράτους.

Η Ελληνική Eπανάσταση λαμβάνει χώρα στα πλαίσια της ανάδυσης των εθνικών ιδεών  και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη εκείνης της εποχής και εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από την γαλλική και αμερικανική επανάσταση. Σε αντίθεση με άλλα ριζοσπαστικά κινήματα της εποχής δεν απεργάζετο τη διατάραξη της ευρωπαϊκής τάξης. Ήταν το αποτέλεσμα εξέγερσης ενός λαού που κατόρθωσε να διατηρήσει δια μέσου των αιώνων ανεξίτηλη την εθνική του συνείδηση, αλλά και  θρησκευτική του ταυτότητα ενάντια στον Οθωμανό κατακτητή. Απετέλεσε πολεμικό εγχείρημα, που αποσκοπούσε στην δημιουργία ενός “κράτους-κελύφους” για το Xριστιανικό Eλληνικό έθνος, διαρρηγνύοντας τα δεσμά από το πολυεθνοτικό,  πολυθρησκευτικό  Οθωμανικό ζυγό. Από αυτήν την άποψη η Ελληνική Επανάσταση συνδέετο ιδεολογικά περισσότερο με το Γερμανικό ρομαντικό εθνικισμό, παρά με το Γαλλικό διαφωτισμό.

Τα πρώτα δύο χρόνια της Επανάστασης η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής ήταν αρνητική διότι κανείς δεν επιθυμούσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εξέλιξη που θα έφερνε στην επιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων αυτών. Στη συνέχεια, όμως, μετά το 1823, συντελείται στροφή στη βρετανική διπλωματία, εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα αποτελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, με αποτέλεσμα την αναγνώριση των Ελλήνων ως “εμπόλεμον έθνος”. Σύντομα και οι υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις ενεπλάκησαν περισσότερο στα ελληνικά πράγματα, διεκδικώντας μερίδιο στην επίλυση του “Ελληνικού Ζητήματος”.

Δεν ήταν, όμως, μόνο πολιτικές σκοπιμότητες και συγκυρία, αλλά και ο Φιλελληνισμός, που άφησε τη σφραγίδα του στην Ελληνική Επανάσταση. Ένα διεθνές κίνημα συμπαθείας και συμπαράστασης στους Έλληνες αγωνιζόμενους, που απετέλεσε το ηθικό και υλικό στήριγμα των Ελλήνων στον αγώνα τους αυτό. Με φιλελεύθερες ιδέες που είχε εν τω μεταξύ διαδώσει η Γαλλική Επανάσταση στην Ευρώπη, ο θαυμασμός για τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Οθωμανών σε βάρος του άμαχου πληθυσμού και η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες στα πεδία των μαχών των δύο πρώτων χρόνων, συνετέλεσαν ώστε ο Φιλελληνισμός να κερδίσει γρήγορα έδαφος.

Η τεράστια προσφορά του Φιλελληνισμού στον αγώνα ανεξαρτησίας των Ελλήνων συνδυάστηκε περίφημα με την αυξάνουσα Ελληνική Διασπορά, όταν ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες εμπόρων και διανοουμένων, διάσπαρτες ανά τον κόσμο, δημιούργησαν κατά τόπους “Επιτροπές του Αγώνα”, αναλαμβάνοντας το βάρος της μυστικής οργάνωσης του αγώνα για ανεξαρτησία . Πολλοί, μάλιστα, φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία των Ελλήνων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Άγγλο λόρδο Mπάιρον, που πέθανε στο πολιορκημένο Μεσολόγγι το 1824.

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, Ολλανδοί φιλέλληνες δραστηριοποιούνταν σε ολόκληρη τη χώρα ιδρύοντας την “Φιλελληνική Επιτροπή Άμστερνταμ” για να στηρίξουν τον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Σώζονται σήμερα έγγραφα που αποδεικνύουν την παραλαβή χρημάτων και αγαθών που στάλθηκαν με ευθύνη της Επιτροπής αυτής στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος. Αλλά και σε άλλες ολλανδικές πόλεις, όπως το Ρόττερνταμ, είχαν ενεργοποιηθεί ανάλογες Επιτροπές στήριξης του Αγώνα. Σχετική αλληλογραφία που αφορά τα έτη 1825-1828 σώζεται στα Αρχεία του Δήμου  Ρόττερνταμ.

Σημαντικό ρόλο στην διάδοση του Φιλελληνισμού στην Ολλανδία έπαιξε ο λόγιος Aδαμάντιος Κοραής, θεωρούμενος πατέρας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που έζησε στο Άμστερνταμ επί 6 χρόνια (1770-1776) ως μέλος της κοινότητας των Ελλήνων εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη από το 1750.  Παρακολούθησε μαθήματα στο Athenaeum Illustre του Άμστερνταμ και στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν δίπλα στον καθηγητή κλασικής φιλολογίας Daniël Wyttenbach, η χήρα του οποίου, Danielle Jeanne, φιλόσοφος και συγγραφέας η ίδια, αναδείχθηκε σε μεγάλη Φιλέλληνα και το έργο της φυλάσσεται στη Συλλογή Χειρογράφων του Τμήματος Ειδικών Συλλογών της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Άμστερνταμ, θεματοφύλακας του οποίου είναι το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του εν λόγω πανεπιστημίου.

Στις μέρες μας η Ελληνική Επανάσταση του 1821 παραμένει αιώνιο σύμβολο του αγώνα ενός αρχαίου λαού για ελευθερία, ανεξαρτησία και δικό του κράτος, το μόνο κράτος-έθνος έως τον ύστερο 19ο αιώνα στην ανατολική Μεσόγειο, που δημιουργήθηκε από το μηδέν πάνω σε  ιδεολογικές βάσεις, για να καταστεί σύντομα προκεχωρημένο φυλάκιο της προηγμένης Δύσης εν μέσω της θεωρούμενης τότε  ως ήκιστα αναπτυγμένης Ανατολής.

200 χρόνια μετά την Επανάσταση του ‘21 το βαθύ, η Ελλάδα βρήκε και πάλι τη θέση της στη παγκόσμια Ιστορία, κουβαλώντας στους ώμους της την παγκόσμια  πολιτιστική κληρονομιά αξιών και αρχών που κληροδότησε στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό και με τις οποίες ενέπνευσε τους λαούς απανταχού της γής.