Μορφωτικές, Πολιτιστικές Σχέσεις και Απόδημος Ελληνισμός

Συμβατικό πλαίσιο: Οι μορφωτικές σχέσεις των δύο χωρών διέπονται από την διμερή μορφωτική συμφωνία του 1980.

Πολιτιστικά θέματα

Η Ελλάδα συμμετέχει στην EUNIC Πορτογαλίας (Ένωση Εθνικών Μορφωτικών Ινστιτούτων της Ε.Ε. στην οποία τα κράτη-μέλη που δεν διαθέτουν μορφωτικά ινστιτούτα -όπως η Ελλάδα- εκπροσωπούνται μέσω των Πρεσβειών). Η EUNIC διοργανώνει κάθε χρόνο τρεις κοινές εκδηλώσεις: α) «Νύχτα Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας,  β) Ημέρα Ευρωπαϊκών Γλωσσών γ) Εβδομάδα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου. Στο πλαίσιο της EUNIC, η Πρεσβεία συμμετείχε ενεργά κατά το παρελθόν στις εκδηλώσεις αυτές  και επιδιώκει να το πράξει και στο μέλλον.

Εκτός των δράσεων της EUNIC, στην Πορτογαλία υφίσταται ενδιαφέρον για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο και την μουσική παραγωγή. Αντιστοίχως, παρατηρείται ενδιαφέρον στην Ελλάδα για το χαρακτηριστικό πορτογαλικό  μουσικό είδος του fado.

Επισημαίνουμε τις παρακάτω πολιτιστικές εκδηλώσεις ελληνικού ενδιαφέροντος κατά την τελευταία διετία:
Με την υποστήριξη της Πρεσβείας οργανώθηκε Έκθεση με θέμα «Θάλασσα, Θάλασσα!» στο Πάνθεον Λισσαβώνας (10.11.2022-30.4.2023), βασισμένη στα ποιήματα της φημισμένης Πορτογαλίδας ποιήτριας SophiadeMelloBreynerAndresen (1919-2004), τα οποία εμπνεύσθηκε κατά ταξίδια της στα νησιά του Αιγαίου στην Ελλάδα. Κείμενα ποιημάτων είναι σε πρωτότυπο και σε ελληνική μετάφραση.   
Στις 28.11.2022 έλαβε χώρα μουσική συναυλία, που διοργάνωσε ο πορτογαλο-ελληνικός πολιτιστικός σύλλογος «Παραφωνία» για τον εορτασμό της «Ημέρας της Μεσογείου». Στη συναυλία, την οποία υποστήριξε η Πρεσβεία, ερμηνεύθηκαν τραγούδια σε στίχους Νίκου Καββαδία, καθώς και τραγούδια σε διάφορες γλώσσες και διαλέκτους (griko του Σαλέντο) από περιοχές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας.
Με την συνδρομή της Πρεσβείας, διαβάσθηκε απόσπασμα στα πορτογαλικά από το βιβλίο «Η κυρία Κούλα», του Μένη Κουμανταρέα, κατά την εναρκτήρια εκδήλωση (4.6.2022) της εορταστικής 10ης έκδοσης, της μεγαλύτερης ετήσιας πολιτιστικής εκδήλωσης της EUNIC Πορτογαλίας (Ένωση Εθνικών Μορφωτικών Ινστιτούτων Ε.Ε.),«Νύχτα Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας 2022».
Την 1.7.21 εγκαινιάστηκε Έκθεση με τίτλο «Ιστορίες μιας Αυτοκρατορίας» (θα διαρκέσει μέχρι τις 28/5/2023). Πρόκειται για έργα της μεγάλης ιδιωτικής συλλογής, ινδο-πορτογαλικής τέχνης (περισσότερα από 1000, 15ου έως τον 19ου αιώνα),  του Επίτιμου Προξένου της Ελλάδας στο Πόρτο κ. Álvaro Sequeira Pinto στο  Μουσείο Ανατολής της Λισσαβώνας.
Με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, δημοσιεύθηκε άρθρο τον Μάρτιο 2021, του Πρέσβυ της Ελλάδας στη Λισσαβώνα,στην πορτογαλική διπλωματική επιθεώρηση Revista Diplomática,προς τιμήν του Πορτογάλου φιλέλληνα, στρατηγού António Figueirade Almeida, ο οποίος συμμετείχε στην τελευταία περίοδο της Επανάστασης και στην αρχική περίοδο του ελεύθερου νέου ελληνικού Κράτους.

Στο εκδοτικό και μεταφραστικό χώρο, το 2020 επανεκδόθηκε στην Πορτογαλία σε δίγλωσση έκδοση, η ανθολογία «Ελληνική Ποίηση, από τον Ησίοδο στον Θεόκριτο», σε μετάφραση FredericoLourenço. Επίσης έχουν μεταφρασθεί στην πορτογαλική Έλληνες συγγραφείς, όπως  Καβάφης, Ελύτης, Κουμανταρέας, Δημητριάδης, Σταϊκος, ενώ αντίστοιχα διάφορες μεταφράσεις τα τελευταία έτη, έχουν φέρει κοντά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τους γνωστούς Πορτογάλους συγγραφείς Fernando Pessoa και Jose Saramago.

Η Πρεσβεία συμμετέχει ενεργά κάθε χρόνο στη Λισσαβώνα, στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας την 9η Φεβρουαρίου,  που διοργανώνεται από το  Ελληνικό Υπουργείου Εξωτερικών.

Τέλος, στο πλαίσιο της UNESCO, η «Μεσογειακή διατροφή» έχει ενταχθεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, μετά την υποβολή κοινού φακέλου υποψηφιότητας από  Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Κροατία, Κύπρο και Μαρόκο.


Εκπαιδευτικά θέματα

Ελληνικές κλασσικές σπουδές :

Η αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία διδάσκεται στα ακόλουθα Πανεπιστήμια:
α) Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας (Universidade de Lisboa)/Φιλοσοφική Σχολή (Faculdade de Letras - FLUL) - Τμήμα Κλασσικών Σπουδών: διδασκαλία  αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας.
β) Νέο Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας (Universidade Novade Lisboa)/Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών (Faculdade de Ciências Sociaise Humanas - FCSH)-Τμήμα Πορτογαλικών Σπουδών: διδασκαλία  αρχαίας ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού.
γ) Πανεπιστήμιο της Coimbra (Universidade de Coimbra)/Φιλοσοφική Σχολή (Faculdade de Letras) - Τμήμα Κλασσικών Σπουδών: διδασκαλία αρχαίας ελληνικής γλώσσαςκαι γραμματείας (σπουδές που αποδίδουν καθηγητές αρχαίων ελληνικών).
δ) Πανεπιστήμιο πόλης Aveiro/Τμήμα Γλωσσών, Λογοτεχνιών και Πολιτισμών: διδασκαλία Αρχαίων Ελληνικών (μαθήματα στοιχείων αρχαίων ελληνικών και ιστορίας)
ε) Πανεπιστήμιο του Algarve (Universidade do Algarve)/Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Σπουδών (Faculdade de Ciências Humanase Sociais) – Τμήμα Πορτογαλικής Φιλολογίας.

Στα πορτογαλικά Πανεπιστήμια δεν πραγματοποιούνται βυζαντινές σπουδές.


Διδασκαλία νεοελληνικής γλώσσας:

α) Στην Λισσαβώνα, λειτουργεί Τμήμα Εκμάθησης Γλώσσας (ΤΕΓ), υπό την εποπτεία και ευθύνη του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας, με απόσπαση μιας εκπαιδευτικού πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε παιδιά ελληνικής καταγωγής καθώς και την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού σε ενήλικες (ομογενείς και αλλοδαπούς).

β) Στο Νέο Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας (Universidade Nova de Lisboa), στη Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών (Faculdadede Ciê7ncias Sociaise Humanas - FCSH) /Ινστιτούτο Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών, λειτουργεί το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών, όπου παραδίδονται μαθήματα νέας ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού, με υπεύθυνο τον καθηγητή José António CostaIdeias. Επίσης, το Ινστιτούτο λειτουργεί ως επίσημο εξεταστικό κέντρο στην Πορτογαλία για την Πιστοποίηση Ελληνομάθειας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, με υπεύθυνο τον ίδιο καθηγητή. Ο κ. CostaIdeias μας έχει γνωστοποιήσει την επιθυμία του να οργανώσει μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών νέας ελληνικής γλώσσας, ιστορίας και πολιτισμού.

Ομογενειακό στοιχείο

Λόγω του μικρού αριθμού Ελλήνων υπηκόων που είναι διάσπαρτοι σε όλη την Πορτογαλία, δεν υπάρχουν οργανωμένες ελληνικές κοινότητες στη χώρα. Λίγοι Έλληνες ήταν εδώ εγκατεστημένοι, προελθόντες, κυρίως, από τις πρώην πορτογαλικές αποικίες. Κάποιοι άλλοι, κυρίως νέοι, εγκαταστάθηκαν σχετικά πρόσφατα στην Πορτογαλία, όπου βρήκαν εργασία. Κατά το 2020, αρκετοί εξ’αυτών επέστρεψαν στην Ελλάδα λόγω της πανδημίας. Όσοι παραμένουν, είναι διεσπαρμένοι σε ολόκληρη τη χώρα.

Από τον Νοέμβριο 2016 λειτουργεί στη Λισσαβώνα πορτογαλοελληνικός πολιτιστικός σύλλογος με το όνομα «Parafonia», με αντικείμενο την προώθηση του ελληνικού πολιτισμού, πρωτοβουλία την οποία η Πρεσβεία υποστήριξε από την πρώτη στιγμή.

Σε ότι αφορά το ελληνορθόδοξο στοιχείο της Πορτογαλίας , υπάγεται  στην δικαιοδοσία της εδρεύουσας στη Μαδρίτη, Μητρόπολης Ισπανίας και Πορτογαλίας του Οικουμενικού πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.