Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 22ας και 23ης Ιουνίου, η Ε.Ε. αναζητούσε εναγωνίως έξοδο από μια διετή περίοδο εσωστρέφειας.
Έπρεπε να μπει ένα τέλος σε δύο χρόνια αμηχανίας και απογοήτευσης.
Έπρεπε να υπάρξει ένα βήμα για να αρχίσει να αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη για μια Ευρωπαϊκή Ένωση που έχει τις δυνάμεις και την ικανότητα να ξεπερνάει κρίσεις και να βγαίνει από αδιέξοδα.
Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη πρόκληση που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε στις Βρυξέλλες.
Η δεύτερη, εξίσου σημαντική, πρόκληση ήταν να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα που δεν θα αλλοίωνε την ουσία του περιεχομένου της «Συνθήκης για ένα Ευρωπαϊκό Σύνταγμα», το οποίο είχε ήδη κυρώσει η μεγάλη πλειοψηφία των Κρατών-Μελών, μαζί τους, από τις πρώτες, και η Ελλάδα.
Χρειάστηκαν μαραθώνιες συνεδριάσεις, συνεχείς διμερείς διαβουλεύσεις και έντονη «διπλωματία των διαδρόμων», προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διπλή αυτή πρόκληση.
Δεδομένων των συνθηκών, η έκβαση – αναμφισβήτητα προϊόν συμβιβασμών – υπήρξε τελικώς επιτυχής.
Θέλω εδώ να υπογραμμίσω ότι εάν περνούσε μόνον από το χέρι μας, η Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη όπως κυρώθηκε από την Βουλή των Ελλήνων, θα έμενε αλώβητη. Δεν παύουμε όμως να είμαστε ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Όλοι μαζί οι εταίροι κάναμε τελικά ένα βήμα μπροστά. Ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση. Ένα βήμα που αν αξιοποιηθεί, η Ε.Ε. μπορεί να αφήσει οριστικά πίσω της την εσωστρέφεια, την αμηχανία και την αβεβαιότητα των τελευταίων δυο ετών.
Για να συμβεί όμως αυτό – και εδώ θέλω να είμαι κατηγορηματική – πρέπει να τηρηθούν κατά γράμμα τα συμφωνηθέντα. Και ως προς την ουσία τους και ως προς το χρονοδιάγραμμα που έχει τεθεί.
Στην αντίθετη περίπτωση, ένας νέος κύκλος εσωστρέφειας θα ξεκινήσει. Και αυτήν τη φορά θα είναι ακόμα πιο επώδυνος, ακόμα πιο επικίνδυνος, ακόμα πιο διαβρωτικός για την Ε.Ε.
Ελπίζω - και το μήνυμα πρέπει να είναι δυνατό και καθαρό - ότι κανένα Κράτος-Μέλος δεν θα αποπειραθεί να αναλάβει την ευθύνη για μια, τόσο αρνητική, εξέλιξη.
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο των εκτιμήσεων, των σκέψεων και των επιδιώξεων μας σχετικά με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τις προοπτικές που αυτές διαμόρφωσαν για την περαιτέρω θεσμική πορεία της Ε.Ε.
Πέραν αυτών, όμως, είναι απαραίτητη μια σύντομη, πιο λεπτομερής ενημέρωση για το τι αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε την άμεση σύγκλιση μιας Διακυβερνητικής Διάσκεψης επί της Πορτογαλικής Προεδρίας, που έχει ήδη ξεκινήσει από 1ης Ιουλίου, με στόχο τη σύνταξη μιας νέας Συνθήκης το συντομότερο δυνατόν.
Οι ηγέτες της Ευρώπης πριν 10 μέρες έδωσαν σαφή εντολή στη Διακυβερνητική Διάσκεψη. Καθόρισαν το αποκλειστικό πλαίσιο των εργασιών της. Η απόφασή τους πρέπει να τιμηθεί και να τηρηθεί. Η πολιτική τους δέσμευση πρέπει τώρα να γίνει νομική Συνθήκη θα θέσει τα θεμέλια για ένα νέο κοινό Ευρωπαϊκό μέλλον. Και όχι αφορμή για περαιτέρω χρονοβόρες συζητήσεις και ερμηνείες.
Το έργο της Διακυβερνητικής πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν τα τέλη του 2007, προκειμένου να δοθεί έτσι επαρκής χρόνος για την επικύρωση της νέας Συνθήκης πριν από τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2009.
Η Πορτογαλική Προεδρία δεσμεύτηκε να διατηρήσει τη δυναμική της συμφωνίας που επετεύχθη, ανακοινώνοντας ήδη τη σύγκλιση Διακυβερνητικής Διάσκεψης για τις 23 Ιουλίου. Επιδίωξή της είναι να επισπεύσει ακόμα περισσότερο τη διαδικασία που έχει συμφωνηθεί, με στόχο η Διακυβερνητική να ολοκληρώσει το έργο της μέσα στη διάρκεια της Προεδρίας της και συγκεκριμένα έως τον ερχόμενο Οκτώβριο.
Στην προσπάθειά της αυτή θα έχει την Ελλάδα σύμμαχο και αρωγό. Στο Υπουργείο Εξωτερικών έχουμε ήδη ξεκινήσει τη σχετική προεργασία.
Το κείμενο που θα προκύψει θα ονομάζεται «Μεταρρυθμιστική Συνθήκη» και θα τροποποιεί, αντί να αντικαθιστά, τις ισχύουσες σήμερα Συνθήκες. Δηλαδή τη Συνθήκη για την ΕΕ και τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η οποία θα μετονομασθεί σε Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Βλέπετε, λοιπόν, ότι προκειμένου να ξεπεραστεί το θεσμικό αδιέξοδο οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν να εγκαταλειφθεί το «συνταγματικό εγχείρημα». Απαλείφθηκαν οι αναφορές σε όρους όπως «Σύνταγμα» και ευρωπαϊκός «νόμος», σε Ευρωπαϊκά σύμβολα, σε εθνικό ύμνο, κλπ.
Αυτό δεν ήταν μια εξέλιξη που μας ικανοποίησε. Μαζί με τις χώρες που είχαν κυρώσει τη Συνθήκη προσπαθήσαμε να το αποτρέψουμε. Το δεχθήκαμε τελικά υπό μια σημαντική προϋπόθεση:
Ότι θα διαφυλασσόταν το σύνολο των ουσιαστικών τροποποιήσεων και των θεσμικών καινοτομιών που περιλάμβανε η Συνταγματική Συνθήκη.
Επιδίωξή μας ήταν να διαφυλαχθεί η ουσία της Συνταγματικής Συνθήκης και παράλληλα να δώσουμε στην Ένωση τα απαραίτητα εργαλεία που θα επιτρέπουν την αποτελεσματική και εύρυθμη λειτουργία της, με 27 ή και περισσότερα μέλη. Ο στόχος μας αυτός επετεύχθη.
Πρώτον, διαφυλάσσονται οι προϋποθέσεις για μια πιο συντονισμένη και συνεκτική εξωτερική δράση της Ε.Ε. Αυτό επιτυγχάνεται:
• Με την ενιαία νομική προσωπικότητα που θα αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Με την πρόβλεψη θέσεως «Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας», ο οποίος θα συντονίζει την εξωτερική πολιτική. Βέβαια, δεν θα χρησιμοποιείται ο τίτλος του «Υπουργού Εξωτερικών», όπως προβλεπόταν στη Συνταγματική Συνθήκη, αλλά οι αρμοδιότητές του θα είναι οι ίδιες.
• Και με τη δημιουργία της Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης.
Δεύτερον, διαφυλάσσεται η ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της Ένωσης και της αποτελεσματικότητας των θεσμικών της οργάνων.
Πιο συγκεκριμένα,
• Αυξάνονται οι αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου - ιδιαίτερα στους τομείς της συναπόφασης, του Προϋπολογισμού της Ένωσης και του πολιτικού ελέγχου της δραστηριότητας των άλλων θεσμικών οργάνων. Καθίσταται ισότιμος νομοθέτης στο ευρωπαϊκό νομικό σύστημα. Και στο μέλλον θα μπορεί εκλέγει τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
• Ενδυναμώνεται ο ρόλος των Εθνικών Κοινοβουλίων στη νομοθετική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι τα Εθνικά Κοινοβούλια θα έχουν τη δυνατότητα να αντιτίθενται σε νομοθετική πρόταση της Επιτροπής, στην περίπτωση που θεωρούν ότι θίγεται η αρχή της επικουρικότητας. Ο λόγος τους γίνεται ισχυρότερος.
• Αναβαθμίζεται ουσιαστικά η συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και της ενημέρωσής τους. Αξίζει να υπενθυμίσω εδώ ότι για πρώτη φορά ορίζονται τα δημοκρατικά θεμέλια της Ένωσης και, μεταξύ αυτών, της θέσπισης πραγματικής δυνατότητας των Ευρωπαίων πολιτών να αναλαμβάνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες.
• Με τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, η Ευρώπη παραμένει προσηλωμένη στην υπεράσπιση και την ενίσχυση των δικαιωμάτων και της ειδικής σχέσης μεταξύ της Ένωσης και των Ευρωπαίων πολιτών. Με την παραπομπή στο «Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων» και την αποδοχή της νομικής δεσμευτικότητας του, για πρώτη φορά καθορίζονται συγκεκριμένα οι αξίες, οι αρχές και τα δικαιώματα των πολιτών της Ένωσης. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο δεν δεσμεύεται από το Χάρτη.
Τρίτον, διαφυλάσσονται οι ουσιαστικές δυνατότητες για συγκεκριμένες δράσεις σε νέους τομείς, αλλά και σε σχέση με την καθημερινότητα των πολιτών, όπως σε θέματα κοινωνικής πολιτικής, πολιτικής τουρισμού, ενέργειας, ανθρωπιστικής βοήθειας και συνοχής, ειδικά όσον αφορά στις νησιωτικές περιοχές.
Υπάρχουν νέες αναφορές για την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών, για την αλληλεγγύη των κρατών-μελών στον τομέα της ενέργειας και την προώθηση και διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων.
Στο πλαίσιο αυτό, κάναμε ό,τι ήταν απαραίτητο για τη διασφάλιση των ζητημάτων ειδικότερου ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, η ρήτρα αλληλεγγύης, και βεβαίως ο τουρισμός και η νησιωτικότητα.
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Μια Ευρώπη των 27 και αργότερα ακόμα περισσότερων μελών πρέπει να μπορεί να λειτουργεί. Όλες οι πρόνοιες του Συντάγματος έχουν διαφυλαχθεί, εξασφαλίζοντας ευελιξία και αποτελεσματικότητα στο έργο της αλλά και ρεαλιστική εκπροσώπηση των μελών στα όργανά της. Παραμένει:
• Η νέα κατανομή των εδρών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με ανώτατο όριο τα 750 μέλη.
• Η μείωση του αριθμού των μελών της Επιτροπής, στα 2/3 του αριθμού των μελών με ισότιμη εναλλαγή. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά από πρόταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετατρέπεται σε θεσμικό όργανο και δημιουργείται θέση Προέδρου με θητεία 2,5 ετών. Καταργείται συνεπώς η εκ περιτροπής προεδρία των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων και των Συμβουλίων Εξωτερικών Σχέσεων. Η καθιέρωση μιας σταθερής Προεδρίας προσφέρει τον χρόνο που χρειάζεται για την παραγωγή πολιτικής και έργου για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ε.Ε.
Θέλω εδώ να υπογραμμίσω τη σημασία της συμφωνίας που επετεύχθη, όσον αφορά στον τρόπο λήψης αποφάσεων και την επέκταση της ειδικής πλειοψηφίας.
Όπως γνωρίζετε, ένα από τα εμπόδια που έπρεπε να ξεπεράσει η Γερμανική Προεδρία, ήταν το αίτημα της Πολωνίας σχετικά με τη διατήρηση του ισχύοντος συστήματος στάθμισης των ψήφων. Τελικά συμφωνήθηκε ένα νέο σύστημα ειδικής πλειοψηφίας. Σύμφωνα με αυτό, μια απόφαση που λαμβάνεται με ειδική πλειοψηφία, θα τίθεται σε ισχύ αν επιτυγχάνεται το 55% των Κρατών-Μελών που αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού της Ένωσης. Λόγω των πολωνικών αντιδράσεων, προβλέπεται μια μεταβατική περίοδος μέχρι το 2014 ή μετά από αίτημα με ειδική πλειοψηφία μέχρι το 2017. Μέχρι τότε θα συνεχίσει να ισχύει το σύστημα που είχε συμφωνηθεί στη Νίκαια.
Το πολύπλοκο οικοδόμημα των τριών πυλώνων με τα διαφορετικά επίπεδα συντονισμού και διαδικασίας καταργείται.
Ωστόσο, στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται ειδικές διαδικαστικές διατάξεις. Οι εξουσίες των μελών, όσον αφορά την άσκηση και χάραξη της εξωτερικής τους πολιτικής, αλλά και της διεθνούς εκπροσώπησής τους, δεν θίγεται.
Στον τομέα των Δικαστικών και Εσωτερικών Υποθέσεων, η εξαίρεση του Ηνωμένου Βασιλείου θα διευρυνθεί, προκειμένου να περιλάβει τα κεφάλαια περί δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις και περί αστυνομικής συνεργασίας.
Το Λονδίνο επέλεξε να αυτό-εξαιρεθεί από συγκεκριμένες πολιτικές της Ένωσης. Είναι λογικό, σε μια Ευρώπη 27 μελών, να υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Η Ελλάδα ανήκει στον πυρήνα των κρατών που θέλουν στενότερη συνεργασία. Το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει. Διαφυλάσσεται στη νέα Συνθήκη. Μπορούμε να προχωράμε μπροστά με ανοιχτές και διαφανείς διαδικασίες μέσω ενισχυμένων συνεργασιών, από τις οποίες τελικά δεν αποκλείεται κανείς που θέλει πραγματικά να συμμετέχει.
Πέραν όλων αυτών υπάρχει και ένα σημαντικό στοιχείο που αφορά στην πολιτική των περαιτέρω διευρύνσεων. Η θεσμική θωράκιση που περιμένουμε να επιτευχθεί με τη λύση της διετούς εκκρεμότητας επιτρέπει τη συνεχιση της διαδικασίας των διευρύνσεων. Θυμίζω εδώ ότι στο δίλημμα «διεύρυνση ή εμβάθυνση», η Ελλάδα έχει απαντήσει: «Και εμβάθυνση και διεύρυνση».
Στη θέση μας αυτή δεν παραγνωρίζουμε βέβαια τη σημασία και άλλων απόψεων, όπως αυτή του Γάλλου Προέδρου κ. Σαρκοζί.
Άλλωστε συζήτηση για τα σύνορα της Ε.Ε. αναμένεται ότι θα γίνει. Και θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε επί της αρχής ότι η διεύρυνση δεν μπορεί να είναι μια ατέρμονη διαδικασία σε χώρο και σε χρόνο.
Όμως, το να στερήσουμε σήμερα από συγκεκριμένες χώρες το ευρωπαϊκό όραμα και κίνητρο, δεν πιστεύω ότι είναι σκόπιμο και χρήσιμο. Και για να είμαι ακόμα πιο ξεκάθαρη, δεν πιστεύω ότι θα πρέπει να αλλάξουν ομόφωνες αποφάσεις που έχουν ληφθεί, τόσο για την Τουρκία όσο και για την Κροατία.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να μείνει ανοιχτή και χειροπιαστή η ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών των Δ. Βαλκανίων.
Κλείνοντας αυτήν την αναφορά στο κρίσιμο ζήτημα των μελλοντικών συνόρων της Ε.Ε., θέλω να σας πω πως πιστεύω ότι σε αυτή τη συζήτηση, όποτε γίνει, πιθανόν περί τον Δεκέμβριο του 2007, η Ελληνική Βουλή και η ελληνική κοινωνία πρέπει να συμμετέχουν. Ειδικά τα πολιτικά κόμματα θα ήταν χρήσιμο να καταθέσουν τις δικές τους απόψεις.
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Άκουσα πολλές φορές τις τελευταίες μέρες το αντιπολιτευτικό ερώτημα: που ήταν η Ελλάδα; Ποια ήταν η συμμετοχή μας; Άκουσα να έρχονται ως παραδείγματα η Πολωνία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Άκουσα ότι η συμφωνία που επιτεύχθηκε είναι λίγη.
Να το ξεκαθαρίσω για μια ακόμα φορά. Είμαστε πεπεισμένοι ευρωπαϊστές. Θέλουμε περισσότερη Ευρώπη. Κι όταν λέω θέλουμε μιλώ για τον ελληνικό λαό, ο οποίος σε κάθε ευκαιρία έχει εκδηλώσει τη στήριξή του στο όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Δεν συγκρινόμαστε με άλλες χώρες που έχουν τις δικές τους επιφυλάξεις και αντιδράσεις. Οι προβληματισμοί τους είναι γνωστοί. Τους σεβόμαστε, αλλά δεν τους μοιραζόμαστε. Ανήκουμε στην πλειοψηφία. Ανήκουμε στα 18 κράτη-μέλη που κύρωσαν τη Συνταγματική Συνθήκη, κι αγωνιστήκαμε για τη διαφύλαξη του κεκτημένου της.
Το αποτέλεσμα που επετεύχθη αποτυπώνει το σημείο συμβιβασμού. Αυτός ο συμβιβασμός όμως ενσωματώνει το μεγαλύτερο μέρος των μεταρρυθμίσεων της συνταγματικής συνθήκης. Μπορεί να χάσαμε τον τίτλο του «Υπουργού των Εξωτερικών», διαφυλάξαμε όμως τις αρμοδιότητές του. Μπορεί να μην ενσωματώθηκε ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, αλλά εξασφαλίσθηκε η δεσμευτικότητά του.
Τα αποτελέσματα αυτά δεν ήρθαν δια μαγείας.
Ήρθαν με σκληρή και επίπονη προσπάθεια, με συντονισμό και σταθερή διαπραγματευτική γραμμή. Ήρθαν γιατί οι «18» υποστηρίξαμε σθεναρά τις θέσεις μας.
Όταν η Γερμανική Προεδρία, μετά την προεργασία που είχε κάνει η Φινλανδία, ανέλαβε το δύσκολο έργο να συγκεράσει τις διαφορετικές απόψεις, είχε τη στήριξη και τη στενή συνεργασία της Ελλάδας που πρωτοστάτησε στη συγκρότηση μιας ομάδας χωρών, που αποτελούσαν η Ιταλία, η Ισπανία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ουγγαρία. Η ομάδα αυτή επεξεργάστηκε συστηματικά εναλλακτικές προτάσεις και ανέπτυξε, μέχρι και την τελευταία στιγμή, πρωτοβουλίες για να επιτευχθεί η μικρότερη δυνατή αλλοίωση των όσων είχαμε κυρώσει.
Και οφείλω εδώ να κάνω ειδική μνεία στη δραστηριότητα και στο έργο του αρμόδιου Υφυπουργού Εξωτερικών κ. Γ. Βαληνάκη.
Ο πυρήνας αυτών των κρατών προσέλκυσε την υποστήριξη και άλλων και έδωσε στη Γερμανική Προεδρία – την οποία και πάλι θέλω να συγχαρώ θερμά - την ώθηση και την αποφασιστικότητα που απαιτούσαν οι περιστάσεις για να διαφυλαχθεί το περιεχόμενο της προηγούμενης Συνταγματικής Συνθήκης και να φτάσουμε παράλληλα σε έναν αποδεκτό συμβιβασμό.
Σε ένα συμβιβασμό που έβαλε τέλος στον φαύλο κύκλο της εσωστρέφειας και της αβεβαιότητας και δημιούργησε νέες ευκαιρίες και προοπτικές για μια δημοκρατική, ισχυρή και αποτελεσματική Ε.Ε. Πριν κλείσω θέλω να ευχηθώ στην Πορτογαλική Προεδρία επιτυχία στο δύσκολο έργο που έχει αναλάβει.
Ευχαριστώ πολύ.
5 Ιουλίου, 2007