«Κυρία Υπουργέ, Φίλες και Φίλοι,
Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που είμαι εδώ σήμερα μαζί σας και θα ήθελα να συγχαρώ τους συνδιοργανωτές της εκδήλωσης , το ΕΛΙΑΜΕΠ και το Ίδρυμα Friedrich Ebert. Το Friedrich Ebert Stiftung είχε, μαζί με άλλους γερμανικούς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, παράσχει σημαντική στήριξη στις ελληνικές δημοκρατικές δυνάμεις την περίοδο της χούντας και στα πρώτα δύσκολα χρόνια της μεταπολίτευσης. Η συμβολή τους στη σημερινή δύσκολη συγκυρία είναι εξαιρετικά χρήσιμη.
1) Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα
Όλοι ξέρουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σήμερα τη σημαντικότερη ίσως πρόκληση της ιστορίας της. Εν μέσω μιας δισεπίλυτης οικονομικής κρίσης, η Ευρώπη καλείται όχι μόνο να υπερβεί τις συνέπειες της ύφεσης αλλά και να ξανακερδίσει την καρδιά και τον νου των ευρωπαίων πολιτών.
Αυτή η πρόκληση μεγεθύνεται ακόμα περισσότερο με δεδομένη την αδυναμία του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου να λειτουργήσει εξισορροπητικά στη σημερινή συγκυρία.
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και ευημερίας στην ήπειρο μας.
Τα τελευταία όμως χρόνια το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο έχει υπονομευθεί και από τη νεοφιλελεύθερη δεξιά και από τη πλειοδοτική αριστερά.
Η θέση μου είναι ότι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο όχι μόνο δεν είναι ασύμβατο με την αποτελεσματική αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης, αλλά η ενίσχυσή του αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την υπέρβαση της. Επιπροσθέτως, αποτελεί προνομιακό πεδίο διασύνδεσης της σημερινής πολιτικής πράξης με τις καλύτερες αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Φίλες και Φίλοι,
2) Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου
Πριν από εξήντα και πλέον χρόνια, οι θεμελιωτές της Ενωμένης Ευρώπης οραματίστηκαν εύρωστες οικονομικά αλλά και κοινωνικά χώρες που βασίζονται στην αρχή της προόδου όλων των κοινωνικών ομάδων.
Στην γενική αυτή παραδοχή, διαμορφώθηκε ένα Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο που δεν θα εξυπηρετούσε απλά την παραδοσιακή αντίληψη του «κράτους φροντίδας» ή του «κράτους φύλακα», αλλά ένα δυναμικό παραγωγικό μοντέλο ενταγμένο στην κοινωνία και στην οικονομία.
3) Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος σε άμυνα
Οι επικριτές του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου το ενοχοποιούν για τα υψηλά ελλείμματα στην Ευρώπη. Από πλευράς μας, όμως, θεωρούμε ότι, ειδικά στην παρούσα μακρο-οικονομική συγκυρία, το μοντέλο αυτό, του οποίου οι αρχές και αξίες εγγράφονται στις Συνθήκες, όχι μόνον δεν είναι παρωχημένο ή επισφαλές, τουναντίον παραμένει επίκαιρο και συνιστά τη μόνη ασφαλή δίοδο εξόδου από την πολυσχιδή κρίση.
Φυσικά, ο τρόπος ανάπτυξης και λειτουργίας του κοινωνικού μοντέλου είναι διαφορετικός σε κάθε κράτος μέλος. Γιατί μπορεί να υπάρχει ένα Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο, οι σχετικές πολιτικές όμως αποτελούν σε μεγάλο βαθμό αρμοδιότητα των κρατών μελών. Και είναι τα ίδια τα κράτη μέλη που έχουν την ευθύνη της διαφύλαξης του αγαθού της κοινωνικής συνοχής και της βιωσιμότητας του κοινωνικού μοντέλου.
Με δεδομένη την επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας και στην άνοδο της ανεργίας στην Ευρώπη, η απαξίωση και η αποδόμηση του κοινωνικού κράτους γεννά έντονο σκεπτικισμό για το μέλλον του ενωσιακού εγχειρήματος και τη συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Η διαμόρφωση των κοινωνικών πολιτικών στην σημερινή Ευρώπη των «28» δεν πρέπει να έχει όμως μόνο έναν απλό επιδοματικό χαρακτήρα, αλλά είναι ανάγκη να διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής για την παροχή κινήτρων ένταξης των πολιτών στην παραγωγική και πολιτική διαδικασία.
4) Το Κοινωνικό Κράτος και η Δημοκρατία
Ο ρόλος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου δεν είναι μόνο να προστατεύει τους αδύναμους, αλλά να διασφαλίζει ενεργούς κοινωνικούς ρόλους για όλους τους πολίτες. Το όραμα μιας κοινωνικά συνεκτικής Ευρώπης είναι αλληλένδετο με μια ισχυρή δημοκρατική Ευρώπη.
Η ανάγκη για αυτήν ακριβώς τη διάσταση του κοινωνικού κράτους είναι αυταπόδεικτη για όποιον παρακολουθεί την κινητοποίηση των αντιευρωπαϊκών και αντιδημοκρατικών δυνάμεων.
Αυτές οι δυνάμεις, οι οποίες μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν έντονα χαρακτηριστικά ρατσισμού, κοινωνικής βίας και αντισημιτισμού βασίζονται στην απλοϊκή εξίσωση των συνεπειών της ύφεσης με την ενίσχυση της δημοτικότητάς τους.
Δεν υπάρχει τίποτα το ιστορικά νομοτελειακό στη σχέση μεταξύ της ύφεσης και της ενίσχυσης αντιδημοκρατικών δυνάμεων. Είναι λάθος να θεωρούμε ότι η κρίση θα παράγει μοιραία τέτοια φαινόμενα. Η κρίση του 1929 μπορεί να οδήγησε στη συγκρότηση φασιστικών κομμάτων σε ορισμένες χώρες, ανέδειξε όμως και το New Deal του Θεόδωρου Ρούζβελτ στις ΗΠΑ. Οι δημοκρατικοί θεσμοί των ΗΠΑ ενισχυθήκαν από την δημιουργία δομών κοινωνικού κράτους τη στιγμή που σε άλλες χώρες η δημοκρατία κατέρρεε.
Φίλες και Φίλοι,
5) Η Ευκαιρία των Ευρωεκλογών
Συχνά ακούγεται ότι οι Ευρωεκλογές του 2014 αποτελούν από μόνες τους πρόκληση.
Φυσικά και αποτελούν πρόκληση. Αποτελούν όμως ταυτόχρονα και ευκαιρία. Οι Ευρωεκλογές αποτελούν μια ιδανική ευκαιρία για τους πολίτες της ΕΕ να εκφράσουν τη γνώμη τους και τις ανησυχίες τους όσον αφορά στις υπό διαμόρφωση προτάσεις για μία Ευρώπη με ακόμη ισχυρότερη πολιτική και οικονομική συνεργασία.
Εάν αφήσουμε στην άκρη τις δυνάμεις του ευρωσκεπτικισμού και των εχθρών της Δημοκρατίας διακρίνονται δυο αντίρροπες τάσεις στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι αυτή τη στιγμή. Και οι δυο είναι φιλοευρωπαϊκές και οι δυο είναι δημοκρατικές. Αυτό δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ωστόσο, έχουν διαφορετικές καταβολές και διαφορετικές προσεγγίσεις σε θεμελιώδη ζητήματα. Η πρώτη τάση έλκει την καταγωγή της από τη φιλελεύθερη παράδοση ενώ η δεύτερη από τη σοσιαλδημοκρατική.
Οι απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα που μας απασχολούν αυτή τη στιγμή δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερες. Έχουν ξεκάθαρο ιδεολογικό πρόσημο και πρέπει να γίνουν αντιληπτές ως τέτοιες από τους Ευρωπαίους ψηφοφόρους.
Η Ευρώπη ως ήπειρος συνολικά αποδέχεται ως πανευρωπαϊκές αξίες, τις αξίες αυτές, οι οποίες αρχικά ήταν σοσιαλιστικής - δημοκρατικής προέλευσης αλλά έγιναν αξίες κοινής λήψης.
Αυτό όμως από το ’90 και μετά, δηλαδή σχηματικά από τότε που πήγαμε στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχει αμφισβητηθεί μαζί με τις κεϋνσιανές πολιτικές. Αυτό είναι και το μεγάλο στοίχημα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας σήμερα. Αυτό πρέπει να ξανατεθεί ως θέμα στο τραπέζι.
Κοινός στόχος πρέπει να είναι η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών της ΕΕ στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ώστε να συμμετέχουν ενεργά και αποτελεσματικά στις προσπάθειες της ΕΕ να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, που αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη και την ευημερία, μέσω της ενίσχυσης της δημοκρατικής νομιμοποίησης και της λογοδοσίας των ευρωπαϊκών θεσμών.
Ο Ευρωπαίος πολίτης θα πρέπει να προσλαμβάνει την Ένωση ως σύστημα που μεγιστοποιεί την εν ευρεία εννοία ευημερία του, οικονομική, κοινωνική πολιτική ευημερία. Για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε πολιτικές, μέτρα, πρωτοβουλίες σε δύο επίπεδα, το θεσμικό και το επίπεδο των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης.
Σε ό,τι αφορά το θεσμικό επίπεδο, θα πρέπει να εκκινήσουμε από την υπόθεση ότι η Ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν μπορεί πλέον να προχωρήσει «ερήμην της κοινωνίας» αλλά με την άμεση και ενεργό σύμπραξη της κοινωνίας και των πολιτών. Θα πρέπει επομένως να αναζητήσουμε τρόπους, διαδικασίες, ρυθμίσεις για την πλέον ενεργό συμμετοχή των πολιτών και της κοινωνίας στην ενοποιητική διαδικασία. Στη λογική αυτή μπορούμε να εξετάσουμε:
Την παραπέρα ενίσχυση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων ως των κεντρικών φορέων άρθρωσης των απόψεων, αιτημάτων, επιδιώξεων των ευρωπαίων πολιτών.
Την απλοποίηση της διαδικασίας και προϋποθέσεων για την ενεργοποίηση «της πρωτοβουλίας των πολιτών» που προβλέπεται στη Συνθήκη της Λισσαβόνας. Δεν θεωρώ τα δημοψηφίσματα πανάκεια. Ορισμένες μάλιστα φορές, όπως συνέβη το 2011 στη χώρα μας, η διενέργεια δημοψηφίσματος έμοιαζε μάλλον με πράξη ενός «ιδανικού αυτόχειρα». Πρέπει όμως να διευκολυνθούν οι πρωτοβουλίες πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Άλλο χρήσιμο μέτρο αφορά στην παρουσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή μελών της Επιτροπής στις χώρες-μέλη, στα Κοινοβούλια π.χ. των χωρών-μελών ή σε κοινές συναντήσεις με τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να πάψει να ταυτίζεται αποκλειστικά με τις Βρυξέλλες με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Την πληρέστερη πρόσβαση των Ευρωπαίων πολιτών στις πηγές πληροφόρησης για τις δραστηριότητες των οργάνων της Ένωσης μέσα σε ένα νέο καθεστώς διαφάνειας.
Ωστόσο, όσο σημαντικές και αν είναι οι θεσμικές καινοτομίες και ρυθμίσεις από μόνες τους δεν θα φέρουν τους Ευρωπαίους πολίτες πλησιέστερα προς το σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Ευρωπαϊκός Δήμος δεν θα δημιουργηθεί απλά και μόνο μέσα από τις θεσμικές ρυθμίσεις. Θα δημιουργηθεί μέσα από τις κατάλληλες πολιτικές και δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα πιστοποιούν ότι η Ένωση εργάζεται για την επίλυση των καθημερινών προβλημάτων των πολιτών, την οικονομική και κοινωνική ευημερία, την απασχόληση, την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής, από την κλιματική αλλαγή μέχρι την ενεργειακή ασφάλεια και παγκοσμιοποίηση.
Συνοπτικά, η Ένωση θα πρέπει να εμφανιστεί και να είναι ένας θεσμός συνοχής, αλληλεγγύης και μεγιστοποίησης της ευημερίας. Με άλλα λόγια, ως ένα σύστημα που εδράζεται στους πολίτες και εξυπηρετεί τους ευρωπαίους πολίτες. Στην τρέχουσα συγκυρία της οικονομικής κρίσης, η προσήλωση στην πολιτική δημοσιονομικής σταθερότητας δεν αρκεί. Πρέπει να συμπληρωθεί από γενναίες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και πρωτοβουλίες καταπολέμησης της ανεργίας.
Είναι πολύ σημαντικό, συνεπώς, να γίνει αντιληπτό ότι οι Ευρωεκλογές δεν είναι εθνικές εκλογές. Τα εθνικά πολιτικά κόμματα και οι κυβερνήσεις πρέπει να ενημερώσουν τους ψηφοφόρους τους για τον πολιτικό σχηματισμό στον οποίον ανήκουν εντός του ΕΚ. Αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω "πολιτικοποίηση" των ευρωεκλογών και θα ενισχύσει το ενδιαφέρον των πολιτών να συμμετάσχουν στην εκλογή των αντιπροσώπων τους.
Η πολιτικοποίηση αυτή βέβαια προϋποθέτει διατύπωση συγκεκριμένων θέσεων όσον αφορά στο νομοθετικό έργο σε επίπεδο ΕΕ, ανάλογα με την πολιτική κατεύθυνση του κάθε ευρωπαϊκού πολιτικού σχηματισμού. Ομοίως, προϋποθέτει υποστήριξη και συγκεκριμένης υποψηφιότητας για τον επόμενο Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Φίλες και Φίλοι,
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι χρέος όλων των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων της Ευρώπης είναι να αναδείξουμε και αποδείξουμε ότι η λύση στα πολλά και σύνθετα προβλήματα ευρίσκεται στην εμβάθυνση της δημοκρατίας και της κοινωνικής διάστασης της Ευρωζώνης, στην ενίσχυση των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην ενεργό συμμέτοχη των πολιτών στα δρώμενα εντός της Ένωσης. Η καταφυγή σε ακραίες θέσεις και καταδικασμένες από την ιστορία πολιτικές, δεν αποτελούν λύση, δεν συνάδουν με τις δημοκρατικές παραδόσεις της Ευρώπης και πρέπει να καταδικάζονται εν τη γενέσει τους.
Καθήκον μας είναι οι θεσμοί της Ένωσης να καταστούν περισσότερο «φιλικοί» στον απλό πολίτη, να του μεταδώσουμε την αίσθηση ότι δεν πρόκειται για ένα απόμακρο γραφειοκρατικό οργανισμό, αλλά για ένα «εργαλείο», το οποίο ανήκει στους λαούς της Ευρώπης και εργάζεται για το κοινό καλό.
Οι επερχόμενες ευρωεκλογές αποτελούν ιδανική ευκαιρία για να ανανεωθεί η εμπιστοσύνη του πολίτη προς το κοινοτικό οικοδόμημα. Δεν πρέπει να αφήσουμε να καταρρεύσει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο που στηρίζει όλες τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας».
9 Σεπτεμβρίου, 2013