Κύριε Πρωθυπουργέ, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι. Είναι μεγάλη χαρά να βρίσκομαι σήμερα ανάμεσά σας και να μιλήσω για ένα θέμα το οποίο γνωρίζετε ότι έχω μία μεγάλη ευαισθησία, σχεδόν συναισθηματισμό και σκέπτομαι με αρκετή δόση ενοχής ότι έπρεπε να αποχωρήσω από την προηγούμενη θέση μου για να γίνει αυτή η εκδήλωση. Να ευχαριστήσω θερμά τους οργανωτές, την Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων, την Προεδρία της Κυβέρνησης, την Expertise France, η οποία μας έχει βοηθήσει πάρα πολύ στην ανάπτυξη αυτού του μοντέλου και βεβαίως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την DG REFORM για τη βοήθεια, έτσι ώστε να καταστεί αυτό το μοντέλο βιώσιμο. Ένα μοντέλο το οποίο, θα μου επιτρέψετε να πω, έχει αλλάξει το υπόδειγμα διακυβέρνησης στη χώρα μας. Και για μία φορά κατά τη διάρκεια της πολιτικής μου διαδρομής την τελευταία 5ετία, θα μου επιτρέψετε να αναφέρομαι λίγο συγκριτικά με το τι συνέβαινε στο παρελθόν, γιατί η αλήθεια είναι ότι για το επιτελικό κράτος έχουμε ακούσει πάρα πολλά. “Φταίει το επιτελικό κράτος για το γεγονός ότι δεν έχει υδροδότηση ένα χωριό, για το γεγονός ότι έπεσε πολύ χιόνι ή πολύ βροχή. Φταίει το επιτελικό κράτος για το γεγονός ότι έπεσαν κλαδιά σε έναν δρόμο και αυτός κατέστη αδιάβατος”.
Η πραγματικότητα είναι ότι το επιτελικό κράτος δεν είναι εδώ για να διαμορφώσει μία συνθήκη πολιτικής κάθε Υπουργείου, η οποία θα υποκαθιστά τη βασική συνταγματική του λειτουργία. Είναι για να δημιουργήσει τυποποιημένες διαδικασίες, οι οποίες θα είναι απο-προσωποποιημένες. Γνώρισα τον κύριο Πρωθυπουργό, είχα τη μεγάλη αυτή χαρά και τιμή να τον γνωρίσω, πριν από ακριβώς 10 χρόνια. Δεν θα κάνω προφανώς αξιολόγηση της δεκαετίας αυτής. Θα ήθελα να πω όμως ότι όταν γνωριστήκαμε ο Πρωθυπουργός είχε τη θέση του Υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης και είχε τη διάθεση να βελτιώσει τις δομές της διοίκησης του υπουργείου, τις δομές του κράτους και εξ ου και κάλεσε τους πανεπιστημιακούς, οι οποίοι υπηρετούσαν τον κλάδο του δημοσίου δικαίου για να λάβει ιδέες. Από τότε είχε αυτό το θέμα με τις ιδέες, κύριε Πρόεδρε, και πραγματικά άκουσε τις ιδέες και αιφνιδιαστικά κάποια στιγμή, μετά από δύο - δυόμισι χρόνια, έλαβα ένα τηλεφώνημα που ήταν μια μικρή πρόκληση. Ήταν ένα τηλεφώνημα, ο μέλλων πρωθυπουργός, τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης: Πώς θα σου φαινόταν εάν είχες την ευκαιρία τις ιδέες αυτές να τις κάνεις πράξη;
Αυτό είναι το όνειρο οποιουδήποτε πανεπιστημιακού, ο οποίος έχει πάντοτε εύκολη τη θεωρία και έχει δύσκολη την πράξη. Και ήταν και μία μεγάλη πρόκληση. Προσπάθησα να εισπράξω πώς εννοούσε ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο κύριος, ο παρών σήμερα, ο κύριος Κυριάκος Μητσοτάκης, την έννοια της νέας δομής του κράτους. Ήταν αυτό ένα κράτος το οποίο θα ήταν κανονικό κράτος, ένα κράτος ευρωπαϊκό, το οποίο θα είχε τυποποιημένες διαδικασίες και το οποίο δεν θα χρειαζόταν πρόσωπα για να το υπηρετήσουν. Θα ήταν ένα απο-προσωποποιημένο κράτος. Μία δομή, η οποία δεν θα συγκέντρωνε εξουσίες. Γιατί πολλές φορές ακούω πόσο πολύ υπερ συγκεντρωτικό είναι το επιτελικό κράτος. Ουδέν ψευδέστερον. Το επιτελικό κράτος δεν κάνει συγκέντρωση αρμοδιοτήτων. Εκείνο το οποίο κάνει είναι, όπως θα εξηγήσω σε λιγάκι, αποκατάσταση των συνταγματικών αρμοδιοτήτων όλων των οργάνων του κράτους. Ήταν πάρα πολύ μεγάλη η πρόκληση. Δουλέψαμε με μία ομάδα ανθρώπων, πολλούς από τους οποίους τους βλέπω σήμερα εδώ -και είναι μεγάλη συγκίνηση να τους βλέπω, διότι έχουμε κάνει μερικά καταπληκτικά ξενύχτια μαζί πάνω από τις πρώιμες εκδοχές αυτού που κατέστη ο νόμος 4622 του 2019. Περάσαμε καταπληκτικά στα backstage, όπως λένε και οι ηθοποιοί. Είχαμε πολύ μεγάλο κέφι για αυτό. Δουλέψαμε επί μία διετία περίπου και ήμασταν έτοιμοι αμέσως μόλις ανέλαβε τη διακυβέρνηση και έλαβε την ψήφο εμπιστοσύνης η κυβέρνηση το 2019, να καταθέσουμε το πρώτο νομοσχέδιο, το οποίο ήταν ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης. Ένα μοντέλο διακυβέρνησης, το οποίο, υιοθετούσε καλές πρακτικές. Πάντοτε λέω ότι στα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το δίκαιο δεν είναι αναγκαίο να ανακαλύπτουμε τον τροχό, αρκεί να ξέρουμε ποιος είναι ο κατάλληλος τροχός για να κινηθεί όπως πρέπει το όχημα. Και πράγματι αξιοποιήσαμε πάρα πολλά και διαφορετικά μοντέλα. Αξιοποιήσαμε το μοντέλο της γερμανικής καγκελαρίας σε ό,τι αφορά εν πολλοίς τη δομή του κράτους, την αρχιτεκτονική της προεδρίας της κυβέρνησης. Αξιοποιήσαμε πολύ το αγγλοσαξονικό μοντέλο σε ό,τι αφορά το κομμάτι της καλής νομοθέτησης και της νομοπαραγωγής. Αξιοποιήσαμε πολλά μοντέλα ανά τον κόσμο, τα οποία μπορεί να ακούγονται λίγο εξωτικά, αλλά τα οποία ήταν οι καλύτερες πρακτικές. Η καλύτερη πρακτική για τον εσωτερικό έλεγχο του κράτους λογίζεται σήμερα ότι είναι το σύστημα της Σιγκαπούρης. Αυτό υιοθετήσαμε εν πολλοίς για το σύστημα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας.
Θα μιλήσω για τις τέσσερις αξίες που ενσωματώσαμε μέσα στον νόμο 4622 του 2019. Η πρώτη είναι αυτή στην οποία ήδη αναφέρθηκα. Η τυποποίηση των διαδικασιών. Τυποποίηση διαδικασιών. Προσέξτε, θα ακουστεί παράξενο. Μέχρι το 2019 ήμασταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα η οποία δεν είχε ένα ενιαίο εγχειρίδιο διακυβέρνησης. Επαναλαμβάνω, για να το εμπεδώσουμε, μέχρι το 2019 δεν υπήρχε ένα ενιαίο εγχειρίδιο ρυθμιστικό το οποίο θα μας λέει πώς λειτουργεί η κυβέρνηση, ποια είναι η σχέση μεταξύ κυβέρνησης και Βουλής, ποια είναι η νομοπαραγωγική διαδικασία, ποιος είναι ο εσωτερικός έλεγχος της διοίκησης. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα εισάγεται ενιαίο εγχειρίδιο διακυβέρνησης το 2019. Επίσης για πρώτη φορά εισάγεται η λογική και η πράξη των τακτικών Υπουργικών Συμβουλίων. Από το 2019 μέχρι σήμερα ένα ή δύο υπουργικά συμβούλια κάθε μήνα. Δεν έχουμε χάσει ούτε ένα μήνα. Θα μου πείτε είναι τόσο καταπληκτικό; Δεν συνέβαινε ποτέ στην Ελλάδα. Το Υπουργικό Συμβούλιο, μολονότι κατά το Σύνταγμα είναι ο παραγωγός των δημοσίων πολιτικών, ουδέποτε είχε περιοδικότητα. Να το πω λίγο λαϊκά; Υπουργικά γινόντουσαν στη χάση και στη φέξη μόνο για να νομιμοποιήσουν προειλημμένες αποφάσεις. Πλέον τα Υπουργικά Συμβούλια είναι τακτικά, με ατζέντα και -θέλω να το τονίσω αυτό, γιατί έχει μία τεράστια υπεραξία- δεν υπάρχει ούτε ένα νομοσχέδιο το οποίο να μην έχει περάσει από την κρίση του Υπουργικού Συμβουλίου πριν ανέβει σε δημόσια διαβούλευση. Όλα τα νομοθετήματα περνούν από το Υπουργικό Συμβούλιο. Το Υπουργικό Συμβούλιο ουσιαστικά αποκαθίσταται στον συνταγματικό του σκοπό, η συλλογική λειτουργία του Υπουργικού Συμβουλίου. Αναφέρθηκε προηγουμένως ο κύριος Κουσούλης, ο Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, σε κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό και είναι επέκεινα στην πραγματικότητα όλου αυτού του μετασχηματισμού, στην ψηφιοποίηση όλης της διαδικασίας και της ενδοκυβερνητικής αλλά και της νομοθετικής, είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν μπορείτε να φανταστείτε για ένα τρίμηνο περίπου το πώς ήταν στην πραγματικότητα να πρέπει να συλλέξεις φυσικά υπογραφές από όλο το Υπουργικό Συμβούλιο. Θα έπρεπε να αναζητείς Υπουργούς οι οποίοι βρίσκονταν ανά τη χώρα, σε υπηρεσιακά καθήκοντα στο εξωτερικό, στο σπίτι τους ή αλλού, δεδομένου ότι είχαν τα περισσότερα από τα νομοθετήματα και επείγοντα χαρακτήρα. Μία ψηφιακή επανάσταση. Πλέον όλα τα νομοθετήματα, όλες οι Υπουργικές αποφάσεις, όλες οι πράξεις του Υπουργικού Συμβουλίου έχουν ψηφιακή υπογραφή. Ελέγχονται από τους νομικούς συμβούλους των Υπουργών και στη συνέχεια υπογράφονται από τους ίδιους τους Υπουργούς. Τεράστια εξοικονόμηση χρόνου, ενέργειας αλλά και ένα κανονικό κράτος επιτέλους μπροστά μας.
Η κανονικότητα και η τυποποίηση του Υπουργικού Συμβουλίου έχει μία τεράστια υπεραξία. Θα ήθελα πραγματικά να την αναδείξω γιατί φαίνεται και αυτή αυτονόητη. Κάθε Υπουργικό Συμβούλιο μέσα στο έτος έχει μία δουλειά να πράξει. Για παράδειγμα, το Υπουργικό Συμβούλιο του Σεπτεμβρίου εξετάζει όλα τα προσχέδια των Υπουργείων σχετικά με τα σχέδια δράσης. Επίσης, το προσχέδιο του ετήσιου προγραμματισμού ανθρώπινου δυναμικού, καθώς επίσης και το ενιαίο προσχέδιο της κυβερνητικής λειτουργίας. Όλα αυτά τον Σεπτέμβριο εγκρίνονται στο τέλος του χρόνου. Και κάτι ακόμα, γιατί το έχω ακούσει και θυμώνω. Για πρώτη φορά, από το 2019 και μετά, η ελληνική κυβέρνηση γνωρίζει πόσους μετακλητούς έχει. Θέλω να το τονίσω, διότι κατά περιόδους υπήρχαν διάφορες φήμες ότι υπήρχε ένα ξεχείλωμα των μετακλητών. Επαναλαμβάνω λοιπόν, για να είμαι σαφής. Για πρώτη φορά προσδιορίζεται ο ακριβής αριθμός των μετακλητών που έχει κάθε Υπουργός, κάθε Υφυπουργός, κάθε Γενικός ή Ειδικός Γραμματέας. Και τα πέντε αυτά χρόνια δεν έχει υπάρξει ούτε μία παρέκκλιση από τον αριθμό αυτό. Είναι η πρώτη φορά που δεν έχει υπάρξει από κυβέρνηση οποιαδήποτε απόφαση ή Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου με την οποία αυξάνεται ο αριθμός των μετακλητών. Ένας πολύ μεγάλος σεβασμός, τον οποίο επέδειξε εν τέλει και στη νέα δομή, στο νέο υπόδειγμα, αλλά και απέναντι στα δημόσια οικονομικά, ολόκληρο το Υπουργικό Συμβούλιο.
Η δεύτερη μεγάλη αποστολή είναι αυτή την οποία είπα προηγουμένως, η αποκατάσταση της συνταγματικής αποστολής των θεσμών. Το πρώτο και το βασικό -και το ξέρω ότι θα φανεί πολύ μικρό- είναι το ακόλουθο. Μέχρι το 2019 τα υπουργικά συμβούλια ελάμβαναν χώρα εντός του κτιρίου της Βουλής, κύριε Πρόεδρε της Βουλής. Ήταν η πιο απτή απόδειξη σύγχυσης αυτού που ονομάζουμε διάκριση των λειτουργιών. Η κυβέρνηση, η οποία οφείλει να είναι απολύτως διακριτή απέναντι στη Βουλή, συνεδρίαζε στο ίδιο το κτίριο της Βουλής. Συμβόλιζε, σηματοδοτούσε ακριβώς την επικυριαρχία της κυβέρνησης πάνω στη Βουλή. Απαράδεκτο για οποιοδήποτε αντιπροσωπευτικό σύστημα. Μπορεί να είναι μικρή κίνηση, αλλά πολύ υψηλού συμβολισμού το γεγονός ότι μετά την πρώτη πανηγυρική συνεδρίαση το 2019, όλα τα Υπουργικά Συμβούλια έκτοτε λαμβάνουν χώρα στην έδρα της κυβέρνησης, στο Μέγαρο Μαξίμου. Αποκατάσταση των συνταγματικών θεσμών. Η πιο μεγάλη κατά τη γνώμη μου μεταρρύθμιση. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα έχουμε κάτι το οποίο θα το χαρακτήριζα εξαιρετικά καινοτόμο. Αυτονόητο αλλά καινοτόμο. Έχουμε διάκριση ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία και την υπηρεσιακή διοίκηση. Μέχρι το 2019 δεν υπήρχε ποτέ ένας πολύ ξεκάθαρος ρόλος για την πολιτική ηγεσία και για την υπηρεσιακή διοίκηση.
Αυτά συγχέονταν. Υπήρχε μία γκρίζα ζώνη, η οποία διαμόρφωνε και συνθήκες σύγκρουσης, πολλές φορές, αλλά και μία μεγάλη δυσκολία για την αποκάθαρση των αρμοδιοτήτων. Σύμφωνα με το επιτελικό κράτος, έχουμε μία πολιτική ηγεσία, η οποία είναι οι Υπουργοί, Υφυπουργοί, Γενικοί και Ειδικοί γραμματείς και έχουμε πλέον μία υπηρεσιακή διοίκηση, στην οποία προΐσταται ο υπηρεσιακός Γενικός Γραμματέας. Κατά τη γνώμη μου, ίσως η μεγαλύτερη καινοτομία που έφερε η νέα δομή, ο υπηρεσιακός Γραμματέας, ο οποίος επιλέγεται ουσιαστικά από το ΑΣΕΠ, με βάση πολύ συγκεκριμένα κριτήρια ικανότητας και εμπειρίας, με τριετή θητεία, προέρχεται εκ της διοικήσεως και είναι εκείνος ο οποίος προΐσταται στην πραγματικότητα ολόκληρου του χαρτοφυλάκιου και ολόκληρης της υπηρεσιακής κατάστασης του υπουργείου. Προσέξτε, στο παλαιότερο μοντέλο τις συμβάσεις, τη διαδικασία δηλαδή ολόκληρη των συμβάσεων, την είχε η πολιτική ηγεσία. Πλέον την έχει η διοίκηση, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την ακεραιότητα, για τη διαφάνεια και πάνω από όλα για την αποκάθαρση μεταξύ πολιτικής και διοίκησης. Και κάτω από τον υπηρεσιακό γραμματέα πλέον έχουμε τους Γενικούς Διευθυντές.
Κάτι το οποίο έχει περάσει στα ψιλά, αγαπητέ κύριε Υπουργέ Επικρατείας, είναι κατά τη γνώμη μου μια επανάσταση, όπως χαρακτηρίστηκε στη θεωρία την οποία έφερε ο νόμος 4622 του 2019, ότι πλέον όλες οι ατομικές διοικητικές πράξεις υπογράφονται σε τελευταίο βαθμό από τον Γενικό Διευθυντή του υπουργείου. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Φανταστείτε μία οικοδομική άδεια, μία άδεια για την εκχώρηση ακινήτου του Δημοσίου, μια άδεια για τη λειτουργία καταστήματος ή περιπτέρου. Όλες αυτές οι πράξεις πριν από το 2019 ανήκαν στην αρμοδιότητα της πολιτικής ηγεσίας. Ένα πολιτικό πρόσωπο, συνήθως ο ίδιος ο Υπουργός, ήταν εκείνος ο οποίος υπέγραφε εκατοντάδες χιλιάδες ατομικές υπουργικές αποφάσεις. Δηλαδή, στην πραγματικότητα, για να δώσει σύνταξη στον Γεραπετρίτη, ο οποίος αφυπηρετεί, έπρεπε να μεσολαβήσει απόφαση του Υπουργού. Το αποτέλεσμα ποιο ήταν; Το 90% των πράξεων ατομικού χαρακτήρα να υπογράφονται από τους Υπουργούς. Σήμερα ισχύει το αντίστροφο. Το 90% των ατομικών αποφάσεων που παράγεται υπογράφεται από τους Γενικούς Διευθυντές. Δείτε λιγάκι τη μεγάλη του σημασία, το πόσο πολύ συμπιέζεται ο Υπουργός, αλλά, επιπλέον, δεν υπάρχουν οι πιέσεις οι οποίες θα υπήρχαν. Πολύ ενισχυμένο σύστημα διαφάνειας και νομίζω μία πλήρης αποκατάσταση.
Πρέπει να το καταλάβουμε επιτέλους στη χώρα αυτή ότι Διοίκηση σημαίνει να εκδίδονται όλες αυτές οι ατομικές πράξεις από την ιεραρχία και ότι οι Υπουργοί είναι για να παράγουν δημόσιες πολιτικές, να τις υποστηρίζουν στη Βουλή και να τις εφαρμόζουν στην πράξη. Αυτή ήταν η μεγάλη κατά τη γνώμη μου τομή.
Στην καλή νομοθέτηση αναφέρθηκε η καθηγήτρια η κυρία Ξανθάκη, την οποία θέλω δημόσια να ευχαριστήσω, διότι μολονότι πρόκειται για την κορυφή στην Ευρώπη στη νομοτεχνική. από εθνικό χρέος μας βοήθησε πάρα πολύ και στέκεται σήμερα πάντοτε δίπλα μας. Στην καλή νομοθέτηση έγιναν μεγάλα βήματα και αρκεί κάποιος να δει ένα νόμο πριν από το 2019 σε σχέση με ένα σημερινό νόμο. Κύριε Πρόεδρε της Βουλής, θα δει στην πραγματικότητα μία ανάλυση συνεπειών ρύθμισης. Προσέξτε, πριν από το 2019 είχαμε επτά διαφορετικές εκθέσεις. Κάθε νομοσχέδιο ερχόταν με επτά διαφορετικές εκθέσεις. Ερχόταν με την αιτιολογική του έκθεση, με την έκθεση για την οικονομική επιβάρυνση, για την κάλυψη της δαπάνης. Επτά εκθέσεις. Σήμερα έχουμε μία και μόνη ανάλυση συνεπειών ρύθμισης, η οποία είναι εντελώς τυποποιημένη. Σήμερα έχουμε στους νόμους μας περιεχόμενα. Δεν υπήρχαν ποτέ περιεχόμενα. Ξέρω πόσο δύσκολο είναι να έχεις περιεχόμενο. Σήμερα έχουμε χωριστό λήμμα, χωριστό άρθρο με τις εξουσιοδοτικές διατάξεις. Δεν χρειάζεται ο οποιοσδήποτε να μπορεί να είναι τόσο τεχνικός νομικός για να κατανοήσει τον νόμο.
Πάντοτε έλεγα, κύριε Πρόεδρε του Συμβουλίου Επικρατείας, ότι μέσα από τη σύνθετη νομοθεσία προέκυπτε διαφθορά. Γιατί; Διότι όπου δεν υπάρχει ξεκάθαρο περιεχόμενο του νόμου, μπορεί να καλλιεργηθεί η διαφορετική άποψη και εν τέλει να καλλιεργηθεί η διαφθορά. Όσο πιο ξεκάθαρο είναι το περιεχόμενο ενός νόμου, όσο πιο εύληπτο είναι - όπως είπε η κυρία Ξανθάκη, να μπορεί να το διαβάζει ο πολίτης και όχι ο εξειδικευμένος νομικός - τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της λειτουργίας του κράτους και της υπηρεσίας που παρέχει προς τους πολίτες. Για το λόγο αυτό εκδόθηκαν τρία εγχειρίδια από τη Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων, ο κ. Χατζής είναι ο αφανής ήρωας αυτής της ιστορίας, κάπου εδώ θα είναι συνήθως προς τα πίσω έδρανα. Η Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων αποτέλεσε την οργανική κορωνίδα όλου αυτού του οικοδομήματος. Μια εξαιρετικά δύσκολη άσκηση. Συγκέντρωσε τεράστια ύλη, γιατί η πραγματικότητα είναι ότι υπήρξε μία μετάπτωση κατά το ότι πριν από το 2019 ο μεγάλος όγκος της νομοπαραγωγής εκκινούσε και ολοκληρωνόταν στα υπουργεία, ενώ τώρα έχουμε έναν κεντρικό πυλώνα, που είναι η Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων.
Τι σημαίνει αυτό; Προσέξτε. Πριν το 2019 - όποιος έχει ασχοληθεί με νομικά θα το καταλάβει αμέσως - έπρεπε να αναζητήσουμε μια πλειάδα νόμων, οι οποίοι ρύθμιζαν το ίδιο αντικείμενο. Γιατί συνέβαινε αυτό; Για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι οι νόμοι αυτοί δεν πέρναγαν ποτέ από Υπουργικό Συμβούλιο. Άρα είχαμε μια νομοθετική παραγωγή από κάτω προς τα πάνω. Το μοντέλο άλλαξε. Τώρα πλέον το Υπουργικό Συμβούλιο είναι ο παραγωγός της κανονιστικής ύλης. Άρα δεν μπορεί να υπάρχουν επικαλύψεις. Όλοι οι νόμοι σήμερα, και θέλω να το πω και νομίζω ότι αυτό είναι σημαντική τιμή, όλοι οι νόμοι, δηλαδή τα νομοσχέδια σε πρώιμο στάδιο που έρχονται στο Υπουργικό Συμβούλιο, τυγχάνουν πάρα πολύ μεγάλης ανάλυσης. Κύριε Βορίδη, μερικές φορές ίσως λίγο μεγαλύτερης της αναγκαίας στα υπουργικά συμβούλια, αλλά πάντως συζητούνται όλα. Εκφράζονται οι διαφορετικές απόψεις και θέλω να σας πω ότι τουλάχιστον στο 50% - αυτή είναι η εμπειρική εκτίμηση - των νομοθετημάτων που έρχονται στο Υπουργικό Συμβούλιο προς κρίση του συλλογικού οργάνου, γίνονται απολύτως ουσιώδεις διαφορές. Έρχεται στη διαβούλευση ένα άλλο κείμενο. Γιατί; Διότι το συλλογικό όργανο, το Υπουργικό Συμβούλιο, εισφέρει με τη γνώση και την εμπειρία του, αποφεύγοντας το σκόπελο του να έχουμε επικαλύψεις, διότι τα νομοθετήματα συνήθως είναι αντικείμενο περισσοτέρων υπουργείων. Και βεβαίως, έχοντας μια κεντρική νομοθετική πολιτική, έναν κεντρικό ρυθμιστικό σχεδιασμό.
Και να πούμε και αυτό. Ειπώθηκε σήμερα κατ εξοχήν, αλλά δεν μπορώ να το ακούω άλλο. Μέχρι το 2019, και ιδίως, να το πω και αυτό, την τετραετία, πενταετία 2015-2019, είχαμε μία μάλλον εξευτελιστική χρήση των κατ’ εξαίρεσιν διαδικασιών που προβλέπει το Σύνταγμα - επείγοντα και κατεπείγοντα. Θέλω να σας πω και το λέω αυτό υπερηφάνως για την κυβέρνησή μας. Την τελευταία διετία κανένα επείγον ή κατεπείγον νομοσχέδιο. Όλα με την τακτική διαδικασία. Καμία εκπρόθεσμη τροπολογία και έχουν μειωθεί οι τροπολογίες γενικά από έξι σε μία κατά μέσο όρο. Εκπρόθεσμες τροπολογίες. Κρατήστε το. Με εκπρόθεσμη τροπολογία, κύριε Πρόεδρε της Βουλής, είχαν γίνει πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Την περίοδο 2015-2019, για να μην ξεχνιόμαστε, είχαν ιδρυθεί πανεπιστήμια με τροπολογία της νύχτας, την τελευταία στιγμή, χωρίς μελέτη σκοπιμότητας και χωρίς να έχει γίνει καμία αξιολόγηση των συνεπειών της ρύθμισης. Πλέον αυτά ευτυχώς είναι φαινόμενα του παρελθόντος και οφείλουμε να αποδώσουμε τα εύσημα στον Πρόεδρο για τη μέριμνα που έχει.
Και βέβαια όλα αυτά αφορούν το μέλλον. Από το 2019 και μετά. Από το 2019 και πριν έχουμε έναν απίστευτο αριθμό νόμων. Έχουμε μία πολυνομία και οικονομία, η οποία υπερβαίνει νομίζω κατά πολύ το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Η Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποίησης κάνει μία σπουδαία δουλειά. Θέλω να πω ότι τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν γίνει δεκαεννέα κωδικοποιήσεις. Περίπου τέσσερις κωδικοποιήσεις το χρόνο. Θέλω να σας πω ότι την τελευταία 20ετία, πριν από το 2019, όλες και όλες ήταν 10 κωδικοποιήσεις. Γιατί δεν έχουμε καταλάβει την αξία της κωδικοποίησης; Κωδικοποίηση σημαίνει απλούστευση διαδικασιών και πάνω απ όλα σημαίνει καθαρός νόμος, εύληπτος νόμος. Νόμος που δεν αναφέρεται στον δικαστή και τον νομικό, αλλά αναφέρεται στον πολίτη. Σπουδαία δουλειά του προέδρου του κυρίου Σταυρόπουλου. Και να κλείσω με τις αρχές της καλής νομοθέτησης. Στις αρχές καλής νομοθέτησης ισχύει ένας κανόνας. Η κυρία Ξανθάκη θα το καταλάβει αμέσως. Καλύτερος νόμος είναι αυτός που δεν θα χρειαστεί ποτέ να ψηφιστεί. Όσο λιγότερους και ποιοτικότερους νόμους έχουμε, τόσο το καλύτερο και αυτό φροντίζουμε. Οι νόμοι πλέον έχουν μια σοβαρή ποιότητα έτσι ώστε να μην χρειάζεται να πολλαπλασιάζονται.
Δυστυχώς έχουμε έναν τεράστιο αριθμό νόμων. Εκείνο το οποίο στερούμαστε είναι στην πραγματικότητα να μπορούμε να παρακολουθούμε τους νόμους αυτούς. Άρα, όπου μπορούμε δίνουμε την εξουσιοδότηση που απαιτείται και όπου μπορούμε αποφεύγουμε την πολυνομία, έτσι ώστε το περιβάλλον να καταστεί απλούστερο. Και εδώ έρχομαι στο τρίτο κεφάλαιο. Συντονισμός αρμοδιοτήτων. Δυστυχώς η παθολογία των αρμοδιοτήτων, κύριε Υπουργέ, στην Ελλάδα είναι ένα τέρας. Οι συναρμοδιότητες στην Ελλάδα έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα. Τι προέβλεψε το επιτελικό κράτος για αυτό; Προέβλεψε ένα σύστημα κατά το οποίο υφίσταται μια ολόκληρη δομή συντονισμού της κυβέρνησης στην προεδρία της κυβέρνησης με τη Γενική Γραμματεία Συντονισμού, έτσι ώστε να παρακολουθείται ολόκληρο το έργο ακτινωτά σε όλα τα υπουργεία. Υφίστανται οι υπηρεσίες συντονισμού των υπουργείων, έτσι ώστε να μπορεί να υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση για να αποφεύγεται το ζήτημα των αρμοδιοτήτων. Είναι εξαιρετικά σημαντικό. Δημιουργήσαμε επί τη βάσει αυτού έναν μηχανισμό, ο οποίος μπορεί να απαντά γρήγορα στις κρίσεις. Ρωτάμε καμιά φορά, κύριε Πρόεδρε, πώς καταφέραμε και ανταπεξήλθαμε, όσο ανταπεξήλθαμε, στη δύσκολη περίοδο του κορωνοϊού, που απαιτούσε πολύ γρήγορες αποφάσεις και ενόσω είχαμε έναν τεράστιο αριθμό αρμοδιοτήτων.
Τα δύο χρόνια του κορωνοϊού εξεδόθησαν δυόμισι χιλιάδες, επαναλαμβάνω, 2.500 υπουργικές αποφάσεις. Όλες είχαν έναν κεντρικό συντονισμό και έλεγχο και το 90% ήταν υπογεγραμμένες από περισσότερους από έναν Υπουργούς, ορισμένες και δέκα Υπουργούς. Αυτό εάν δεν υπήρχε ένας κεντρικός συντονισμός γρήγορης διαχείρισης της ύλης αυτής, δεν θα μπορούσαμε να είχαμε ανταποκριθεί. Άρα το ακτινωτό σύστημα το οποίο προβλέπεται έχει βοηθήσει ουσιωδώς.
Και κλείνω με την αγαπημένη μου μεταρρύθμιση, η οποία είναι η καθιέρωση του νέου διυπουργικού κλάδου, των επιτελικών στελεχών της διοίκησης. Ξέρετε, έχουμε, αν δει κανείς, αγαπητέ μου Θοδωρή, τους κλάδους του Δημοσίου είναι βέβαιο ότι θα τσιτώσει, πολύ περισσότερο παλαιότερα, ευτυχώς τα έφτιαξε εδώ λίγο ο Υπουργός, ο κύριος Βορίδης. Γιατί; Διότι υπάρχουν κλάδοι οι οποίοι δεν έχουν καμία απολύτως ανταπόκριση σε αυτό που σήμερα απαιτεί μία γρήγορη, ευέλικτη, αποτελεσματική διοίκηση. Για το λόγο αυτό, με το επιτελικό κράτος εισάγονται τρεις νέοι κλάδοι διυπουργικοί επιτελικών στελεχών, οι οποίοι στελεχώνουν όλα τα Υπουργεία και είναι: πρώτα απ΄ όλα νομοτέχνες -χρειάστηκε να πάμε Θοδωρή το 2019 για να αποκτήσει νομοτέχνες η ελληνική διοίκηση. Δεν είχαμε κάποιον ο οποίος να είναι ειδικός στη νομοτεχνική. Το 2019 για πρώτη φορά εισάγεται η πρόβλεψη. Αναλυτές δημοσίων πολιτικών. Ούτε αυτό το είχαμε. Και αναλυτές ψηφιακής πολιτικής. Προσέξτε τους τρεις κλάδους. Νομοτέχνες, ψηφιακή πολιτική και ανάλυση δημόσιας πολιτικής. Δεν τους είχαμε έως το 2019. Με υπερηφάνεια μπορώ να σας πω ότι περισσότεροι από εκατό τέτοια πρόσωπα έχουν ήδη ενταχθεί στη δημόσια διοίκηση και σκοπός είναι με πολύ υψηλά προσόντα να ενισχύσουν τις δομές των υπουργείων. Κλείνω με τον τέταρτο πυλώνα που είναι η κοινωνική λογοδοσία. Είπε κάτι πολύ σημαντικό, έγραψε, η κυρία Ξανθάκη. Έγραψε ότι ζούμε σε μία εποχή που η νομοθεσία δεν είναι ιερή από μόνη της. Που δηλαδή η διαδικασία δεν παράγει αυτονοήτως πειθώ. Πρέπει επιπλέον να πείσεις το κοινό ότι υπάρχει λόγος να κάνει αυτό το οποίο περιγράφει ο νόμος και τότε θα το κάνει. Πρέπει να πείσουμε ότι ο νόμος δεν είναι μόνο αυθεντία του κράτους, αλλά είναι το ορθό. Και αυτό θα γίνει στο πλαίσιο της αναγκαιότητας που είπαμε προηγουμένως, αλλά και στο πλαίσιο της βελτίωσης της ποιοτικής βελτίωσης και του φορμάτ του νόμου αλλά και του περιεχομένου του νόμου.
Άρα, αυτή τη στιγμή θέλω να πω ότι η κοινωνική λογοδοσία του νόμου έχει πλέον έλθει σε πολύ διαφορετικό επίπεδο. Δεν υπάρχει από το 2019 και εντεύθεν ούτε ένα πρωτογενές νομοσχέδιο, δηλαδή όχι κύρωση διεθνούς Συνθήκης ή Σύμβασης, το οποίο να μην έχει ανέλθει σε δημόσια διαβούλευση για επαρκή χρόνο. Ούτε ένα νομοσχέδιο από το 2019 και μετά. Όλα τα νομοσχέδια ετέθησαν στη δημόσια βάσανο. Υπήρξαν χιλιάδες σχόλια. Πολλά από αυτά ενσωματώθηκαν και βελτίωσαν το περιεχόμενο του νόμου. Μέχρι το 2019 ήταν ελάχιστες οι περιπτώσεις διαβούλευσης και πάντως δεν εθεωρείτο ότι είναι πραγματική απαίτηση. Έχει καλλιεργηθεί, και αυτό είναι το πιο σημαντικό, η κουλτούρα της δημόσιας διαβούλευσης, η ανάγκη ένας νόμος να έχει και πραγματική πειθώ. Και η πειθώ κατακτάται ακριβώς με αυτό. Όταν ο νόμος έχει γίνει ήδη πριν από την ψήφισή του, κοινωνός του λαού και η μεγαλύτερη μορφή λογοδοσίας. Αυτό δεν πρέπει να το έχει προσέξει, νομίζω, κανείς. Υπάρχει κάτι το οποίο λέγεται ενιαίο σχέδιο κυβερνητικής πολιτικής; Είμαι σίγουρος ότι αν ρωτήσω, πολλοί από εσάς δεν θα το έχετε ακούσει ποτέ. Τι είναι; Είναι ουσιαστικά το κυβερνητικό σχέδιο το οποίο παράγεται κατά τη διάρκεια του έτους.
Ξεκινάει από τα υπουργεία, συντίθεται και εν τέλει ψηφίζεται στο Υπουργικό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου για το επόμενο έτος και το οποίο περιέχει ολόκληρη την κυβερνητική πολιτική του επόμενου έτους. Υπάρχει σήμερα στον κόσμο, στη Γενική, στην προεδρία της κυβέρνησης για το 2021, για το 2022, για το 2023 και για το 2024. Θέλω να σας πω το εξής και το λέω μετά λόγου γνώσεως. Είναι η μεγαλύτερη μορφή λογοδοσίας της κυβέρνησης που θα μπορούσε να υπάρξει. Όποιος από τους πολίτες θέλει να ανατρέξει στο ενιαίο σχέδιο κυβερνητικής πολιτικής, να ασκήσει κριτική, να αξιολογήσει την κυβέρνηση, μπορεί να το κάνει μέσω αυτού. Και αν θέλετε είναι και ένα δημοκρατικό προαπαιτούμενο. Γιατί προσερχόμενος στις εκλογές θα μπορεί εύκολα να κρίνει εάν πράγματι ικανοποίησε τις προσδοκίες της κυβέρνησης σε σχέση με τα όσα η ίδια έχει τάξει για τον εαυτό της. Και αυτό είναι αναρτημένο ήδη από το 2021. Παράλληλα με αυτό, χτίζουμε ένα μεγάλο κομμάτι εσωτερικού ελέγχου της δημόσιας διοίκησης. Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Μια τεράστια κατάκτηση. Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή είναι το πιο υποδειγματικό σύστημα εσωτερικού ελέγχου, ακριβώς γιατί έχει και εσωτερική ισορροπία και αντίβαρα, έτσι ώστε να μην υπάρχει ο κίνδυνος της οποιασδήποτε διαφθοράς σε συνδυασμό με τις μονάδες εσωτερικού ελέγχου και με το νομοσχέδιο το οποίο έφερε ο κύριος Βορίδης για τον εσωτερικό έλεγχο και για πρώτη φορά με κωλύματα και ασυμβίβαστα για τους μετακλητούς που υπηρετούν. Κωλύματα και ασυμβίβαστα, τα οποία επιβιώνουν και μετά από την αποχώρηση από τη θέση, συνθέτουν ένα πλέγμα ακεραιότητας και κοινωνικής λογοδοσίας που δεν υπήρχε ποτέ στην Ελλάδα.
Κλείνω και ζητώ συγγνώμη προκαταβολικά γιατί σας κούρασα. Μένουν να γίνουν πολλά. Δεν είπε κανείς ότι ξαφνικά θα γίνουμε ένα υποδειγματικό κράτος. Νομίζω όμως ότι πλέον έχουμε ένα κράτος το οποίο είναι δομημένο και είναι ένα δομημένο κράτος το οποίο μπορεί να λειτουργήσει. Ένα από τα πράγματα που πρέπει να γίνουν και να βελτιώσουμε είναι πρώτα απ όλα το κομμάτι της παρακολούθησης, μετά τη θέση σε ισχύ του νόμου. Γιατί ο νόμος ψηφίζεται αλλά η εφαρμογή του είναι κάτι το οποίο οφείλει να γίνεται και να γίνεται με πολύ μεγάλη επιμέλεια. Και βεβαίως θα πρέπει πάντοτε να δίνουμε μεγάλη σημασία στις κανονιστικές πράξεις, οι οποίες προβλέπονται εντός του νόμου και αποτελούν στην πραγματικότητα τα μέσα δια των οποίων υλοποιείται ένας νόμος. Ξέρω ότι όλα όσα είπα, κύριε Πρόεδρε, τα αντιλαμβάνεται ο πολύς κόσμος κάπως ως πολυτέλεια. Τι σημασία έχει εάν η τροπολογία έρθει σε 48 ώρες ή 72 ώρες; Τι σημασία έχει αν το Υπουργικό Συμβούλιο υποβάλλει σε βάσανο τα νομοσχέδια ή εάν προηγείται δημόσια διαβούλευση; Θέλω να σας πω ότι για μένα τα πολλά μικρά βήματα φτιάχνουν ένα μεγάλο και ισχυρό κράτος και είμαι πραγματικά υπερήφανος για την προσπάθεια αυτή. Και για την παρακαταθήκη που η κυβέρνηση αυτή θα αφήσει στις επόμενες γενιές. Ευχαριστώ πάρα πολύ.
19 Σεπτεμβρίου, 2024