Έχω τη μεγάλη τιμή να φιλοξενώ ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά και Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας μαζί με όλο το Τμήμα μου τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας.
Η Ρωσία, όπως και η Σοβιετική Ένωση, έχει αναδείξει μεγάλους διπλωμάτες. Από τον Καποδίστρια και τον Γκρομύκο μέχρι τον Sergey Lavrov. Η Ρωσική διπλωματία ανέδειξε μεγάλους άνδρες που συχνά ξεπερνούσαν τόσο τον καιρό τους, όσο και την ποιότητα του ρωσικού κρατικού προσωπικού της εποχής τους. Που ξεχώριζαν.
Η καθηγήτρια του πανεπιστημίου του Σικάγου Μαίρυ Ντάγκλας είχε γράψει μια μεγάλη γενική αλήθεια:
«Οι θεσμοί έχουν τη δική τους μνήμη και ιστορική συνείδηση».
Η εκτίμηση αυτή ισχύει απολύτως για τη Ρωσική Διπλωματία, μια διπλωματία που υπηρέτησε μια μεγάλη και γεμάτη αντιφάσεις και παραδοξολογίες αυτοκρατορία επί αιώνες. Που προσπάθησε να αποτρέψει να πνιγεί η συνεχής γεωγραφική επέκταση της προεπαναστατικής Ρωσίας στη δυσανάλογη ανάπτυξη των πόρων της χώρας. Που συνέβαλε στη σταθεροποίηση ενός καθυστερημένου εκσυγχρονισμού, στη διασφάλιση μεγάλων περιόδων ασφάλειας και σταθερότητας για την Ευρώπη.
Ας μη ξεχνάμε ότι η πρώτη διπλωματία που έθεσε το θέμα του αφοπλισμού, αλλά και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών ήταν η ρωσική του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Μια πολιτική που συνεχίστηκε με άλλους όρους στη Σοβιετική Ένωση, ως πολιτική ειρηνικής συνύπαρξης, αφοπλισμού και σταθερότητας.
Όσο σκληρός και αν ήταν ο ψυχρός πόλεμος, κατά πολλούς αποτέλεσε μια περίοδο πρωτοφανούς σταθερότητας στην Ευρώπη. Δεν είμαι από αυτούς που τον αναπολούν. Συγκρατώ όμως ένα θεμελιακό ερώτημα και τη συλλογική απάντηση που έδωσε τότε όλη η Ευρώπη: «Στην εποχή του ανταγωνισμού και σύγκρουσης ανάμεσα στα δύο συστήματα, ανατολής και δύσης, μπορεί να υπάρξει μια κοινή αρχιτεκτονική ασφάλειας και ειρήνης στην Ευρώπη που να στηρίζεται στις δύο πλευρές;».
Η απάντηση υπήρξε καθαρή, ιδιαίτερα στη δεκαετία του1970 :
Ήταν η Συμφωνία του Ελσίνκι του 1975. Με αυτή τη συμφωνία διασφαλίστηκε η αναγνώριση των μεταπολεμικών συνόρων στην Ευρώπη, ο σεβασμός στην εδαφική ακεραιότητα, τα δικαιώματα των πολιτών σε όλο το μήκος και πλάτος της κοινής ηπείρου, η αυτοδιάθεση των λαών, άνοιξε ο δρόμος για έναν ουσιαστικό αφοπλισμό. Η σταθερότητα της Ευρώπης, κοινό σπίτι όλων μας, θεωρήθηκε ότι εξασφαλίζεται με τη συνεργασία των πιο διαφορετικών πλευρών. Και αυτά παρά το γεγονός ότι η ιδεολογική και κοσμοθεωρητική μάχη ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν σκληρότατη, παρά το ότι ο κοινωνικός και πολιτικός ανταγωνισμός είχε λάβει έντονες μορφές.
Σήμερα, τα θεμέλια των αντιθέσεων και διαφορών ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία είναι πολύ μικρότερα από ό,τι οι διαφορές της εποχής του ψυχρού πολέμου. Και αυτό παρά το πραγματικό γεγονός ότι επανέκαμψε στη γηραιά ήπειρο η γεωπολιτική και ο ανταγωνισμός συμφερόντων ως προς τις διαχωριστικές γραμμές. Και όμως, πολλοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν την ανάγκη και να εντοπίσουν τη δυνατότητα να συγκροτηθεί για άλλη μια φορά μια κοινή αρχιτεκτονική ασφάλειας για την ίδια τη σταθερότητα της Ευρώπης.
Ο ειρηνικός τρόπος που κατάρρευσε η Σοβιετική Ένωση, που άλλους τους έπιασε στον ύπνο και άλλοι το θεώρησαν ως μεγάλη επιτυχία τους, αποσιωπά το γεγονός ότι αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός έγινε χάρη στο σεβασμό που επέδειξαν οι κυρίαρχες δυνάμεις της καταρρέουσας πλευράς και η προσαρμογή της στις αρχές του Ελσίνκι και της ειρηνικής συνύπαρξης.
Κατά συνέπεια, αν ήταν δυνατό- και αποδείχτηκε ότι ήταν- να κατασκευαστεί μια κοινή αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη της εποχής του ψυχρού πολέμου, πρέπει και οφείλουμε να το κάνουμε και στην μεταψυχροπολεμική Ευρώπη. Αυτό απαιτεί πολλή ενέργεια και κόπο. Χαρακτηριστικά που διαθέτει με τρόπο πληθωρικό ένας από τους λίγους υπουργούς εξωτερικών που ξεχωρίζουν στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο: Ο υπουργός Sergey Lavrov. Ο διπλωμάτης της Ρωσίας που επέδειξε πολλή σοφία, γνώσεις, υπομονή και νηφαλιότητα σε πολύωρες, πολυήμερες και πολύμηνες διμερείς και πολυμερείς διαπραγματεύσεις, τόσο στην εποχή που εκπροσωπούσε τη χώρα του στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όσο και ως υπουργός της μεγάλης αυτής χώρας. Είτε η διαπραγμάτευση αφορά ζητήματα του μέλλοντος του κόσμου συνολικά, είτε τη λύση περιφερειακών κρίσεων και πολέμων, όπως αυτών της Συρίας και της Λιβύης, του Ιράκ και της Ουκρανικής κρίσης. Η αξία του ως διπλωμάτη και πολιτικού εκτιμάται από φίλους και εχθρούς. Είναι αντικειμενική. Πρόκειται για έναν σπουδαίο διπλωμάτη και διαπραγματευτή, οραματιστή με στρατηγική σκέψη. Όποιος παρακολουθεί τη δράση του, ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί με την πολιτική που αυτή προωθεί, έχει να μάθει πολλά. Να ανακαλύψει καινούργιες πλευρές. Ο Sergey Lavrov έχει καταδείξει πώς μερικές διπλωματικές κινήσεις μπορούν να αποτρέψουν μεγαλύτερες συγκρούσεις, ακόμα και καταστροφές. Δεν έχει παρά να θυμηθεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο παρενέβη στην κρίση για τα χημικά της Συρίας, δίνοντας τότε και μια διέξοδο στον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ομπάμα, που με ιδιαίτερη χαρά και εν φιλία περιμένουμε σε 12 μέρες στην Ελλάδα.
Ο Sergey Lavrov έχει την τύχη να έχει υπηρετήσει στον ΟΗΕ και στη Σρι Λάνκα, να γνωρίζει βαθιά τη γερμανική πολιτική, την ηγεσία της Κίνας, και ασφαλώς την ίδια του τη χώρα, τη Ρωσία. Γνωρίζει ο ίδιος, και όχι μέσω τρίτων, όλες τις σημαντικές χώρες στο παγκόσμιο στερέωμα. Γνωρίζει καλά Αμερικάνους και Γερμανούς, τις χώρες των BRICS. Γνωρίζει τους παγκόσμιους παίκτες, αλλά και τις αναδυόμενες δυνάμεις της εποχής μας. Κινείται με άνεση στα παγκόσμια προβλήματα.
Η παγκόσμια δράση του Sergey Lavrov, η γνώση του για την Ευρώπη, ενισχύει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει σε σχετικά μικρότερα προβλήματα, μερικά από τα οποία είναι από τα πλέον σημαντικά για τη χώρα μας. Αυτό ισχύει και ως προς την Κύπρο και το Κυπριακό. Μόλις προχθές συνάντησε στη Μόσχα τον κοινό μας φίλο Γιαννάκη Κασουλίδη και κατόπιν, χθες το βράδυ, ταξίδεψε στη χώρα μας.
Ο Sergey γνωρίζει πολύ καλά τα Βαλκάνια και επιθυμεί όπως και εμείς η ιστορία να είναι –όπως συχνά λέω- μεγάλο σχολείο για όλους μας και όχι φυλακή της σκέψης και δράσης μας. Σχολείο, όχι φυλακή.
Ο τιμώμενος σήμερα έχει μάθει να ακούει με προσοχή τους συνομιλητές του. Του αρέσει ο διάλογος ουσίας. Θέτει διεισδυτικά ερωτήματα. Με υπομονή περιμένει τις απαντήσεις.
Σήμερα ο κόσμος μας έχει λίγους μεγάλους διπλωμάτες. Οι διεθνείς κρίσεις συνδέονται και με την κρίση προσωπικού και προσωπικοτήτων. Ο Sergey Lavrov αποτελεί μία από εκείνες τις εξαιρέσεις που ξεχωρίζουν, που μαζί με τον επίτιμο διδάκτορα μας Στάινμαγιερ και τον απερχόμενο υπουργό εξωτερικών των ΗΠΑ και φίλο Κέρυ, πολεμούν για την υλοποίηση των συμφωνιών του Μινσκ, για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την αναβάθμιση των διεθνών οργανισμών.
Στον σημερινό κόσμο, δεν είναι λίγοι που ακόμα ζουν στην εποχή του ψυχρού πολέμου, ή επιθυμούν να τον αναβιώσουν. Θέλουν να ζουν με τους ρυθμούς και τα τύμπανα του πολέμου. Ο Sergeyδεν είναι τέτοιος τύπος. Επιθυμεί την ειρηνική επίλυση των προβλημάτων, ακόμα και των οξύτερων. Πάντα δίνει προτεραιότητα στα όπλα της διπλωματίας από τη διπλωματία των όπλων.
Ο κόσμος θα είχε πολύ λιγότερα προβλήματα αν όλοι μας σεβόμασταν το διεθνές δίκαιο, την κυριαρχία των κρατών, τη θέληση της Ρωσίας να βαδίζει το δικό της δρόμο. Αν όλοι μας δείχναμε σεβασμό απέναντι σε μια μεγάλη χώρα με σημαντική ιστορία, τη Ρωσία. Αν αντιλαμβανόμασταν ότι δεν μπορούμε να την εγκλωβίζουμε στις δύσκολες στιγμές των αρχών της δεκαετίας του1990. Το ίδιο, βέβαια, από την άλλη, ισχύει και για τη Ρωσία.
Πολλοί επιθυμούσαν να είχαν αποτελειώσει τη Ρωσία. Άλλοι θέλουν να τη χαρακτηρίσουν ως χώρα βάρβαρη και επικίνδυνη. Η αλήθεια είναι ότι η Ρωσία είναι μια χώρα που ανήκει γεωγραφικά-οικονομικά και στην Ευρώπη και στην Ασία. Είναι, όμως, μια χώρα, πολιτισμικά-πολιτικά βαθιά ευρωπαϊκή. Με την κουλτούρα της σημάδευσε πολλές γενιές ευρωπαίων. Ποιος σύγχρονος ακαδημαϊκός και διανοούμενος δεν έχει μεγαλώσει διαβάζοντας ποιήματα του Πούσκιν και του Μαγιακόφσκι, μυθιστορήματα των Τολστόι και Ντοστογιέφσκι, θεατρικά έργα του Γκογκόλ και του Γκόρκυ, αντίποδα του Τζακ Λόντον; Ποιος δεν έχει περάσει μια βραδιά ακούγοντας ρωσική λαϊκή μουσική, τον Τσαϊκόφσκι και την μεγάλη προσωπική μου αγάπη τον Σοστακόβιτς;
Ο Sergey είναι παιδί αυτού του πολύτιμου ρωσικού παγκόσμιου πολιτισμού. Της αχανούς Ευρωασιατικής χώρας. Της γνώσης του για την Ευρώπη. Έχει δε το κέφι για ζωή που έχουν οι ήρωες της ρωσικής μυθοπλασίας.
Ευχαριστούμε όλους εκείνους που δείχνουν με πολλούς τρόπους την αγάπη τους για τον ελληνισμό και τον πολιτισμό μας.
Ευχαριστούμε τον Sergey Lavrov που είναι εδώ μαζί μας σε μια τόσο σπουδαία μέρα για εκείνον, για μας, για το πανεπιστήμιο του Πειραιά.
2 Νοεμβρίου, 2016