Κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,
Παναγιότατε,
Μακαριότατοι,
Εξοχότατοι πολιτικοί ηγέτες,
Αγαπητοί πανεπιστημιακοί συνάδελφοι,
Κυρίες και κύριοι,
Φίλοι και φίλες,
Σας ευχαριστώ όλους που ανταποκριθήκατε στη πρόσκληση μας και ήρθατε πάλι στην Αθήνα για να συζητήσουμε το τι έγινε τα δύο τελευταία χρόνια και το τι μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να προστατεύσουμε, στηρίξουμε και συμβάλουμε στην προάσπιση και ανάπτυξη της πολιτισμικής και θρησκευτικής ποικιλομορφίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής.
1. Στα δύο χρόνια που παρήλθαν από την πρώτη μας διάσκεψη μπορέσαμε και διευρύναμε το ακροατήριο και τις δράσεις γύρω από αυτό το θέμα. Όλο και περισσότερα φόρα, θεσμοί και ειδικότεροι οργανισμοί έχουν στρέψει την προσοχή τους σε αυτή τη θεματολογία. Όμως, με ειλικρίνεια θα πρέπει να σημειώσω ότι μεγάλοι οργανισμοί που δρουν στην περιοχή δεν έχουν ακόμα αναλάβει δράση και δεν έχουν δείξει επαρκή διάθεση παρέμβασης για την προστασία των πολιτιστικών και θρησκευτικών κοινοτήτων των ως άνω περιοχών. Ακόμα και όταν αναπτύσσουν τη μία ή άλλη δράση για την προστασία της μίας ή άλλης κοινότητας, αλλά κατά κανόνα τους διαφεύγει ίσως το σημαντικότερο, ο πλουραλισμός που τείνει να χαθεί από την περιοχή.
Ο ΟΗΕ κάνει ορισμένες προσπάθειες, αλλά δεν έχει ακόμα υιοθετήσει και διαμορφώσει ένα συνολικό σχέδιο. Πολύ πιο προβληματική είναι η ΕΕ. Το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τείνει να μπει όλο και περισσότερο στην προσοχή της ΕΕ και αλλεπάλληλες είναι οι αναφορές και παρεμβάσεις σε αυτό το θέμα. Μόνο που αυτό, κατά κανόνα, γίνεται περισσότερο ως προς ορισμένα επιλεγμένα κράτη και συγκεκριμένα άτομα και μειονότητες, παρά ως προς το σύνολο της περιοχής και ειδικότερα τις θρησκευτικές και πολιτισμικές κοινότητες. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον στην ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά έχει διαφύγει από το ραντάρ της το ειδικό θέμα που μας απασχολεί εδώ.
Προτείνω, λοιπόν, να καταθέσουμε το 2018 ειδικό ψήφισμα στον ΟΗΕ και στην Επιτροπή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και να εισάγουμε στα κείμενα της ΕΕ την θεματολογία που θα μας απασχολήσει σήμερα και αύριο.
Προτείνω ακόμα να δυναμώσουμε παραπέρα, με τη δική σας συμβολή, το παρατηρητήριο «Κέντρο για τον θρησκευτικό πλουραλισμό στη Μέση Ανατολή» που διευθύνει ο εγνωσμένης αξίας αραβολόγος καθηγητής κύριος Σωτήρης Ρούσσος, και που έχει ως σκοπό την καταγραφή των συνθηκών διαβίωσης και άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων καθώς και πολιτιστικών ελευθεριών των κοινοτήτων στις οποίες αναφερόμαστε στη διάσκεψη μας, στην παραπέρα διάδοση πληροφοριών μέσω ειδικού κόμβου, στη σταθερή έκδοση σε τρίμηνη βάση των εκθέσεων του παρατηρητηρίου, που ελπίζω όλοι να λαμβάνετε σε ηλεκτρονική μορφή, αλλιώς προτείνετε ηλεκτρονικές διευθύνσεις αποστολής του υλικού, καθώς και στη συνέχιση του πνεύματος της διάσκεψής μας, δηλαδή, της ώσμωσης και καλύτερης αλληλοκατανόησης ανάμεσα στους πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, τις ακαδημαϊκές κοινότητες και τις ΜΚΟ που δρουν στην περιοχή, μέσω τακτικών συναντήσεων και κοινών δράσεων.
2. Ανάμεσα στη προηγούμενη και στην παρούσα φάση προτείναμε, από ελληνικής πλευράς, τη συνδιοργάνωση της διεθνούς διάσκεψης με τρίτα κράτη, όπως ήταν η Αυστρία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. ‘Εγιναν κάποια βήματα στην προσπάθεια από κοινού προετοιμασίας της εν λόγω διάσκεψης, αλλά δεν θα έλεγα ότι ήταν αρκετά. Ελπίζω το ενδιαφέρον να αυξηθεί και αυτή η υπόθεση να αποκτήσει πιο γενικευμένο χαρακτήρα. Κάθε πρόταση ή προτροπή θα είναι καλοδεχούμενη.
Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι,
Κυρίες και κύριοι, σεβαστοί μου ηγέτες,
3. Πολλά έγιναν από την προηγούμενη συνάντησή μας που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας. Οι πράξεις βίας ενάντια σε μικρότερες και λιγότερο ασφαλείς κοινότητες στη Μέση Ανατολή πολλαπλασιάστηκαν τα δύο τελευταία χρόνια. Όμως, ταυτόχρονα, οι θετικές ειδήσεις αυξάνουν. Το επονομαζόμενο χαλιφάτο έχασε τα εδάφη του και τις κρατικοειδείς θεσμικές εκφάνσεις του. Απώλεσε τις περιοχές παραγωγής και συλλογής εξοπλισμού, πολλά στρατόπεδα εκπαίδευσης, πολλαπλές πηγές εσόδων, ιδιαίτερα από τη πώληση πρώτων υλών, ενέργειας και πολιτιστικών αγαθών που ανήκουν στην κληρονομιά των λαών της περιοχής, αλλά και όλης της ανθρωπότητας. Βέβαια, ταυτόχρονα, με αυτή τη θετική εξέλιξη, όλα δείχνουν ότι οι ανταγωνισμοί στην περιοχή, από δυνάμεις που ζουν σε αυτή και περισσότερο από δυνάμεις εκτός αυτής θα αυξηθούν.
Σήμερα οι αντιθέσεις στην περιοχή δεν αφορούν πλέον μόνο τις σχέσεις Ισραήλ και Παλαιστίνης, της ανάγκης να διασφαλιστεί η ασφάλεια του πρώτου και η δημιουργία κράτους των παλαιστινίων, αλλά και ανάμεσα σε σειρά άλλων κρατών. Γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη θετικών, δημιουργικών και φιλειρηνικών πρωτοβουλιών στην περιοχή μας, ενάντια στο φανατισμό και σε μια λογική που αντί να αξιοποιεί την ιστορία ως σχολείο, την αντιμετωπίζει μονοδιάστατα ως φυλακή.
4. Στην περίοδο που πέρασε, οι ανθρώπινες αντοχές βρέθηκαν στα όρια τους. Μόνο στον πόλεμο της Συρίας είχαμε πάνω από 450.000 νεκρούς και 12-13 εκατομμύρια ανθρώπους που έχασαν τις εστίες τους. Πόλεμοι που άρχισαν στο όνομα των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατέστρεψαν ανθρώπινες ζωές. Για αυτό εμείς, οι Έλληνες, υπογραμμίζουμε σε κάθε διεθνή συνάντηση, ότι από τους πολέμους σε Συρία και Ιράκ καταγράφονται δύο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στοιχεία:
α) άλλοι αποφασίζουν να κάνουν πολέμους και άλλοι τους πληρώνουν. Άλλοι βομβαρδίζουν και άλλοι γίνονται τα θύματα, οι πρόσφυγες, οι χώρες και περιοχές που παλεύουν να αντιμετωπίσουν το προσφυγικό ζήτημα και τα εκατομμύρια μεταναστών.
Μιλάμε για μια περιοχή που πρέπει να την απαλλάξουμε από τον φόβο και την ανασφάλεια. Την αίσθηση ότι δεν υπάρχει μέλλον σε αυτήν, ιδιαίτερα για τις νέες γενιές.
Β) και πιο σημαντικό, για να προασπιστεί κανείς τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει πριν από όλα και πρωτίστως να διαφυλάξει την ανθρώπινη ζωή. Χωρίς ανθρώπινη ζωή δεν μπορούν να υπάρξουν ανθρώπινα δικαιώματα. Η διασφάλιση του πρώτου προηγείται του δεύτερου. Το πρώτο, είναι υπέρτερη δημιουργία, το δεύτερο, παράγωγό της.
Με αυτή τη λογική προχωρήσαμε την άνοιξη του 2016, στη διαμόρφωση μιας δομής ασφάλειας και σταθερότητας για την Ανατολική Μεσόγειο, και ετοιμάζουμε την τρίτη σύνοδο το καλοκαίρι του 2018. Μια δομή στην οποία συμμετέχουν 12 αραβικά κράτη, δύο διεθνείς αραβικές οργανώσεις και επτά ευρωπαϊκά κράτη, πρόκειται για τη διάσκεψη των 21. Σε αυτή προωθούμε κοινές δράσεις στη βάση μιας θετικής ατζέντας ανάπτυξης δικτύων και συστημάτων συνεργασίας σε όλους τους τομείς. Μη ξεχνάμε, ότι ο χώρος της ΝΑ Ευρώπης και του σημερινού αραβικού κόσμου, ήταν ένας χώρος κοινού πολιτισμού και οικονομίας, εμπορίου και δράσεων εδώ και 5.000 χρόνια. Δεν έχει κανείς παρά να επισκεφτεί το νέο μουσείο του Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας για να το διαπιστώσει αυτό.
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, δεν είναι μια περιοχή που γνώρισε μόνο βία, πολέμους και σκληρές συγκρούσεις, όπως συμβαίνει σε όλα τα χρόνια της κοινής μας ζωής, αλλά αντίθετα υπήρξε η περιοχή όπου γεννήθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί και όλες οι κυρίαρχες μονοθεϊστικές θρησκείες του δυτικού κόσμου. Από τα εννέα κράτη που συμμετέχουμε στο παγκόσμιο φόρουμ αρχαίων πολιτισμών που οι πολιτισμοί τους παραμένουν και σήμερα επίκαιροι και με μεγάλη επιρροή, οι πέντε προέρχονται από αυτή την περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και Μ. Ανατολής. Σε αυτή την περιοχή γεννήθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί, όπως της Μεσοποταμίας, του Ιράν, της Αιγύπτου, ο Ελληνικός, ο Ρωμαϊκός, αλλά και ο Βυζαντινός και ο εν γένει αραβικός. Σε αυτή την περιοχή αναπτύχθηκαν τα γράμματα και διασώθηκαν οι απαρχές της επιστήμης και του πολιτισμού του Δυτικού Κόσμου.
Αυτή την ιστορία προσπάθησαν να απαλείψουν πολλοί. Πιο βάρβαρα από κάθε άλλο οι τζιχαντιστές που δεν σεβάστηκαν την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Η καταστροφή της ήταν στην πρώτη γραμμή της ιδεολογίας τους και η παράνομη πώλησή της η πρώτη πρακτική επιλογή τους. Αυτή την κληρονομιά καλούμαστε να υπερασπιστούμε και να διασφαλίσουμε ότι μαζί με τους ανθρώπους θα επιστρέψει και αυτή εκεί όπου γεννήθηκε και αναπαράχθηκε.
5. Ο πολιτισμός και η θρησκεία, μας λένε και διδάσκουν το ανείπωτο. Αυτό που βρίσκεται στην ψυχή, βαθιά στη συνείδηση, αλλά και στο ασυνείδητο των ανθρώπων. Επιδιώκουν να φέρουν τον άνθρωπο πλησίον του καλού και να τον προστατεύσουν από τη βαρβαρότητα και το κακό. Ο πολιτισμός και η θρησκεία έγινε προσπάθεια από φανατικούς να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση του κακού και την καταστροφή ανθρώπινων επιτευγμάτων. Αυτό στηρίχθηκε στην επίκληση του θεϊκού. Αλλά ως θεϊκό παρουσιάστηκε ο φανατισμός του ιδίου. Η προσπάθεια μετατροπής της εκκλησίας και της θρησκείας από μορφή με την οποία επιδιώκουν οι άνθρωποι να αναζητήσουν και να επικοινωνήσουν με το υπερβατικό, σε σπάθα για εγκλήματα σε βάρος εκείνων που δεν αποδέχονται τους φανατικούς ως το μονοπώλιο της φωνής του κυρίου τους.
6. Οι εξτρεμιστές στην περιοχή εγκλημάτησαν σε βάρος ανθρώπων. Σε βάρος της θρησκείας κοινοτήτων. Σε βάρος της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Καταπάτησαν αξίες και δικαιώματα, κατέστρεψαν ιστορικές μνήμες και μνημεία. Όμως, όπως συνηθίζω να λέω, η ιστορία θα τους απαντήσει με τρόπο καταλυτικό. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν πρέπει να συγχωρούνται, ούτε θα συγχωρεθούν.
Στην περιοχή μας πρέπει να παλέψουμε για το σεβασμό απέναντι στο διαφορετικό, ιδιαίτερα ως προς τις διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες. Να σχεδιάσουμε πώς θα εξασφαλιστεί η επιστροφή στις εστίες τους και όχι πώς στο όνομα της κοινωνικής μηχανής θα αποκλειστούν με θρησκευτικά και πολιτιστικά κριτήρια ορισμένες ομάδες. Πρέπει να υπερασπιστούμε την ποικιλομορφία της περιοχής μας, η οποία είχε πετύχει τον πλουραλισμό που πολλοί ονειρεύονται στη Δύση, ως στόχο νεωτερικότητας, εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Να στηρίξουμε τις δυνάμεις εκείνες που δεν προσβλέπουν μετά την ήττα των τζιχαντιστών σε ένα νέο ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ή που θέλουν να αντικαταστήσουν τις γεωπολιτικές σφαίρες επιρροής με σφαίρες επιρροής σε εκκλησίες και πολιτιστικές κοινότητες. Να στηρίξουμε τις προσπάθειες της κυβέρνησης του Ιράκ, ιδιαίτερα εκείνες της Αιγύπτου υπέρ των κοπτών χριστιανών στη βάση της πολιτικής του προέδρου της καθώς και των προβλέψεων του Συντάγματος της χώρας. Να γίνει στις άλλες χώρες σεβαστή η περιουσία και οι ιστορικοί τόποι λατρείας των κοινοτήτων, ιδιαίτερα των παλαιστινίων, των εβραίων, των αλεβιτών καθώς και των πολλαπλών από την αρχαιότητα υφισταμένων χριστιανικών κοινοτήτων. Να υπάρξει σεβασμός στο ποιος έκτισε ποιόν τόπο λατρείας, πιο μνημείο εκφράζει τον έναν ή άλλο πολιτισμό, αλλά και πολλαπλούς πολιτισμούς. Θρησκείες και πολιτισμοί πρέπει να ζουν σε ειρήνη, ως αφετηρία για να διασφαλιστεί μια μόνιμη και δημιουργική ειρηνική σχέση ανάμεσα σε όλους. Να υπάρξουν τα απαραίτητα νέα έργα αποκατάστασης και επέκτασης των υποδομών, μικρών και μεγάλων.
Είναι, επίσης, επείγον να μιλήσουμε για το πώς θα προστατεύσουμε τα μνημεία στη Μέση Ανατολή. Πώς θα οργανώσουμε την επιστροφή και φροντίδα τους. Πώς θα αποτρέψουμε να πωληθούν και αγοραστούν σε τρίτες χώρες. Πρέπει να εξηγήσουμε σε όλη την ανθρωπότητα ότι η καταστροφή τόσων μνημείων θρησκείας και πολιτισμού, και ακόμα περισσότερο τόσων κοινοτήτων, αποτελεί ανεπανόρθωτη απώλεια για όλη την ανθρωπότητα.
7. Σε αυτά τα πλαίσια, στη διεθνή διάσκεψή μας διαμορφώσαμε και προτείναμε δύο workshop,
- το πρώτο αφορά στο ρόλο των ηγετών, ιδιαίτερα των θρησκευτικών, στην επανένταξη των προσφύγων, μεταναστών και εκτοπισμένων ομάδων που επιστρέφουν στις εστίες τους, ακόμα και αν αυτές έχουν καταστραφεί. Αφορά το ρόλο τους στην ανασκευή αυτών των εστιών με τη βοήθεια και των πολιτικών ηγετών καθώς και της διεθνούς κοινότητας.
- Το δεύτερο αφορά τη συνεργασία των ηγετών, θρησκευτικών και πολιτιστικών κοινοτήτων με τα μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
8. Η Ελλάδα έχει αναλάβει έναν σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Είναι η χώρα με τους πλέον ισχυρούς δεσμούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς μαζί της. Φάρος ασφάλειας και σταθερότητας. Οι πέντε τριμερείς πρωτοβουλίες της στην περιοχή, μαζί με την Κύπρο, το «πνεύμα της Ρόδου» για νέες δομές ασφάλειας, η παγκόσμια πρωτοβουλία για τους ζωντανούς αρχαίους πολιτισμούς και η παρούσα πρωτοβουλία καθώς και η συνεργασία των επτά της euromed, αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους της πολιτικής μας στην περιοχή.
Η Ελλάδα υπήρξε και είναι η χώρα που υποστηρίζει επί χιλιετηρίδες τον σεβασμό του διαφορετικού, την ανεκτικότητα ανάμεσα σε θρησκείες και πολιτισμούς, τη δημιουργική ανταλλαγή των επιτευγμάτων τους, τη διδασκαλία του ενός από τον άλλο.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους παρόντες ηγέτες και εκπροσώπους κυβερνήσεων, πολιτισμού και εκκλησιών, πριν από όλα τους σεβαστούς Παναγιότατο Οικουμενικό Πατριάρχη και τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδας. Είναι για μένα μεγάλη τιμή η παρουσία ηγετικών προσωπικοτήτων της Καθολικής Εκκλησίας, του Ιουδαϊσμού, του μουσουλμανικού κόσμου, ιδιαίτερα του μεγάλου μουφτή του Καΐρου. Τους ευχαριστώ από καρδιάς.
Ιδιαίτερα θερμές είναι οι ευχαριστίες μας, εμάς στο Υπουργείο Εξωτερικών, στον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας που πάντα μας φροντίζει και μας παρέχει την προστασία των φτερών της σπουδαίας πατριωτικής προσωπικότητάς του. Τον ευχαριστούμε.
Θέλω ξεχωριστά να ευχαριστήσω τον Πρωθυπουργό της χώρας για τη στήριξη που έδωσε και δίνει, μεγαλόκαρδα και με δημιουργικό πνεύμα στην ελληνική εξωτερική πολιτική, όπως, επίσης, και του γεγονότος ότι θα παρευρεθεί στο βραδινό δείπνο μας.
Ειδικές ευχαριστίες στον Πρόεδρο της Βουλής και για το γεύμα που μας κάνει.
Ευχαριστώ, τελευταίους, αλλά όχι ελάχιστους, τους συνεργάτες του γραφείου μου και εκείνου του Υφυπουργού, κ. Αμανατίδη, την Εθιμοτυπία και τη Διεύθυνση Αραβικών Χωρών και Μέσης Ανατολής, για το μεγάλο έργο που επιτέλεσαν για μια ακόμα φορά με επιτυχία.
Σας ευχαριστώ όλους και υποκλίνομαι.
30 Οκτωβρίου, 2017