Kültür

Yunan Gelenekleri

Yunanistan’da Noel
Noel (Xristougenna), İsa’nın Doğuş Bayramı, Yunan Ortodoks Kilisesi’nin en sevinçli günlerinden biridir. Geleneksel olarak Noel tatili Yunanistan’da 6 Ocak’a Kutsal Epifani Bayramı’na (Theophany) kadar 12 gün sürmektedir. Noel tatiliyle ilgili, bazıları dünyanın diğer kültürlerinden “ithal edilen” (Noel günü hindi yenilmesi, Noel ağacı süslenmesi gibi) bir çok gelenek bulunmaktadır. Geçmişte Yunanlar Aziz Nicholas hatırasına küçük Noel kayıkları süslerdi, bugün de eski Hıristiyan adetlerini yad etmek amacıyla bir çok kişi ağaç yerine kayık süslemeye devam etmektedir.

• Noel İlahileri “Kalanda”
Noel ilahileri (veya Kalanda) söyleme geleneği günümüze kadar tamamen korunmuştur. Noel ve Yeni Yıl Arifesi’nde çocuklar gruplar halinde ev ev dolaşarak ilahiler söylemekte, beraberlerinde “üçgen çan”, gitar, akordion, lir ve armonika çalmaktadırlar. Yakın zamana kadar çocuklara ödül olarak hamur işleri hediye edilmekteyse de günümüzde genellikle para verilmektedir.

• Noel Cinleri
Yunanistan’ın dost canlısı ancak haşarı küçük cin perileri “kallikántzari” olarak anılır. Kallikántzari dünyanın derinliklerinde yaşar ve yer yüzüne sadece Noel’den Epifani Günü’ne kadar olan 12 günlük sürede çıkarlar. Yer yüzündeyken evlere saklanıp, bacalardan kayıp insanları korkutmayı severler. Yunanistan genelinde bu cin perileri uzak tutmak için bir çok adet ve ritüel uygulanmaktadır. Cinler, Epifani Günü’nde (Epiphany) tüm sular kutsandığında yeniden dünyanın merkezine geri dönerler.

• Tatlılar & Şekerlemeler
Geleneksel sofra lezzetleri yeni yılda iyi şansı temsil eder ve bu sebepten tüm beyaz örtülü masaları donatır.  Noel bayramının başladığını sembolize eden Melomakarona (ballı kurabiyeler) ve Kourabiedes (bademli tatlı kurabiyeler) en bilindik lezzetlerdir ve Noel döneminin başlangıcını simgeler. Tarihi Bizans zamanlarına dayanan bir diğer gelenek ise Vassilopita (Aziz Basil’in turtası veya Yeni Yıl Keki)’nın dilimlenmesidir. Diliminde gizlenmiş parayı bulan  kişinin yıl boyunca şanslı olacağına inanılır.

Yunanistan’da Noel,  Edebiyat & Şiir & Noel Kutlamaları

Yunanistan’da Paskalya

Bayramların Bayramı
Yunan takviminde en önemli bayram olarak kabul görüp en geniş folklorik zenginliğe sahip Ortodoks Paskalya’sı (Pascha) Yunanistan’a özgündür.  Girit’ten Makedonya’ya kadar halk kültürünün gerek sembolik, gerekse içerik anlamda en canlı örneklerinin sergilendiği Paskalya ,ruhun ve doğanın yeniden doğuşunun müjdecisidir.

Paskalya kutlama zamanı değişebilen bir bayramdır. Kutlanması, bahar gündönümünden (ekinoks) sonraki ilk Pazar gününe denk gelir.  Yunanistan’ın tamamında Paskalya’dan önceki bir hafta Kutsal Hafta boyunca çok çeşitli adetler ve geleneklere tanık olunabilinir. Diriliş kutlaması hazırlıkları Kutsal Perşembe başlar. O gün, ev hanımları geleneksel olarak “tsorekia” adında özel kekler, bisküviler ve kırmızı boyanmış yumurtalar hazırlarlar. Yumurta yeniden doğuşu, kırmızı rengi ise İsa Mesih’in kanını sembolize eder. Geçmişte bir çok evde insanlar ilk kırmızı yumurtayı kötü ruhları uzaklaştırsın diye ikona rafına koyarlardı.

Cuma günü Kutsal Hafta’nın en kutsal günü olup, İsa Mesih’in haçtan indirilip defnedilmesine kadar olan süreci kapsayan, İsa Mesih’e olan özlemin doruk noktasıdır. Yas günü olduğu için o gün ev hanımları ev işi yapmaktan kaçınırlar. Kadınlar ve çocuklar kiliseye gidip akşam geçit töreninde yer alacak olan İsa Mesih’in tabut sehpasini çiçeklerle donatırlar. Cumartesi sabahı bayram yemeği için hazırlıklar başlar, “maghiritsa” olarak adlandırılan özel bir çorba pişirilir.

Gece yarısından az önceinsanlar kilisede toplanarak, papaz tarafından dağıtılan “Kutsal Işık” ile beyaz mumlarını yakarlar. Sonunda “İsa Mesih dirildi” ilahisinin (Christos Anesti) söylenmesiyle iyi dilekler söylenir ve insalar birbirlerini öperek selamlarlar.  İyi şans getirmesi için Kutsal Işık ile evlerinin ön kapısının üst kısmında üç defa haç işareti yaparlar. Sonra hep birlikte masanın etrafında toplanıp kırmızı yumurtalarını kırıp bir kez daha Christos Anesti söylerler. Pazar sabahı özellikle Yunanistan’ın taşra kısmında kuzu çevirme yapılır ve insanlar gece geç saatlere kadar yemek yiyip dans ederler.

Paskalya Ziyafeti
Paskalya, Yunan bayramları arasında en neşeli kutsalıdır, hem ilk baharın kutlaması açısından hem de manevi açıdan neşe kaynağıdır. Yunanlar genellikle şehirleri yığınlar halinde terk ederek Paskalya’yı taşrada kutlamayı tercih ederler, yiyecekler tüm kutlamaların odak noktasındadır.

Paskalya masası gelenek ile mevsimselliğin Yunan mutfağı üzerindeki bileşimini yansıtır. Yöresel olarak malzemeler, baharatlar ve yiyecekler farklılık gösterse de, tek bir kural mutlaka uygulanır: hiç bir şey ziyan edilmemelidir.

En tipik yiyecekler, koyun çevirme; kırmızı boyalı yumurtalar, örgülü tatlı ekmekler tsoureki ; Paskalya çorbası (magiritsa) ve kızartılmış işkembe sarması (kokoretsi)’dir.

Seyahat
Yunanistan’ı Yunan Ortodoks Paskalya’sı zamanı ziyaret etmek ziyaretçilere Yunan kırsalının ve geleneksel bayram atmosferinin keyfini çıkartma fırsatı tanır.

• İyon adası Corfu’nun Paskalya zamanında, ülkedeki en neşeli ve özgün kutlamalarını gerçekleştirirken ve şehrin filarmoni orkestrasının gün boyu süren performansını icra ederken ziyaret edilmesi idealdir.  Kutsal Cumartesi sabahı öne çıkan olaylardan biri de, pencerelerden su dolu seramik kapların “botides” parke taşı sokaklara atılmasıdır.

• Ege adası Chios’ta, Vrontados köyü sakinleri geleneksel “roket savaşı” aktivitesini gerçekleştirirler. “Diriliş”ten sonra, Vrontados gece yarısı gökyüzünü dolduran havai fişek gösterilerine sahne olur.

• Kikladik adalarından Tinos’ta Kutsal Cuma, hem Ortodoks hem Katolik cemaatlerinden üyeler, kendi kiliselerinin Kutsal Gömüt’lerini her bir gömüt kendi rotasını takip ederek limana taşıyarak orada ilahi söyleyenlere katılırlar.

Greek News Agenda: Yunan Ortodoks Paskalyası & Yunanistan Çevresinde & Kuzey Yunanistan

Apokries: Yunan Karnavalı

“Apokries” adıyla anılan Yunanistan’ın karnaval mevsimi, özellikle maskeli balo, yemek, içmek ve dans etmek üzerinedir. Geleneksel olarak, Yunan Ortodoks Paskalya’sından on hafta önce başlar, Büyük Perhiz’in ilk günü olan “Kutsal  Pazartesi” ’den önceki haftasonu sona erer. “Apokria” kelime anlamı olarak, et veyahut etten yapılmış ürün yemek ile “vedalaşma” anlamındadır. (Apo-kreo, etten uzaklaşma anlamındadır).

Karnaval resmi olarak Pazar gecesi “Triodion’un açılışı” ile başlar, Büyük Perhiz Triodion’u, Ortodoks Kilisesi’nin ilahileri ve üç kaside içeren ayin kitabıdır ve içerdiği ilahiler Büyük Perhiz'in ilk Pazar gününden Kutsal Pazartesi gününe kadar söylenir.

Takip eden Et Yenilen Pazar’a kadar oruç tutulmaz, bu gün Paskalya’ya kadar ki et yenilebilen son gündür. Bu haftanın, Tsiknopempti olarak da anılan Perşembe günü, havadaki kızarmış et kokusunun yoğunluğundan dolayı Barbekü Perşembesi olarak da bilinir, aileler ve arkadaşlar tarvernalarda veya evlerde toplanıp büyük miktarda et tüketerek, Büyük Perhiz‘ten on gün öncesi kutlama yaparlar.

Karnaval döneminin son Pazar günü, Peynir Yenilen Pazar, ya da Tyrofagos olarak anılır ve bu gün sadece süt ürünleri tüketilir. Peynir Yenilen Pazar, Büyük Perhiz öncesi son gündür ve takip eden Pazartesi günü, Kutsal Pazartesi’si, Büyük Perhiz’in başlangıcını işaret eder. Kutsal Pazartesi’den önceki hafta sonu Yunanistan genelinde karnavallar, kutlamalar düzenlenir, maskeli geçit törenleri, geleneksel kıyafetli yürüyüşler, ve bölgeden bölgeye değişen, kültürel mirasları çerçevesinde diğer geleneksel adetler sergilenir.

Kutsal Pazartesi Yunanistan genelinde resmi tatildir, karnaval ve festival sezonunun bittiğine ve Paskalya’ya kadar olan Büyük Perhiz’in başladığına işaret eder.  Hava müsait olduğunda aileler Kutsal Pazartesi gününü dışarıda geçirirler, çocuklar uçurtma uçurur, piknikler düzenlenir. Oruç dönemini işaret ettiği için bu gün özel yiyecekler yenilir. Kırmızı et, kümes hayvanları eti, balık veya süt ürünleri tüketimi yapılmaz. Ancak, diğer bir çok lezzeti tatmak mümkündür: lagana (sadece bu gün yenilen özel bir mayasız ekmek türü), taramasalata (balık yumurtası salatası), dolmadakia (pirinç dolgulu üzüm yaprakları), kızartılmış ahtapot, gigantes pilaki (fırında pirişilmiş fasulye), deniz mahsulü salataları ve istiridye ve özel bir irmik pudingi olan halvas, bu lezzetlerden bir kaçıdır.

• Patras: Yunan Karnavallarının Kralı
Liman şehri olan Patras, Yunanistan’ın ve Avrupa’nın en büyük karnavallarından birine ev sahipliği yapar. Yunan karnavallarının “kral”ı Ocak ayında, kasaba tellaliyle başlar ve karnavalın son haftasonu zirve yapar. Patras karnavalı bir çok etkinliğe sahiptir: balolar, geçit törenleri, sokak tiyatrosu ve daha bir çokları. Triodion’un son haftasonu: halk geçit töreninde (katılımcılar ellerinde meşaleler ile yürürler), doğa üstü rüyalardan çıkmışcasına çiçekler, sanatsal tasarımlar ve satirik tasarımlar karnaval kralı ve kraliçesinin ihtişamıyla, Pazar günü geçit yaparlar. Patras karnavalına her yaştan binlerce katılımcı, spontane olarak şehirde her yerde, evlerde, barlarda, sokaklarda dahil olup tüm şehri dev bir partiye çevirirler.

• Ksanthi: Halk Karnavalı
Trakya şehri olan Ksanthi ülkenin en popüler karnavallarından birine ev sahipliği yapar. Ksanthi karnavalı 1966 senesinde şehir aktivitesi olarak kentin çok kültürlü yapısından beslenen bir çok geleneksel ögeyi şehir karnavalına dahil etmesiyle başlamıştır. Halk karnavalında Kutsal Pazartesi’sinden önceki Cumartesi günü Eski Kasaba’nın mahallerinde tüm Yunanistan’dan gelen topluluklar şarkı söyleyip dans ederek dolaşıp ana meydanda bir araya gelip tüm gece Balkan halk müziklerini sergilerler.  Peynir Yenilen Pazar günü odunların üzerine yığılmış “tzaros” adı verilen kukla yakma geleneğiyle devam eder.

• Skyros’un “İhtiyar Adamlar”ı
Ege adalarından Skyros’ta düzenlenen karnaval keçi çanlarının çalmasıyla başlar. Bu sesler, başlıklı siyah cübbeleri ve omuzlarından saldıkları keçi postlarıyla, ihtiyar adam “geros” kostümü giyen adalı erkeklerin kemerlerine taktıkları çanlardan yükselir. Bu “ihtiyar adamlar” sokaklarda bireysel yada gruplar halinde koşup olabildiğince gürültü çıkarırlar, bu sesi duyan yerliler veya misafirler mutlaka “ihtiyar adam”ın şerefine kadeh kaldırmalı, içmeli ve birlikte dans etmelidir.

• Galaksidi’deki “Un Savaşı”
Fokida Bölgesi, Galaksidi kasabası, Yunanistan’ın karnaval mevsiminde en ilgi çeken bölgesi olmaktadır. Fotografik küçük kasaba, ziyaretçilerini, zengin deniz kültürüyle, meşhur eski kaptanlarının “kapetanospita olarak anılan” evleriyle büyüler. Karnaval boyunca, kasaba kendine has geleneği olan ticaret donanmalarının altın çağlarındaki gibi, festivalin son günü denizcilerin ayrılışıyla birlikte, “alevromoutzouromata” yı canlandırır. Kutsal Pazartesi günü, Galaksidi yüzlerce insanın birbiriyle un savaşı yaptığı ve ateşlerin başında dans ettiği ve bazılarının ateşin üstünden atladığı bir savaş alanına çevrilir.

Yunanistan’da Karnaval Sezonu & Geleneksel Festivaller & Yunan ‘Mardi Gras’ı

Bunları biliyor musunuz?
• Yunanistan’da insanlar kendi doğum günleri yerine “isim günlerini” yani isimlerini taşıdıkları azizlerin günlerini kutlarlar.
• Tüm Yunanistan çapında 4000’den fazla geleneksel dans çeşidi bulunur.  Aynı zamanda tüm Yunan dünyasından adapte edilen Pan-Helenik danslar da mevcuttur.
• Yunanlar parmaklar açık biçimde el sallamazlar. Parmakları açarak karşıdakine eli göstermek hakaret kabul edilir.