Παρέμβαση Υφυπουργού Εξωτερικών, Κ. Φραγκογιάννη, στην Ημερίδα "No Deal Brexit, Προετοιμασία της Δημόσιας Διοίκησης και Επιχειρήσεων για την περίπτωση αποχώρησης του Η.Β. από την Ε.Ε. χωρίς συμφωνία"

«Σας καλωσορίζω και από πλευράς μου στη σημερινή ημερίδα, την τρίτη κατά σειρά εκδήλωση που διοργανώνει το Υπουργείο Εξωτερικών με τους επιχειρηματικούς, επαγγελματικούς και εμπορικούς φορείς της χώρας μας για το Brexit.

Χαίρομαι ιδιαιτέρως για την ευκαιρία που θα μας δοθεί να συζητήσουμε την κατάσταση που διαμορφώνεται στον εμπορικο-οικονομικό τομέα λόγω Brexit και να σας παρουσιάσουμε την προετοιμασία που έχουμε κάνει για το ενδεχόμενο ενός άτακτου BREXIT. Έχουμε εδώ τους αρμοδίους χειριστές των υπουργείων και κρατικών φορέων που στην συνέχεια θα σας παρουσιάσουν τις δράσεις ετοιμότητας των υπουργείων τους.

Έχω την τιμή να ηγούμαι της οικονομικής διπλωματίας του ΥΠΕΞ. Βρισκόμαστε στη διαδικασία δημιουργίας ενός ουσιαστικού μηχανισμού στήριξης και ενίσχυσης της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων και προώθησης των Ελληνικών προϊόντων σε όλον τον κόσμο. Στόχος μας είναι, με σταθερά αλλά και τολμηρά βήματα, να ανοίξουμε όλες τις αγορές του κόσμου στις Ελληνικές επιχειρήσεις και τα Ελληνικά προϊόντα, να διατηρήσουμε τα κεκτημένα μας, αλλά και να διευρύνουμε το μερίδιο αγοράς μας σε κάθε γωνία της γης.

Μία από τις αγορές που θα αποτελέσει αρένα διατήρησης των κεκτημένων μας θα είναι και το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Brexit. Όπως είπε και ο Αναπληρωτής Υπουργός, βασική μας προτεραιότητα, πέρα από την προετοιμασία της Ελλάδας για ένα ενδεχόμενο άτακτο BREXIT, είναι η διατήρηση αλλά και ενίσχυση του επιπέδου των διμερών μας σχέσεων με το ΗΒ σε όλους τους τομείς μετά την έξοδό του από την ΕΕ.

Συμφωνώ απολύτως. Το Brexit είναι πράγματι ένα πολύ δυσάρεστο γεγονός για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα και θα προτιμούσαμε να μην συμβεί.

Αλλά πολλές φορές, η ζωή έχει μεγαλύτερη φαντασία από εμάς. Και πίσω από μία πολύ δυσάρεστη εξέλιξη, μπορεί να κρύβεται μία ευκαιρία. Aρκεί να μπορούμε να την αδράξουμε.

Σε κάθε περίπτωση, εργαζόμαστε συνεργατικά με τους εταίρους μας στην ΕΕ για να διασφαλίσουμε τα συμφέροντα των πολιτών και των επιχειρήσεων μας. Ταυτόχρονα, προετοιμαζόμαστε για κάθε ενδεχόμενο, αλλά δεν αγνοούμε και τις δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά μας, είτε το Brexit γίνει με συμφωνία είτε χωρίς. Ως ΥΠΕΞ και ελληνική δημόσια διοίκηση εργαζόμαστε εδώ και καιρό, εντατικά και συνεργατικά, προς την κατεύθυνση αυτή.

Για να καταφέρουμε να μετατρέψουμε την πρόκληση σε ευκαιρία πρέπει να συνεργασθούμε στενότερα και μεταξύ μας, κρατικοί φορείς και επιχειρήσεις. Θέλουμε να ακούσουμε από εσάς ποιες είναι  οι ανάγκες, οι προβληματισμοί και οι απαιτήσεις των ελληνικών επιχειρήσεων στο νέο οικονομικό και εμπορικό περιβάλλον που θα διαμορφωθεί μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Χρειαζόμαστε την εμπειρία και τις απόψεις σας ώστε οι σχεδιασμοί μας να είναι  χρήσιμοι και επωφελείς.

Επιτρέψτε μου τώρα να σας πως λίγα εισαγωγικά λόγια για το τι αναμένουμε στον οικονομικό και εμπορικό τομέα σε περίπτωση άτακτου Brexit. Τα υπόλοιπα θα σας τα πουν οι καλεσμένοι μας ομιλητές.

Θα επικεντρωθώ στις επιπτώσεις του no deal στην οικονομία της ΕΕ, τις επιπτώσεις του στην οικονομία της Ελλάδας καθώς και τις προοπτικές περαιτέρω ενίσχυσης του διμερούς μας εμπορίου με το Ην. Βασίλειο ανεξαρτήτως σεναρίου εξόδου.

1.    Επιπτώσεις no deal  στην οικονομία της ΕΕ

Η οικονομία του ΗB είναι η πέμπτη μεγαλύτερη στον κόσμο σε όρους ΑΕΠ (3.3% παγκοσμίου ΑΕΠ) και η δεύτερη μεγαλύτερη της ΕΕ. Αντιπροσωπεύει το 13% του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών της ΕΕ και το 16% του ΑΕΠ της (όσο δηλαδή οι 19 μικρότερες χώρες της ΕΕ μαζί).

Όπως επεσήμανε και ο κ. ΑΝΥΠΕΞ, οι επιπτώσεις του no deal θα είναι άμεσες στις εμπορικές συναλλαγές, στις εμπορευματικές μεταφορές και στις αλυσίδες εφοδιασμού, στην διασυνοριακή παροχή υπηρεσιών και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Έμμεσες επιπτώσεις θα δούμε στην γενικότερη οικονομική δραστηριότητα των κρατών-μελών, λόγω της διακοπής της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, της διαφοροποίησης του κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου, της αύξησης της γραφειοκρατίας και των διατυπώσεων κλπ.

Ο αντίκτυπος του άτακτου Brexit σε μεμονωμένα κράτη-μέλη θα ποικίλει ανάλογα το εύρος των οικονομικών τους δεσμών με το ΗΒ. Εντούτοις, σε όλα τα κράτη-μέλη θα υπάρξουν προσαρμογές σε εθνικούς κανόνες και θα απαιτηθεί καθοδήγηση των ενδιαφερομένων και επενδύσεις σε προσωπικό, εξοπλισμό και υποδομές (π.χ. για αυξημένους τελωνειακούς, υγειονομικούς και φυτοϋγειονομικούς ελέγχους στα σύνορα κλπ).

Ως παράδειγμα των επικείμενων αλλαγών, η κυβέρνηση του ΗΒ δημοσιοποίησε προσωρινό Βρετανικό δασμολόγιο (μέγιστης διάρκειας 12 μηνών) για την περίπτωση εξόδου χωρίς συμφωνία. Το δασμολόγιο αυτό θα ισχύσει για εισαγωγές από όλες τις χώρες του κόσμου (ΕΕ και άλλες) και θα παρέχει επιλεκτική προστασία για συγκεκριμένους τομείς και "μετριοπαθή απελευθέρωση" για άλλους. Η πλειονότητα του συνόλου των εισαγωγών δεν θα υπόκειται σε δασμούς (αλουμίνιο, χάλυβας, μηχανήματα, όπλα και πυρομαχικά κλπ). Στο 18% των ευρωπαϊκών εξαγωγών όμως θα επιβληθούν δασμοί (κυρίως στο πρόβειο κρέας, σε ορισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, λιπάσματα και καύσιμα).

Επίσης, μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στη διαδικασία εξόδου του ΗΒ από την ΕΕ σε περίπτωση no-deal, είναι οι αναμενόμενες καθυστερήσεις στη διακίνηση εμπορευμάτων. Οι προσωρινές διαδικασίες που θα ακολουθηθούν σε περίπτωση no deal στα σύνορα μεταξύ ΗΒ και ΕΕ (Γαλλίας, Βελγίου, Ολλανδίας, Γερμανίας) έχουν ήδη ανακοινωθεί εκατέρωθεν της Μάγχης.

Τα προσωρινά αυτά μέτρα όμως δεν μπορούν βραχυπρόθεσμα να εξασφαλίσουν απρόσκοπτες τελωνειακές διαδικασίες και ασφαλή τροφοδοσία των αγορών. Οι ελληνικές και οι βρετανικές επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με το ΗΒ ή την ΕΕ αντίστοιχα ή μεταφέρουν εμπορεύματα από και προς το  ΗΒ, θα πρέπει λοιπόν να εξοικειωθούν με τους κανόνες και διαδικασίες που θα ισχύσουν μετά το Brexit, ιδίως αν έχουν μικρή πείρα στις εμπορικές συναλλαγές με τρίτες χώρες.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι επαγγελματίες, οι εμπορικές και οικονομικές ενώσεις, οι περιφερειακές και τοπικές αρχές θα πρέπει να δράσουν αμέσως για να προετοιμασθούν και να αποφύγουν τα χειρότερα. Θα πρέπει όπως είπα να συνεργασθούμε στενότερα εν προκειμένω.

2.    Επιπτώσεις no deal  στην Ελληνική οικονομία

Το διμερές εμπόριο Ελλάδας-ΗΒ χαρακτηρίζεται από αντιστροφή ρόλων σε σχέση με τις εμπορικές σχέσεις του ΗΒ με την ΕΕ - όπου το ΗΒ υστερεί στο εμπόριο αγαθών και υπερτερεί στο εμπόριο υπηρεσιών. Στην περίπτωση της Ελλάδας συμβαίνει το αντίστροφο. Η Ελλάδα απολαμβάνει υψηλό πλεόνασμα στο εμπόριο υπηρεσιών και σχετικά μικρό έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών με το ΗΒ, χάρη στον τουρισμό και τη ναυτιλία. Το έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών αντισταθμίζεται πλήρως από το πλεόνασμα στο εμπόριο υπηρεσιών, με συνέπεια το συνολικό ισοζύγιο εμπορίου να είναι πλεονασματικό για την Ελλάδα.

Το ΗΒ καταλαμβάνει την 7η θέση μεταξύ των πελατών της χώρας μας και την 11η  μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Ελλάδος στην ΕΕ. Το 2018: διμερές εμπόριο Ελλάδος – ΗΒ: 2,6 δισ. Ευρώ. Ελληνικές εξαγωγές: 1,21 δισ. Ευρώ και εισαγωγές: 1,37 δισ. Ευρώ. Ειδικότερα, οι ελληνικές εξαγωγές υπηρεσιών (κυρίως τουρισμός και ναυτιλία) ανήλθαν στα 3,28 δισ. ευρώ, ενώ οι ελληνικές εισαγωγές στα 1,9 δισ. Ευρώ (πλεόνασμα ισοζυγίου υπηρεσιών 1,33 δισ. Ευρώ). Αντιθέτως, το διμερές εμπορικό ισοζύγιο κατέλειπε  έλλειμμα σε βάρος της χώρας μας, ύψους περίπου 300 εκ. ευρώ.

Όσον αφορά στις ελληνικές επενδύσεις στο ΗΒ, σημαντικότερες είναι, οι επενδύσεις του ομίλου ΒΙΟΧΑΛΚΟ (Bridgnorth Aluminium) και των Πλαστικών Θράκης (Don & Low). Ισχυρή ελληνική παρουσία υπάρχει, επίσης, στον κλάδο λιανικής, τάση που συνδέεται με τον αυξημένο αριθμό Ελλήνων που διαβιούν στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ταυτόχρονα, ένας σημαντικός αριθμός βρετανικών εταιρειών στη χώρα μας έχουν επενδύσει σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες (Vodafone),  το λιανικό εμπόριο (Dixon’s –Κωτσόβολος), η υγεία (GlaxoSmithKline, BC Partners και CVC Capital) ο τουρισμός, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, η πρωτογενής παραγωγή (Lamex/Alterra) κλπ. Πέραν των επενδύσεων βρετανικών εταιρειών, ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και ο τομέας των επενδύσεων ιδιωτών στον κλάδο των ακινήτων και δη της θερινής κατοικίας. Το Λονδίνο αποτελεί εξάλλου βασική πηγή κεφαλαίων για ομολογιακές εταιρικές εκδόσεις, καθώς και αναζήτησης επενδυτών, χρηματοοικονομικών ή μη. Σημειώνεται ότι ποσοστό 44% περίπου των ελληνικών ομολόγων διακινείται μέσω Λονδίνου.

Στον τομέα του τουρισμού, η χώρα μας είναι από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς αναψυχής των Βρετανών που είναι παραδοσιακά μεταξύ των τριών σημαντικότερων πελατών για το ελληνικό τουριστικό προϊόν Περίπου 9% - 10% των τουριστικών αφίξεων προέρχεται από το ΗΒ (καταλαμβάνουν συνήθως την δεύτερη θέση σε όρους αφίξεων και εισπράξεων), ενώ σύμφωνα με στοιχεία της ΤτΕ, το 2017 αποτέλεσε ορόσημο, καθώς έσπασε το φράγμα των 3 εκατ. Βρετανών τουριστών. To 2018, καταγράφηκε μικρή πτώση στις αφίξεις κατά 2%, που αποδίδεται κυρίως στην υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας λίρας-ευρώ. Σύντομα θα έχουμε και τα στοιχεία για το 2019. Η κατάρρευση της Thomas Cook δεν ήταν καλά νέα και μας δίνουν μία ιδέα για το τι μπορεί να γίνει σε περίπτωση άτακτου Brexit. Το αμέσως επόμενο διάστημα θα διαπιστωθούν και όλες οι διορθωτικές κινήσεις που θα πρέπει να γίνουν για να  αντιμετωπισθούν οι επιπτώσεις και στον ελληνικό τουρισμό.

Στον τομέα της ναυτιλίας, περίπου 60 ελληνικές εταιρίες διαθέτουν γραφεία αντιπροσώπευσης στο Λονδίνο τα οποία δραστηριοποιούνται τόσο προς την βρετανική όσο και την διεθνή αγορά. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα είχε επιτύχει μερικό επαναπατρισμό ναυτιλιακών εταιρειών μέσω κινήτρων, αλλά και λόγω δυσμενών αλλαγών στο βρετανικό φορολογικό καθεστώς (non-doms.) Ο τομέας βρίσκεται στην κορυφή του Βρετανικού ενδιαφέροντος, καθώς το City προσφέρει ένα μεγάλο πλέγμα χρηματοδοτικών, ασφαλιστικών και νομικών υπηρεσιών προς τη ναυτιλία, τις οποίες επιθυμεί να συνεχίσει να παράσχει όσο το δυνατόν απρόσκοπτα.

Σε περίπτωση no deal, τομείς Ελληνικού ενδιαφέροντος που θα επηρεασθούν:

-    Το εμπόριο (εισαγωγές- εξαγωγές, δασμοί, μη δασμολογικά εμπόδια κλπ). Οι δασμοί πάντως που έχει μέχρι στιγμής ανακοινώσει ότι θα εφαρμόσει το ΗΒ θα επηρεάσουν μεν τις σημαντικότερες εξαγωγικές μας κατηγορίες  (ποσοστό περίπου 3,6%  επί συνόλου ελληνικών εξαγωγών), όπως τα πετρελαιοειδή, τα φύλλα αλουμινίου, τα προϊόντα ένδυσης, τα διατροφικά προϊόντα (τυρί, ρύζι, μπανάνες, πουλερικά) και τα οικιακά είδη, αλλά όχι καθοριστικά.

-    Ο τουρισμός και οι ταξιδιωτικές υπηρεσίες. Όπως προανέφερα, μείωση η πραγματικού εισοδήματος των νοικοκυριών στο Η.Β., σε συνδυασμό με άνοδο του πληθωρισμού, υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας της στερλίνας έναντι του ευρώ και αβεβαιότητα για την έκβαση του Brexit, που ελπίζουμε ότι δεν θα προκαλέσει και άλλη απώλεια όπως της Thomas Cook, θα έχει βεβαίως επιπτώσεις στην προσέλευση των Βρετανών (δευτερογενής επίπτωση).

-     Η ναυτιλία. Από ελληνικής πλευράς, επιδιώκουμε την συμπερίληψη ειδικού κεφαλαίου για την ναυτιλία στην μελλοντική εμπορική συμφωνία ΕΕ-ΗΒ ή, σε περίπτωση no deal την συνομολόγηση Μνημονίου Κατανόησης για θέματα αμιγώς εθνικής αρμοδιότητας. Από την άλλη, η αβεβαιότητα που προκαλεί το Brexit, ιδίως ο κίνδυνος ενός no deal Brexit, μπορεί να αποτελέσει μία από τις ευκαιρίες που προανέφερα, για περαιτέρω επαναπατρισμό ναυτιλιακών εταιρειών αλλά και προσέλκυση ναυτιλιακών κεφαλαίων και υπηρεσιών στην Ελλάδα.

-    Τα αγροτικά προϊόντα και προϊόντα ΠΟΠ/ΠΓΕ. Η προστασία των γεωγραφικών μας ενδείξεων στην αγορά του ΗΒ σε περίπτωση μη συμφωνίας αποτελεί βασική μας προτεραιότητα και θα ανακοινώσουμε σύντομα την στρατηγική μας για το θέμα αυτό.

-    Ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Μολονότι υπάρχει περιορισμένη άμεση έκθεση του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι έμμεσες επιπτώσεις «σκληρής» εξόδου μπορούν να οδηγήσουν σε επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών, σε αυστηρότερες οικονομικές συνθήκες και σε αρνητικές προοπτικές ανάπτυξης. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σε συνεργασία με την Επιτροπή και την Τράπεζα της Αγγλίας, έχουν υιοθετήσει προσωρινά μέτρα για την περίπτωση άτακτης εξόδου, που καλύπτουν τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους, τα παράγωγα και τα συμβόλαια, τις τραπεζικές διαδικασίες και άλλα παρεμφερή ζητήματα που θα προκύψουν στον τομέα αυτό. Από πλευράς μας καταθέτουμε νέο πολυνομοσχέδιο για το Brexit χωρίς συμφωνία (no deal Brexit) που περιλαμβάνει μεταβατικές νομοθετικές ρυθμίσεις και για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

3.    Προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης διμερούς εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών  μεταξύ Ελλάδας και ΗΒ μετά το BREXIT

Η βρετανική αγορά, ανεξαρτήτως BREXIT, είναι μία ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και ανταγωνιστική αγορά και η προσέγγισή της απαιτεί μεθοδικότητα. Τα παραδοσιακά ελληνικά προϊόντα είναι γνωστά, οι καταναλωτές, οι πελάτες και τα καταστήματα είναι εκεί, αλλά υπολείπονται από τα ομοειδή των βασικών ανταγωνιστών μας ιδίως στις τεχνικές προώθησης και πώλησης. Η στήριξη των προϊόντων μας είναι πολύ σημαντική. Για να μην υποχωρήσει το μερίδιο αγοράς τους λόγω BREXIT, πρέπει να επιδιωχθεί διεύρυνση του προϊόντικού μείγματος, χρήση νέων πρωτοποριακών-καινοτόμων συσκευασιών και ποιοτική διαφοροποίηση τους.

Στον τομέα των ΑΞΕ, ενδιαφέρον έχει μέχρι στιγμής εκδηλωθεί από πλευράς ΗΒ: (α) για τον κλάδο υγείας, με την εξαγορά μονάδων υγείας και φαρμακευτικών εταιρειών, (β) για τον κλάδο διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, ιδίως τουριστικών ακινήτων, καθώς και (γ) για τον χρηματοοικονομικό, ιδίως τον κλάδο διαχείρισης μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Η παρουσίαση των επενδυτικών ευκαιριών και δυνατοτήτων της χώρας μας για τον δημόσιο τομέα (πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας Δημοσίου) και για ιδιωτικά επενδυτικά σχέδια, είναι κομβικής σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό, πρόθεσή μας είναι να στηρίξουμε εντατικότερα την συμμετοχή ελληνικών μικρομεσαίων και νεοφυών επιχειρήσεων σε στοχευμένες κλαδικές εκθέσεις, ενώ, το αμέσως επόμενο διάστημα, μόλις η πολιτική κατάσταση σταθεροποιηθεί και οι συνθήκες είναι πρόσφορες, να διοργανώσουμε στο Ην. Βασίλειο εκδηλώσεις και roadshows, για την παρουσίαση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων και των ευκαιριών επενδύσεων σε επιλεγμένο βρετανικό κοινό.

Ο κλάδος των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, ο ασφαλιστικός κλάδος και ο κλάδος υποστηρικτικών υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις προσφέρει επίσης ευκαιρίες για συνεργασίες και προσέλκυση ΑΞΕ, καθώς πολλές εταιρείες με έδρα το ΗΒ θα πρέπει να ιδρύσουν θυγατρικές σε χώρες της ΕΕ για να είναι σε θέση να συνεχίσουν να παρέχουν τις υπηρεσίες αυτές σε πελάτες εντός ΕΕ. Θα πρέπει λοιπόν να συνεργασθούμε στενότερα για να σχεδιάσουμε ένα στρατηγικό

Η αυξημένη τέλος παρουσία Ελλήνων στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί θετικό παράγοντα, με σημαντικό ρόλο στην αύξηση των διμερών εμπορικών δεσμών. Συνολικά, όπως ανέφερε και ο κ. ΑΝΥΠΕΞ, από το 2002 περίπου 115.000 Έλληνες πολίτες έχουν αποκτήσει κάρτα κοινωνικής ασφάλισης στο ΗΒ, ενώ την περίοδο 2009-2017, οι ιδρυθείσες εταιρείες (ενεργές και μη) που είχαν/έχουν διευθυντή ελληνικής υπηκοότητας ή ελληνικής καταγωγής ανήλθαν σε περίπου 38.000, ενώ οι 10.135 Έλληνες φοιτητές φοίτησαν σε Βρετανικά πανεπιστήμια το ακαδημαϊκό έτος 2017-2018, καταλαμβάνοντας την 4η θέση μεταξύ των κ-μ της ΕΕ.

Στο πλαίσιο αυτό, η εκπόνηση ενός συνολικού εθνικού σχεδίου προβολής και προώθησης των προϊόντων μας στην αγορά του Η.Β, ανεξαρτήτως σεναρίου εξόδου, είναι άμεσης προτεραιότητάς. Απαιτείται όμως συντονισμένη εξαγωγική προσπάθεια και στενή συνεργασία κράτους, φορέων και παραγωγών.

Θέλω τέλος να επαναλάβω ότι πνέει νέος αέρας στο ΥΠΕΞ, που φέρνει την φιλοεπενδυτική πολιτική της κυβέρνησης στο κέντρο του σχεδιασμού της εξωτερικής μας πολιτικής.

Οι δυνατότητες να επεκτείνουμε την οικονομική μας σχέση με το ΗΒ είναι εδώ. Παρά τις αναμενόμενες δυσκολίες, την αλλαγή διαδικασιών και κανόνων, την διαφοροποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου, τις όποιες καθυστερήσεις προκύψουν, οι καταναλωτές των προϊόντων και υπηρεσιών μας παραμένουν εκεί. Είναι στο χέρι μας να τους κατακτήσουμε.

Η υποχρέωση μας ως ΥΠΕΞ είναι να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Και αυτό θα κάνουμε.

Σας ευχαριστώ πολύ».